Uchwała z dnia 7 listopada 1996 r.
I PZP 20/96

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędzia SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Sędzia SA: Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z powództwa Teresy P. przeciwko [...] Hurtowni Materiałów
Budowlanych "B." w P. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 7 lis-
topada 1996 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu
postanowieniem z dnia 30 maja 1996 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC:

Czy przywróconemu do pracy pracownikowi korzystającemu z ochrony trwałości
stosunku pracy w okresie roku od zakończenia pełnienia funkcji wymienionej w art. 32
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236
ze zm.) przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 57 § 2
KP), także wówczas, gdy wyłączną przyczyną przywrócenia do pracy było naruszenie
art. 53 § 1 pkt 1 KP, przy istnieniu zgody organu związkowego na rozwiązanie umowy o
pracę ze skutkiem natychmiastowym bez winy pracownika ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Pracownikowi korzystającemu ze szczególnej ochrony trwałości stosunku
pracy w okresie roku po zakończeniu pełnienia funkcji związkowej wymienionej w
art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr
55, poz. 236 ze zm.), który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy,
przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 57 § 2 KP)
także wówczas, gdy wyłączną przyczyną przywrócenia do pracy było naruszenie
art. 53 § 1 pkt 1 w związku z art. 53 § 3 KP, przy istnieniu zgody organu
związkowego na rozwiązanie umowy o pracę.


U z a s a dn i e n i e

Powódka Teresa P., zatrudniona w pozwanej [...] Hurtowni Materiałów Bu-
dowlanych "B." w okresie od 20 września 1990 r. do 6 maja 1991 r., była wiceprze-
wodniczącą Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność".
W związku z chorobą powódki trwającą od 28 maja 1991 r. do 29 listopada 1991
r. strona pozwana postanowiła rozwiązać z powódką stosunek pracy w trybie art. 53 § 1
pkt 1 KP i uzyskała na tę czynność zgodę zarządu zakładowej organizacji związkowej.
Po rozwiązaniu stosunku pracy toczyło się postępowanie sądowe o przywrócenie do
pracy, zakończone wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu, który wyrokiem z dnia 24 listopada 1994 r. przywrócił
powódkę do pracy. Sąd Wojewódzki stwierdził, że dokonując rozwiązania stosunku
pracy pracodawca naruszył przepis art. 53 § 1 pkt 1 lit. a oraz art. 53 § 3 KP, gdyż
powódka wiadomość o rozwiązaniu stosunku pracy powzięła dopiero w dniu stawienia
się do pracy. Nie zostały natomiast naruszone przepisy o szczególnej ochronie
trwałości stosunku pracy w tym znaczeniu, że pracodawca posiadał zgodę właściwego
organu związkowego na rozwiązanie stosunku pracy z powódką.
Powódka podjęła pracę w następstwie przywrócenia do niej i wystąpiła z rosz-
czeniem o zasądzenie wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy, tj. za
okres od 28 listopada 1991 r. do 28 listopada 1994 r.
Rozpoznając to roszczenie Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Poznaniu wyrokiem z dnia 28 lutego 1996 r. [...] oddalił powództwo uznając, że
pracodawca nie naruszył przepisu o zakazie rozwiązywania umów o pracę z członkiem
zarządu zakładowego związku zawodowego bez zgody tego zarządu. Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego roszczenie powódki ulega ograniczeniu do wysokości wynagrodzenia
za okres wypowiedzenia (które powódka otrzymała), skoro pracodawca dysponował
wyraźną zgodą zarządu zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie stosunku
pracy po okresie pobierania zasiłku chorobowego.
Rozpoznając rewizję powódki od tego wyroku, Sąd Apelacyjny w Poznaniu
przedstawił Sądowi Najwyższemu rozpatrywane zagadnienie prawne. Sąd Apelacyjny
podniósł, że nie ma wątpliwości, iż niezwrócenie się pracodawcy do właściwego organu
związkowego o wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy i dokonanie
rozwiązania bez takiej zgody jest naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę i pociąga za sobą skutki przewidziane w Kodeksie pracy. Wówczas zgodnie z
przepisem art. 57 § 2 KP przysługuje przywróconemu do pracy roszczenie o wynagro-
dzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Jednakże w stanie faktycznym sprawy
istniała zgoda zarządu zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie umowy o
pracę w trybie art. 53 § 1 KP, a tylko zgoda ta została wykorzystana przez pracodawcę
w sytuacji sprzecznej z przepisem art. 53 § 3 KP, gdyż rozwiązania dokonano już po
stawieniu się powódki do pracy.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w tych okolicznościach wątpliwe jest, czy istnienie
zgody organu związkowego na rozwiązanie umowy o pracę może chronić pracodawcę
przed obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należało rozważyć kwestię wstępną, dotyczącą moż-
liwości podjęcia uchwały w trybie art. 391 Kodeksu postępowania cywilnego w brz-
mieniu obowiązującym przed nowelizacją tego Kodeksu, dokonaną ustawą z dnia 1
marca 1996 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 189). Sąd Apelacyjny przedstawiając zagadnienie
prawne działał wprawdzie przed wejściem w życie tej nowelizacji, ale Sąd Najwyższy
rozpoznawał sprawę w dniu 7 listopada 1996 r., czyli po jej wejściu w życie. Zgodnie z
przepisem art. 11 ust. 1 tej ustawy, sprawy wszczęte przed dniem jej wejścia w życie
toczą się od dnia 1 lipca 1996 r. według przepisów znowelizowanych, chyba że
zachodzą wyjątki określone w dalszych przepisach. Z wyjątków tych można rozważać
zastosowanie przepisu art. 11 ust. 2. Zgodnie z nim do złożenia i rozpoznania rewizji od
orzeczenia sądu pierwszej instancji wydanego przed dniem 1 lipca 1996 r. stosuje się
przepisy dotychczasowe. Interpretując ten przepis ściśle Sąd Najwyższy powinien
stosować nowe prawo, gdyż podjęcie uchwały w przedmiocie zagadnienia prawnego
przedstawionego przez sąd drugiej instancji nie jest "rozpoznaniem rewizji". Jest to
szczególne postępowanie, w którym nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania
rewizji, o ile oczywiście Sąd Najwyższy nie przejmie sprawy do rozpoznania.
Stosowanie nowych przepisów oznaczałoby istnienie luki prawnej, gdyż ściśle odczy-
tując nowe przepisy brak jest normy określającej możliwość przedstawiania Sądowi
Najwyższemu zagadnień prawnych powstałych przy okazji rozpoznawania rewizji. W
nowym brzmieniu Kodeksu instytucję tę reguluje norma art. 390 § 1 KPC, ale dotyczy
ona rozpoznawania apelacji przez sąd drugiej instancji. Lukę tę należałoby wypełnić
przez stosowanie tego przepisu w drodze analogii, co prowadziłoby do uznania, że
przedstawienie zagadnienia prawnego byłoby możliwe tylko w sprawie, w której nie
przysługuje kasacja. Ponieważ w przedmiotowej sprawie kasacja, z uwagi na wartość
przedmiotu sporu, byłaby dopuszczalna, to należałoby uznać, iż nie jest możliwe
przedstawienie zagadnienia prawnego przez sąd drugiej instancji, a tym samym Sąd
Najwyższy powinien odmówić podjęcia uchwały. Byłoby to jednak rozwiązanie para-
doksalne, gdyż jest oczywiste, że postanowienie o przedstawieniu zagadnienia
prawnego Sąd Apelacyjny podejmował przed wejściem w życie ustawy nowelizującej
Kodeks postępowania cywilnego, a więc całkowicie prawidłowo, w oparciu o obowią-
zujący wówczas przepis art. 391 KPC. Rozwiązanie tego paradoksu jest trudne także w
płaszczyźnie innych metod wykładni, zwłaszcza wykładni funkcjonalnej. Nie można
bowiem pominąć, że zasadą jest bezpośrednie stosowanie ustawy w brzmieniu
znowelizowanym, a wyjątkiem dalsze stosowanie ustawy dotychczasowej (art. 11 ust.
1). Ze znowelizowanego brzmienia Kodeksu (art. 390 § 1 KPC) wynika natomiast
zasada, że w sprawie, w której przysługuje kasacja (a więc sprawa i tak będzie mogła
być poddana kontroli Sądu Najwyższego) nie jest dopuszczalne uprzednie
przedstawienie sprawy do oceny Sądu Najwyższego w zakresie zagadnienia prawnego.
Sąd Najwyższy uznał jednak, że należy dać pierwszeństwo funkcjonalnej wykładni
przepisu art. 11 ust. 2 ustawy nowelizującej Kodeks. Przepis ten wprawdzie stosowanie
"starych" przepisów odnosi tylko do "złożenia i rozpoznania" rewizji, ale należy uznać,
że dotyczy on przebiegu całego postępowania rewizyjnego. Taka jest bowiem istota tej
regulacji. Sprowadza się ona do uznania, że skoro orzeczenie pierwszej instancji
zapadło przed nowelizacją Kodeksu, to do całego postępowania rewizyjnego należy
stosować przepisy dotychczasowe. Ostatecznie Sąd Najwyższy uznał, że możliwe jest
podjęcie uchwały zawierającej odpowiedź na przedstawione zagadnienie prawne z
zastosowaniem dotychczasowego brzmienia przepisu art. 391 KPC (tak też nie
publikowana dotychczas uchwała z dnia 21 sierpnia 1996 r., I PZP 15/96).

Przechodząc do merytorycznego rozpoznania zagadnienia prawnego Sąd
Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 56 § 1 i art. 57 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi, z którym roz-
wiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę w tym trybie, przysługuje po podjęciu pracy w wyniku przywrócenia do
pracy wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3
miesiące i nie mniej niż za 1 miesiąc. Od tej zasady wyjątek przewiduje art. 57 § 2 KP,
zgodnie z którym, jeżeli umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem wymienionym w
art. 39 (pracownik w wieku przedemerytalnym) albo z pracownicą w okresie ciąży lub
urlopu macierzyńskiego, wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania bez
pracy; dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega
ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego. Inaczej mówiąc jest zasadą, że
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy podlega limitowaniu, ale w przypadku
pracownika, którego trwałość stosunku pracy jest szczególnie chroniona, wy-
nagrodzenie to należy się za cały okres pozostawania bez pracy. W żaden sposób nie
są zróżnicowane sytuacje, w których następuje naruszenie przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę bez wypowiedzenia (w tym przypadku bez winy pracownika). W
szczególności przepisy nie różnicują naruszenia polegającego na złamaniu zasad
dotyczących szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy i naruszenia innych prze-
pisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie. Z treści tych przepisów nie sposób
więc wyprowadzić wniosku, że art. 57 § 2 KP będzie miał zastosowanie tylko w
przypadku, gdy naruszone zostają przepisy o szczególnej ochronie trwałości stosunku
pracy. Nie można tym samym uznać, że w stanie faktycznym, w którym zostaną
naruszone inne przepisy o rozwiązywaniu umów o pracę (np. art. 53 § 3 KP), będzie
miał zastosowanie art. 57 § 1 KP, a tym samym następować będzie ograniczenie
wysokości wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Przepis art. 57 § 2 KP
powinien być wprawdzie jako wyjątkowy interpretowany ściśle, ale brak przesłanek do
jego zwężającej wykładni. Przesłanek takich nie wskazuje zresztą także Sąd Wo-
jewódzki, dokonując takiej zwężającej wykładni, ani Sąd Apelacyjny przedstawiający
rozpatrywane zagadnienie prawne.
Jeden z przypadków szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy jest okreś-
lony w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr
55, poz. 234 ze zm.). Zgodnie z nim pracodawca nie może bez zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pra-
cownikiem będącym członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji
związkowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu.
Przepisu tego nie można interpretować w ten sposób, że po uzyskaniu zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie umowy o pracę z jego członkiem,
pracownik ten przestaje być pracownikiem szczególnie chronionym. Jest przecież
oczywiste, że jeśli pracodawca po uzyskaniu omawianej zgody z jakichkolwiek przyczyn
nie rozwiąże stosunku pracy, to w przyszłości będzie musiał uzyskać ponownie zgodę
zarządu zakładowej organizacji związkowej na rozwiązanie stosunku pracy. Brak też
podstaw do rozumowania, iż po uzyskaniu omawianej zgody pracownik-członek
zarządu zakładowej organizacji związkowej przestaje być pracownikiem szczególnie
chronionym w zakresie konkretnie zamierzonego rozwiązania stosunku pracy i może
być traktowany jako pracownik nie podlegający szczególnej ochronie w rozumieniu art.
57 KP. Przepis art. 57 § 2 KP należy bowiem rozumieć jako przepis odnoszący się do
pracowników szczególnie chronionych w ogólności, a nie jako przepis mający na
względzie tylko pracowników, względem których w konkretnym przypadku nie uzyskano
zgody właściwego organu na rozwiązanie stosunku pracy. Jak wyżej wskazano
odmienna wykładnia miałaby charakter wykładni zwężającej i sprzecznej z zasadą
nieróżnicowania sytuacji prawnej w stanach faktycznych objętych normą prawną, w
której treści brak takiego zróżnicowania.
Brak rozróżnienia omawianych sytuacji w hipotezie przepisu art. 57 § 2 KP
można wytłumaczyć względami funkcjonalności. Pracodawca rozwiązujący stosunek
pracy z pracownikiem podlegającym szczególnej ochronie powinien dołożyć najwyższej
staranności w przestrzeganiu norm prawnych regulujących sposób rozwiązania umowy
o pracę. Wynika to ze specjalnej, przyznanej przez przepisy prawa pracy, a
uzasadnionej między innymi wykonywaną funkcją społeczną, pozycją pracowników
szczególnie chronionych. Sankcją nieprzestrzegania tych norm jest między innymi
obowiązek zapłaty wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy, przy
spełnieniu oczywiście pozostałych przesłanek z art. 57 § 2 KP w związku z art. 57 § 1 i
56 § 1 KP. Nie sposób przyjąć, aby od dołożenia wskazanej staranności zwalniało
pracodawcę uzyskanie zgody niezbędnej na rozwiązanie stosunku pracy. Pracodawca,
który rozwiązał stosunek pracy z pracownikiem szczególnie chronionym, wdając się z
nim w spór o przywrócenie do pracy, ryzykuje, że w przypadku przywrócenia do pracy
będzie musiał wypłacić wynagrodzenie za cały czas pozostania bez pracy. Chcąc
uniknąć takiej sytuacji powinien szczególnie wnikliwie przeanalizować kwestię
przestrzegania przepisów dotyczących rozwiązania stosunku pracy i rozważyć możli-
wość uznania powództwa.
Biorąc to pod rozwagę Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.

========================================