Uchwała z dnia 20 kwietnia 1994 r.

I PZP 10/94

Przewodniczący SSN: Antoni Filcek, Sędziowie: SN Maria Mańkowska, SA
Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marii L., Jadwigi W. i Jadwigi N.
przeciwko Medycznemu Studium Zawodowemu w Ł. o wynagrodzenie, po rozpoznaniu
na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, postanowieniem z dnia 30 czerwca
1993 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,

"Czy w świetle art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela (w d. brzmieniu) dopuszczalne
jest tylko zmniejszenie w planie organizacyjnym szkoły zajęć dydaktycznych w okresie
wcześniejszym i odpowiednie zwiększenie tych zajęć w okresie późniejszym czy może
nastąpić odwrotna zamiana tj. zwiększenie zajęć dydaktycznych w zamian za ich
zmniejszenie w okresach późniejszych roku szkolnego ?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Obowiązujący do czasu zawarcia układu zbiorowego pracy dla nauczycieli
art. 42 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz.
19 ze zm.) uzasadnia zobowiązanie nauczyciela do zwiększonego wymiaru zajęć
dydaktycznych bez uznania ich za pracę w godzinach ponadwymiarowych
zarówno wtedy, gdy według planu zajęć we wcześniejszym okresie czas pracy
nauczyciela nie wyczerpywał obowiązującego tego nauczyciela wymiaru zajęć
dydaktycznych, jak i wówczas, gdy według planu zajęć we wcześniejszym okresie
nauczyciel nauczał w odpowiednio większej liczbie godzin niż obowiązujący go
wymiar godzin zajęć dydaktycznych.

U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego:
Powódki Maria L., Jadwiga W. i Jadwiga N., nauczycielki mianowane w
pozwanym Medycznym Studium Zawodowym nr 2 w Ł. wniosły o zasądzenie
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przepracowane w okresie od dnia 1
września 1991 r. do dnia 30 kwietnia 1992 r. wraz z ustawowymi odsetkami.
Pozwane Studium wniosło o oddalenie powództwa z tego względu, że z godzin
przepracowanych przez powódki ponad obowiązujące je pensum w spornym okresie
potrącono godziny obowiązującego je pensum za okres od dnia 4 maja 1992 r. do dnia
8 czerwca 1992 r., kiedy to zgodnie z ustalonym planem zajęć powódki nie prowadziły
zajęć dydaktycznych.
Sąd Rejonowy w Łodzi oddalił powództwo z powołaniem się na art. 42 ust. 6
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.).
Według tego przepisu nauczyciel, dla którego ustalony plan zajęć w pewnych okresach
roku szkolnego nauki nie wyczerpywał obowiązującego tego nauczyciela wymiaru zajęć
dydaktycznych, powinien nauczać w odpowiednio większej liczbie godzin w innych
okresach danego roku szkolnego, a praca wykonywana zgodnie z tak ustalonym
planem zajęć nie jest pracą w godzinach ponadwymiarowych. Zdaniem Sądu I instancji
powódki nie nabyły prawa do spornego wynagrodzenia, gdyż w czasie całego roku
szkolnego, zgodnie z ustalonym planem zajęć, nie wykonywały one pracy dłuższej, niż
wynikałoby z obowiązującego je pensum.
W rewizji od tego wyroku powódki wniosły o jego zmianę i zasądzenie spornego
wynagrodzenia z tego względu, że w okresie od dnia 4 maja 1992 r. do dnia 8 czerwca
1992 r. wykonywały inną pracę, niż zajęcia dydaktyczne.
Zdaniem Sądu Wojewódzkiego przepis art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela został
ustanowiony w tym celu, aby nie płacić pracownikom za pracę, która faktycznie nie
została wykonana, co może przemawiać za trafnością interpretacji dokonanej przez Sąd
I instancji. Można jednakże rozumieć użyty w tym przepisie zwrot "plan [...] nie
wyczerpywał" w ten sposób, że odnosi się on tylko do takich sytuacji, w których
nauczyciel we wcześniejszej fazie roku szkolnego nie wykonywał obowiązującego go
wymiaru zajęć dydaktycznych i dlatego może być zobowiązany do pracy w większym
wymiarze w późniejszym okresie roku szkolnego. Przy takim rozumieniu art. 42 ust. 6
Karty Nauczyciela w sytuacji czasowo odwrotnej tj. wówczas, gdy najpierw nauczyciel
prowadził zgodnie z planem zajęcia w wymiarze przekraczającym pensum, a następnie
w wymiarze zmniejszonym lub wcale - jak powódki przez wskazany wyżej okres -
pracownik nabywałby prawo do wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach
ponadwymiarowych odbytych we wcześniejszym okresie, a wynagrodzenie za okres
niewykonywania pracy przysługiwałoby mu na podstawie art. 81 k.p. w zw. z art. 99
Karty Nauczyciela. Pierwszy sposób wykładni art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela pozbawia
pracownika prawa do wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych z tego
powodu, że w przyszłości będzie pracował w mniejszym wymiarze, co narusza zdaniem
Sądu II instancji art. 85 § 1 k.p. nakazujący wypłacenie wynagrodzenia co najmniej raz
w miesiącu, gdyż nie został dla tego wynagrodzenia ustalony dłuższy okres
rozliczeniowy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela wprowadził równoważną normę czasu
pracy rozliczaną w okresie roku szkolnego na podstawie planu zajęć. Przepis ten
dotyczy sytuacji, gdy w planie zajęć dla nauczyciela jest przydzielona praca w
obowiązującym go wymiarze zajęć w szczególny sposób, tj. w pewnych okresach roku
szkolnego tygodniowy wymiar zajęć jest większy lub mniejszy od pensum a w innych
okresach wymiar ten jest ustalony w takiej wysokości, aby w skali roku nauczyciel
odbywał zajęcia w wymiarze równym jego pensum. W ten sposób art. 42 ust. 6 Karty
Nauczyciela służy racjonalnemu układaniu planu zajęć w szkole.
Nie są przekonywujące argumenty podnoszone dla uzasadnienia poglądu, w
myśl którego omawiany przepis może mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy najpierw
nauczyciel wykonywał pracę w wymiarze niższym, niż jego pensum. W odniesieniu do
okresów pracy poniżej pensum i okresów powyżej pensum ustawodawca używa
określeń "w pewnych okresach" i "w innych okresach". Z wykładni gramatycznej
wynikają w tym zakresie dwa wnioski, oba przemawiające za możliwością stosowania
tego przepisu także w sytuacji, gdy najpierw, nauczyciel przekraczał pensum, a potem
pracował w zmniejszonym wymiarze. Pierwszy wniosek wynika z użycia przez
ustawodawcę liczby mnogiej w odniesieniu do tych okresów co oznacza, że w ciągu
roku szkolnego każdego z tych okresów, może być większa ilość, a skoro tak, to mogą
one występować przemiennie. Po wtóre, gdyby ustawodawca zamierzał wyłączyć taką
możliwość, jaką zastosowało pozwane Studium, to w zdaniu " [...] powinien nauczać w
odpowiednio większej liczbie godzin w innych okresach danego roku szkolnego" w
miejsce słowa "innych" wstawiłby słowo "późniejszych".
Także użycie w pierwszej części omawianego przepisu określenia "nie
wyczerpywał" nie świadczy o tym, że okres wykonywania pracy w mniejszym wymiarze
czasu pracy musi poprzedzać okres wykonywania pracy w odpowiednio większej liczbie
godzin. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że to sformułowanie odnosi się nie do
rzeczywiście przepracowanych przez nauczyciela godzin zajęć, lecz do ilości godzin
przydzielonych w planie zajęć. Przy układaniu planu zajęć na dany rok szkolny jest
rzeczą czystej techniki, w jakiej kolejności wyznaczy się liczbę godzin zajęć na
poszczególne miesiące, np. można najpierw ułożyć plan na grudzień a potem na
listopad przewidując w grudniu mniejszą ilość godzin i odpowiednio zwiększając ich
wymiar w listopadzie.
Okresem rozliczeniowym jest rok szkolny, a więc nauczyciel, który ma
zaplanowaną liczbę godzin zajęć zgodną z jego pensum, a plan przewiduje w pierwszej
części roku odbywanie zajęć w wymiarze zwiększonym, natomiast później w mniejszej
ilości godzin, nie nabywa w pierwszym okresie prawa do dodatkowego wynagrodzenia
za pracę w godzinach ponadwymiarowych i dlatego nie dochodzi do naruszenia
przepisu art. 85 § 1 k.p.
Przepis art. 42 ust. 6 Karty Nauczyciela, mimo jego uchylenia przez art. 1 pkt 7
ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53,
poz. 252) obowiązuje nadal na podstawie art. 2 tejże ustawy do czasu zawarcia układu
zbiorowego przewidzianego w art. 36 Karty Nauczyciela w brzmieniu nadanym
powyższą ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r.
Pogląd wyrażony w niniejszej uchwale jest zbieżny ze stanowiskiem zajętym
przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 14 kwietnia 1994 r.
sygn. akt I PZP 64/93.
Z powyższych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.

========================================