UCHWAŁA Z DNIA 28 MARCA 2002 R.
I KZP 5/2002


Propagowanie, w rozumieniu art. 256 k.k., oznacza każde zachowa-
nie polegające na publicznym prezentowaniu, w zamiarze przekonania do
niego, faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: H. Gradzik, J. Sobczak.
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Lecha Z. i Roberta S., po rozpoznaniu,
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w O.
postanowieniem z dnia 9 stycznia 2002 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:
"Czy użyte w art. 256 k.k. sformułowanie "propaguje" dla określenia czyn-
ności sprawczej oznacza, że publiczne pochwalanie faszystowskiego lub
innego totalitarnego ustroju państwa, wyrażające się np. w wystawieniu na
widok publiczny swastyki, wykonywanie gestów faszystowskiego pozdro-
wienia etc. tylko wtedy wyczerpuje znamiona określonego w art. 256 k.k.
czynu zabronionego, gdy jednocześnie łączy się z (publicznym) upo-
wszechnianiem (popularyzowaniem) wiedzy o takim ustroju tj. uprawianiem
propagandy?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.



U Z A S A D N I E N I E


Wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 28 czerwca 2001 r. w spra-
wie II K 1256/00 Lech Z. skazany został za przestępstwo zakwalifikowane z
art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 256 k.k., które miało polegać na tym, że w dniu
1 lipca 2000 r. w R. działając w zamiarze, aby inne osoby publicznie pro-
pagowały ideologię faszystowską, swoim zachowaniem ułatwił im to, w
szczególności poprzez udostępnienie klubu ,,u Hasana", którego był fak-
tycznym najemcą, zapewnienie obsługi wskazanego lokalu, rozpowszech-
nienie informacji dotyczących czasu, miejsca i przedmiotu spotkania oraz
inne, natomiast Robert S. za przestępstwo zakwalifikowane na podstawie
tych samych przepisów, popełnione w tym samym czasie i miejscu, które
miało polegać na tym, że chcąc aby inne osoby propagowały ideologię fa-
szystowską, swoim zachowaniem ułatwił im to, w szczególności wynajął
klub ,,u Hasana" zorganizował środek przewozu w postaci dwóch autobu-
sów Państwowej Komunikacji Samochodowej w O. rozpowszechniał infor-
macje dotyczące czasu, miejsca i przedmiotu spotkania, zapewnił obsługę
lokalu i inne, realizując w tym zakresie swój zamiar.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Rejonowy ustalił m.in., że osoby
postronne (...) widziały, jak młodzi ludzie, którzy znajdowali się przed dys-
koteką, co jakiś czas podnosili w geście pozdrowienia prawą rękę i skan-
dowali Sieg heil i Heil Hitler. Wewnątrz lokalu, na ścianach zawieszone były
ponadto flagi z symbolami faszystowskimi.

Obrońcy oskarżonych w uzasadnieniach apelacji wywodzili, że za-
chowanie uczestników spotkania w klubie ,,u Hasana" w dniu 1 lipca 2000 r.
nie stanowiło propagowania faszystowskiego ustroju państwa w rozumieniu
art. 256 k.k., a wobec tego brak jest podstaw do odpowiedzialności karnej
oskarżonych.

Sąd Okręgowy w O., w uzasadnieniu postanowienia przedstawiają-
cego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. zagadnienie prawne, zwrócił przede
wszystkim uwagę na to, że użyte w art. 270 § 2 k.k. z 1969 r. sformułowa-
nie pochwala, zastąpione zostało w art. 256 k.k. sformułowaniem propagu-
je, dla określenia czynności sprawczej. Odwołując się do Słownika Współ-
czesnego Języka Polskiego i jednego komentarza do obowiązującego ko-
deksu karnego, Sąd ten zauważył także, że czynność sprawcza - propagu-
je - jest zakresowo szersza od czynności sprawczej - pochwala a ponadto
wyraził ocenę, że jakkolwiek trudno wyobrazić sobie - propagowanie -
czegoś bez wyrażenia pozytywnej oceny (pochwalenia) dla propagowanej
treści, tym niemniej - jak się wydaje - aprobowanie czegoś, czynności
sprawczej - propaguje - nie spełnia.
Pomijając trafność tego ostatniego spostrzeżenia, zdumiewa to, że
Sąd Okręgowy, napotykając na trudności w dokonaniu wykładni przepisu
art. 256 k.k., ograniczył się do zapoznania się tylko ze stanowiskiem pre-
zentowanym w jednym komentarzu, gdy piśmiennictwo na ten temat, choć
nie odznacza się obfitością, to jednak jest znacznie bogatsze. Istotniejsze
jest jednak, że właśnie zapoznanie się z literaturą przedmiotu prowadzi do
wniosku, że na tle wykładni znamienia ustawowego propaguje jakim posłu-
guje się art. 256 k.k., wyłania się zagadnienie prawne wymagające zasad-
niczej wykładni ustawy, także w realiach procesowych sprawy rozpozna-
wanej przez Sąd Okręgowy w O., a więc spełnione zostały wymogi okre-
ślone w art. 441 § 1 k.p.k.

W związku z przedstawionym zagadnieniem prawnym Sąd Najwyż-
szy zważył, co następuje.

W pierwszej kolejności, co oczywiste, posłużyć się należy wykładnią
gramatyczną, odwołującą się do znaczenia określenia jakim posłużył się
ustawodawca w art. 256 k.k., w języku polskim. Wtedy okaże się, że odwo-
łanie się tylko do zwykłego wyczucia językowego, nawet bez potrzeby się-
gania do profesjonalnych słowników, pozwala stwierdzić, że określenie po-
chwala w art. 270 § 2 k.k. z 1969 r. nie może mieć takiej samej treści jak
określenie propaguje użyte w art. 256 k.k. Nie budzi bowiem żadnej wątpli-
wości, że propagowanie może, ale nie musi być połączone z pochwala-
niem. Można bowiem coś publicznie pochwalać bez zamiaru propagowa-
nia, jak i propagować nie pochwalając tego co się propaguje. (zob. H. Zgó-
łkowa (red.) Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny Poznań 2000, t.
29, s. 217, Poznań 2001 t. 32, s. 447) Zakładając przy tym racjonalność
ustawodawcy, nie można przyjmować, by takie wyczucie językowe obce
było projektodawcom przepisu, którzy w nowym kodeksie w miejsce okre-
ślenia pochwala posłużyli się określeniem propaguje, natomiast w art. 255
k.k., tylko przez niedopatrzenie, w § 3 określeniem pochwala. To ostatecz-
nie musi przekonywać, iż w obowiązującym kodeksie w art. 256 k.k. usta-
wodawca nieprzypadkowo zamieścił określenie propaguje, chcąc zgodnie
ze znaczeniem tego określenia ukształtować zakres kryminalizacji. Nie
można zatem podzielić w zasadzie odosobnionego poglądu, iż te dwa
określenia znaczą to samo albo, że są to wyrazy bliskoznaczne. (tak: M.
Flemming, W. Kutzmann Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu
Warszawa 1999, s. 66, R. Góral Kodeks karny. Praktyczny komentarz
Warszawa 2000, s. 336)

Wyraz propagowanie w języku polskim oznacza przede wszystkim
upowszechnianie, szerzenie czegoś, w tym także poglądu, by do tego ko-
goś przekonać (S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka (red.) Mały słownik
języka polskiego Warszawa 1968, s. 633, A. Dąbrówka, E. Geller, R. Tur-
czyn Słownik synonimów Warszawa 1993, s. 102,103, H. Zgółkowa (red.)
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny t. 32, Poznań 2001, s. 447).
Wobec tego, wykładnia językowa prowadzi do wniosku, że propagowanie w
rozumieniu art. 256 k.k. oznacza każde publiczne zachowanie, które sta-
nowi upowszechnianie faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju
państwa, podjęte w celu przekonania do niego.

Tak ukierunkowana wykładnia, co do zasadniczych elementów jedno-
licie, dokonywana jest w piśmiennictwie. Uważa się bowiem, że propago-
wanie, w rozumieniu przepisu art. 256 k.k., to szerzenie wiedzy o totalitar-
nym ustroju państwa i popieranie go, zachęcanie do wprowadzenia tego
właśnie ustroju, podkreślanie jego zalet i przemilczanie wad. (A. Zoll Ko-
deks karny. Część szczególna, t. 2 Kraków 1999, s. 915, zob. też: O. Gór-
niok w: O. Górniok, St. Hoc, St. M. Przyjemski Kodeks karny. Komentarz.
T. III, Gdańsk 1999, s. 301, M. Flemming, W. Kutzmann op.cit. s. 66, J.
Wojciechowski Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo Warszawa 2000,
s. 487, R. Góral op.cit. s. 336, A. Marek Prawo karne Warszawa 2001, s.
659, L. Gardocki Prawo karne Warszawa 2001, s. 287). Słusznie przy tym
akcentuje się, że nie stanowi propagowania, w rozumieniu tego przepisu,
samo prezentowanie zasad takiego ustroju, pozbawione angażowania się
po jego stronie (J. Wojciechowski op.cit. s. 487), cytowanie i publikowanie
artykułów i książek autorów gloryfikujących lub propagujących taki ustrój,
jeżeli ich publikacja miała inne cele niż jego propagowanie (L. Gardocki
op.cit. s. 287) - tym bardziej, gdy jest to połączone z krytycznym komenta-
rzem, a także gdy prezentowanie takiego ustroju ma służyć jedynie mani-
festacji osobistych poglądów, a nie przekonywaniu kogokolwiek (M. Flem-
ming, W. Kutzmann op.cit. s. 66).

W sformułowanym pytaniu Sąd Okręgowy w O. zwraca się o udziele-
nie odpowiedzi, czy publiczne pochwalanie faszystowskiego lub innego to-
talitarnego ustroju państwa, wyrażające się np. w wystawieniu na widok
publiczny swastyki, wykonywanie gestów faszystowskiego pozdrowienia
etc. tylko wtedy wyczerpuje znamiona określonego w art. 256 k.k. czynu
zabronionego, gdy jednocześnie łączy się z publicznym upowszechnianiem
(popularyzowaniem) wiedzy o takim ustroju tj. uprawianiem propagandy.
Gdyby takie pytanie odnieść do okoliczności faktycznych istniejących w
niniejszej sprawie, to należałoby po prostu odmówić udzielenia odpowiedzi,
gdyż rzeczą sądów obu instancji jest rozstrzygnięcie w tym zakresie. Jeżeli
natomiast rozumieć to pytanie jako problem wykładni art. 256 k.k., to wów-
czas należy zwrócić uwagę na to, że, jak to zostało wyżej wywiedzione,
wykładnia językowa prowadzi do wniosku, że propagowanie oznacza pre-
zentowanie tego rodzaju ustroju, co może mieć postać każdego zachowa-
nia, którego treścią jest rozpowszechnianie wiedzy dotyczącej ustroju pań-
stwa totalitarnego, a więc także wystawienie na widok publiczny symboli
takiego państwa, czy też wykonywanie określonych gestów identyfikowa-
nych z takim ustrojem. Wszystko jednak zależy od niepowtarzalnych oko-
liczności konkretnego zdarzenia, które, jak w tej sprawie, zdecydują o tym,
czy określone zachowanie stanowi publiczne prezentowanie tego ustroju i
to podjęte z zamiarem bezpośrednim przekonywania do tego ustroju. Traf-
nie przy tym akcentuje się, że przestępstwo to może być popełnione tylko
ze szczególnie zabarwionym zamiarem wyrażenia aprobaty dla takiego
ustroju. (L. Gardocki op. cit. s. 287).

Mając powyższe na względzie należało dojść do wniosku, że propa-
gowanie, w rozumieniu art. 256 k.k., oznacza każde zachowanie, polegają-
ce na publicznym prezentowaniu, z zamiarem przekonania do niego, fa-
szystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa.

Nie może przy tym budzić najmniejszych nawet wątpliwości, że taki
zakres kryminalizacji tego rodzaju zachowania nie stanowi, w świetle Kon-
stytucji RP z 1997 (art. 31 ust. 3 w zw. z art. 54 ust. 1) i Europejskiej Kon-
wencji Praw Człowieka z 1950 r. (art. 9, 10 i 17), nieuzasadnionego ograni-
czenia wolności wypowiedzi, o czym świadczy także konsekwentne stano-
wisko Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. J. Oniszczuk Konstytucja Rze-
czypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego Kraków
2000, s. 238 i nast., A. Frankiewicz w: B. Banaszak, A. Preisner (red.) Pra-
wa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP Warszawa 2002, s. 393, 693-
709, choć z pewnymi, jednak nieuzasadnionymi, zastrzeżeniami) i Europej-
skiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (zob. m.in. M. A. Nowicki
Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa Warszawa
1999, w zakresie art. 9 KE - poz.: 1271A, 1299, 1300, w zakresie art. 10
KE - poz.: 1319, 1324, 1330, 1338-1340, 1342B-1344, 1347, 1361D, 1374,
1404-1411, w zakresie art. 17 KE w zw. z art. 10 KE - poz.: 1714-1719, a
także obszerniejsze przedstawienie orzecznictwa Trybunału w zakresie art.
17 KE zob. M.A. Nowicki: Kamienie milowe. Orzecznictwo Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka Warszawa 1996, s. 344-348, 382-388, tenże
Wokół Konwencji Europejskiej Kraków 2000, s. 302, 303). Jest bowiem
oczywiste, że demokratyczne państwo nie może tolerować i ma prawo pe-
nalizować m.in. propagowanie w zamiarze przekonywania do niego, każ-
dego ustroju totalitarnego, a więc ustroju antydemokratycznego, w tym tak-
że ustroju faszystowskiego.

Mając powyższe rozważania na względzie, Sąd Najwyższy udzielił
odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.