Uchwała z dnia 15 kwietnia 1994 r.

I PZP 14/94

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z
powództwa Alicji P. przeciwko Stanisławowi N. o odszkodowanie za okres wypo-
wiedzenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przeka-
zanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi
postanowieniem z dnia 23 lutego 1994 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,

"Czy w świetle zasady swobody umów oraz treści art. 18 § 1 i 2 k.p. do-
puszczalne jest zawarcie w umowie o pracę klauzuli upoważniającej tak pracodawcę jak
i pracownika do rozwiązania w przyszłości stosunku pracy ze skutkiem
natychmiastowym w trybie porozumienia stron ?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Klauzula umowna upoważniająca pracodawcę i pracownika do rozwiązania
stosunku pracy ze skutkiem natychmiastowym, bez podania przyczyny, na
zasadzie porozumienia stron jest nieważna.


U z a s a d n i e n i e

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi przedstawił
rozpatrywane zagadnienie prawne w następującym stanie sprawy: powódka Alicja P.
wniosła o zasądzenie od pozwanego Stanisława N. odszkodowania w związku z
naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umowy o pracę, w wysokości wynagrodzenia
za okres wypowiedzenia. W dniu 23 listopada 1993 r. pozwany oświadczył bowiem, że
rozwiązuje z powódką umowę o pracę za porozumieniem stron w związku z
zakończeniem prowadzenia działalności gospodarczej. Pozwany powołał się na zawartą
w umowie klauzulę, według której "rozwiązanie umowy o pracę następuje ze skutkiem
natychmiastowym przez pracodawcę lub pracownika bez podania przyczyn na zasadzie
porozumienia stron".
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Pabianicach, wyrokiem z dnia 14 grudnia 1993 r.,
[...], uwzględnił powództwo uznając wyżej opisaną klauzulę umowy za nieważną, ze
względu na to, że taki sposób rozwiązania umowy o pracę nie jest przewidziany w
przepisach prawa pracy.
Rozpoznając rewizję powoda Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość przedsta-
wioną w zagadnieniu prawnym, sprowadzającą się do kwestii zgodności opisanej
klauzuli umownej z art. 18 § 1 i 2 k.p. Sąd Wojewódzki podniósł, że za dopusz-
czalnością takiej klauzuli przemawia zasada swobody umów oraz fakt, iż rozwiązanie
umowy o pracę za porozumieniem stron jest przewidziane w art. 30 § 1 pkt 1 k.p. i nie
można mówić o jednostronnym rozwiązaniu umowy skoro zgoda powódki na taką czyn-
ność została "z góry" udzielona w momencie zawarcia umowy o pracę. Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego klauzula taka nie jest jednoznacznie niekorzystna dla pracownika, gdyż
uzyskuje on w ten sposób także możliwość rozwiązania stosunku pracy, bez liczenia się
z wolą pracodawcy, a więc w szerszym zakresie niż czyni to art. 55 k.p.
Jednakże, zdaniem sądu wojewódzkiego, nie można z góry założyć, że zgoda
pracownika na dopuszczalność rozwiązania przez pracodawcę w każdej chwili stosunku
pracy za porozumieniem stron zachowuje moc na czas nie określony, gdyż
porozumienie dotyczy daty rozwiązania stosunku pracy i jego formy. Klauzula taka jak w
sprawie nie może oznaczać uzgodnienia terminu rozwiązania umowy, gdyż jest to
zdarzenie w tej sytuacji przyszłe i niepewne. Przy tym rozumowaniu zasadnym byłoby
przyjęcie, że nie jest to klauzula dotycząca rozwiązania umowy o pracę za
porozumieniem stron. Nadto klauzula taka prowadziłaby do uchylenia norm ochronnych
prawa pracy i z tego punktu widzenia byłaby nieważna według art. 18 § 2 k.p.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Art. 30 kodeksu pracy przewiduje sposoby rozwiązania umowy o pracę, m.in.
stanowiąc, że rozwiązuje się ona na mocy porozumienia stron. Porozumienie stron w
przedmiocie rozwiązania umowy o pracę sprowadza się do tego, że nie tylko sposób
rozwiązania umowy objęty jest zgodną wolą stron, lecz także strony uzgadniają inne
okoliczności wiążące się z ustaniem stosunku pracy, a przede wszystkim termin jego
ustania i to w sposób odmienny od unormowanego kodeksem pracy (tak m.in. wyrok z
dnia 27 listopada 1975 r., I PRN 35/75, OSNCP 1976 z. 6 poz. 149, OSPiKA 1977 z. 1
poz. 17 z gl. K. Zielińskiego). Już z tego wynika, że ustalona przez strony możliwość
rozwiązania umowy o pracę, przez każdą z nich, w dowolnym czasie i bez podania
przyczyn, nie jest rozwiązaniem umowy za porozumieniem stron w rozumieniu art. 30 §
1 kodeksu pracy. Jak słusznie zauważył Sąd Wojewódzki ustalona przez strony
klauzula nie mogła oznaczać uzgodnienia terminu rozwiązania umowy, gdyż jest to
zdarzenie w tej sytuacji przyszłe i niepewne.
Klauzula ta mogłaby zostać uznana za ważną tylko po przyjęciu, że jest ona
bardziej korzystna dla pracownika niż przepisy prawa pracy (art. 18 § 2 k.p.). Nie jest
jednak możliwe, jak to sugeruje Sąd Wojewódzki, ocenianie omawianej klauzuli
odrębnie dla uprawnień pracownika i pracodawcy. Postanowienie umowne zawierało
łącznie upoważnienie do rozwiązania stosunku pracy przez obie strony umowy i tylko
łącznie może być analizowane. O korzystniejszym dla pracownika unormowaniu można-
by mówić tylko wówczas, gdyby możliwość takiego rozwiązania stosunku pracy
zastrzeżono jedynie na korzyść pracownika. Zastrzeżenie takiego sposobu rozwiązania
umowy o pracę na rzecz obu stron, w tym dla pracodawcy, jest w aktualnych warunkach
społecznych i gospodarczych (a takie muszą być uwzględniane przy ocenie klauzul
umownych w płaszczyźnie art. 18 § 2 k.p.) w sposób oczywisty niekorzystne dla
pracownika. Przede wszystkim praktycznie uchyla ono wszelkie normy ochronne prawa
pracy, a także powoduje całkowity brak stabilizacji zatrudnienia w warunkach rynku
pracodawcy (bezrobocie, nadwyżka podaży siły roboczej nad popytem). W wyroku z
dnia 2 października 1990 r., I PR 279/90 (nie publikowany), w podobnym stanie
faktycznym Sąd Najwyższy wypowiedział już pogląd, że "jest sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego i narusza interes pracownika jego oświadczenie, w rezultacie
którego zakład pracy otrzymuje pełną swobodę co do określenia daty, w jakiej umowa o
pracę ma przestać obowiązywać i w ten sposób otrzymuje prawo decyzji, co do
faktycznego spowodowania rozwiązania stosunku pracy w każdej chwili".
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.

========================================