UCHWAŁA Z DNIA 17 LISTOPADA 2005 R.
I KZP 43/05

Wyznaczenie składu sądu z naruszeniem reguł określonych w art.
350 § 1 k.p.k. i art. 351 § 1 k.p.k. stanowi względną przyczynę odwoław-
czą, o której mowa w art. 438 pkt 2 k.p.k.

Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański (sprawozdawca).
Sędziowie SN: A. Siuchniński, F. Tarnowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Grzegorza Ż. i innych, po rozpoznaniu,
przedstawionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny w
W., postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2005 r., zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy sformułowanie ,,sąd nienależycie obsadzony" zawarte w art. 439 § 1
pkt 2 k.p.k., dotyczy również sytuacji, gdy w składzie sądu orzekał sędzia
,,przydzielony" do rozpoznania sprawy przez podmiot inny, niż uprawniony
do tego ustawą prezes sądu (przewodniczący wydziału) wskazujący sę-
dziego - art. 350 § 1 pkt 1 k.p.k. - w sposób określony w art. 351 § 1
k.p.k."

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U z a s a d n i e n i e

Przedstawione przez Sąd Apelacyjny w W. zagadnienie prawne wy-
łoniło się na tle niżej opisanej sytuacji procesowej.
Przed wyznaczeniem składu orzekającego w sprawie tzw. FOZZ Są-
du Okręgowego w W., przewodniczący Wydziału w tym Sądzie, pismem z
dnia 19 października 2001 r., zwrócił się do jego Prezesa ,,o wsparcie sta-
rań Wydziału w poszukiwaniu sędziego Sądu Okręgowego z wydziałów
odwoławczych, którzy - nie dysponując powierzonymi referatami, jako sę-
dziowie pierwszoinstancyjni - mogliby rozpoznać sprawę". Prezes Sądu
Okręgowego w W. przedstawił sprawę na posiedzeniu Kolegium Sądu, któ-
re w dniu 6 listopada 2001 r. podjęło uchwałę ,,o dokonaniu z dniem 15 li-
stopada 2001 r. zmiany w podziale czynności w Sądzie Okręgowy w ten
sposób, że:
1. przenieść SSO A. Kryże z dniem 15 listopada 2001 r. do VIII Wy-
działu Karnego,
2. przydzielić SSO A. Kryże do referatu i rozpoznania sprawę (...)".
Przewodniczący Wydziału w Sądzie Okręgowym w W. wydał w dniu
22 listopada 2001 r. zarządzenie o ,,przydzieleniu" SSO A. Kryże do refera-
tu przedmiotowej sprawy ,,zgodnie z decyzją Kolegium Sądu Okręgowego
w Warszawie - K/120/PS-01".
Sędzia SO A. Kryże przewodniczył składowi Sądu w tej sprawie i
uczestniczył w wydaniu wyroku z dnia 29 marca 2005 r., po czym uchwałą
Kolegium Sądu Okręgowego w W. z dnia 17 maja 2005 r. przeniesiony zo-
stał ponownie do orzekania w IX Wydziale Odwoławczym Sądu Okręgowe-
go w W. ,,w związku z zakończeniem sprawy tzw. FOZZ w VIII Wydziale
Karnym".
Rozpoznając apelację od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 29
marca 2005 r., Sąd Apelacyjny w W. powziął wątpliwość co do prawidłowo-
ści wyznaczenia składu w Sądzie pierwszej instancji w kontekście charak-
teru prawnego regulacji zawartych w art. 350 § 1 pkt 1 oraz art. 351 § 1
k.p.k. i sformułował zagadnienie prawne wymagające, w ocenie tego Sądu,
dokonania zasadniczej wykładni ustawy, przytoczone na wstępie.
Prokurator Prokuratury Krajowej, w piśmie z dnia 15 września 2005
r., złożył wniosek o odmowę podjęcia uchwały w sprawie. Zdaniem Proku-
ratora, przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnie-
nie prawne nie jest osadzone w realiach rozpoznawanej sprawy, albowiem
SSO A. Kryże nie został wyznaczony do rozpoznania przedmiotowej spra-
wy uchwałą Kolegium Sądu Okręgowego (co stanowiłoby naruszenie reguł
przewidzianych przez prawo procesowe), lecz zarządzeniem Przewodni-
czącego Wydziału w tym Sądzie, które to zarządzenie było konsekwencją
wspomnianej uchwały i w swoisty sposób konwalidowało tryb obsady skła-
du w sprawie. Wobec braku uchybienia procesowego w związku z procedu-
rą wyznaczenia składu, brak jest - w ocenie Prokuratora Prokuratury Kra-
jowej - przesłanek do rozważania kwestii zaistnienia bezwzględnej przy-
czyny odwoławczej w kontekście art. 439 § 1 k.p.k.
Rozpoznając przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy
zważył, co następuje.
Wbrew stanowisku Prokuratora Prokuratury Krajowej, w sprawie za-
chodzą przesłanki do podjęcia uchwały w trybie art. 441 § 1 k.p.k. Zaryso-
wując stan faktyczny zaistniały w rozpoznawanej sprawie, Sąd Apelacyjny
w W. zwrócił uwagę na to, że następstwem uchwały podjętej przez Kole-
gium Sądu Okręgowego w W. było wydanie przez Przewodniczącego Wy-
działu w tym Sądzie zarządzenia o wyznaczeniu składu w przedmiotowej
sprawie, na podstawie art. 350 § 1 pkt 1 k.p.k. Rzecz zatem nie w tym, że
skład został ustalony uchwałą Kolegium Sądu, lecz w tym, że zarządzenie
o wyznaczeniu rozprawy głównej, w części wyznaczającej sędziego refe-
renta, zostało wydane w wykonaniu tej uchwały, nie było zaś suwerenną
decyzją Przewodniczącego. Z tego wszak powodu, formułując zagadnienie
prawne w trybie art. 441 § 1 k.p.k., Sąd Apelacyjny użył sformułowania
,,przydzielony", nie zaś ,,wyznaczony". Problem polega zatem nie na tym, że
sędzia A. Kryże nie został wyznaczony przez uprawniony podmiot, ale w
tym, że decyzja organu uprawnionego organu została zdeterminowana
przez wcześniejszą uchwałę kolegium sądu.
Sąd Apelacyjny zauważa także, że sposób, w jaki ustalony został
skład sądu w tej sprawie, narusza reguły określone w art. 351 § 1 k.p.k.,
albowiem sędzia A. Kryże nie figurował na jawnej dla stron liście sędziów, z
której - w kolejności według wpływu sprawy - wyznacza się sędziów powo-
łanych do rozpoznania sprawy, lecz został ,,przekazany" do Wydziału VIII
Sądu Okręgowego w W. w celu rozpoznania tej sprawy, co w sposób nie-
budzący wątpliwości wynika z treści uchwały Kolegium tego Sądu z dnia 15
listopada 2001 r. Wprawdzie literalna treść sformułowanego przez Sąd
Apelacyjny w W. zagadnienia prawnego może pozostawiać wątpliwości co
do tego, czy intencją tego Sądu było także uzyskanie wykładni art. 439 § 1
pkt 2 k.p.k., w kontekście braku wskazania w zarządzeniu prezesa sądu
przyczyny odstępstwa od kolejności wyznaczania sędziów z jawnej dla
stron listy według art. 351 § 1 k.p.k., niemniej na takie rozumienie posta-
nowienia Sądu Apelacyjnego w W. wskazuje z jednej strony treść jego
uzasadnienia, z drugiej zaś nierozerwalny związek zagadnienia ,,przydzie-
lenia" indywidualnie oznaczonego sędziego do ,,referatu sprawy" z zagad-
nieniem odstępstwa od kolejności wyznaczania sędziów, o którym mowa w
art. 351 § 1 zd. 2 k.p.k.
W ocenie Sądu Najwyższego nie można uznać, że na skutek wyda-
nia zarządzenia Przewodniczącego Wydziału z dnia 22 listopada 2001 r.
doszło do skonwalidowania uchybień i skład wyznaczony został w zgodzie
z obowiązującymi w tej mierze regułami, zwłaszcza że w zarządzeniu tym
nie wskazano z jakiej to ważnej przyczyny doszło w sprawie do odstępstwa
od kolejności sędziów wyznaczanych we wpływających sprawach.
Uchybienia powyższe stwierdził Sąd Apelacyjny i wyeksponował je w
uzasadnieniu postanowienia z dnia 18 sierpnia 2005 r., powziąwszy wąt-
pliwość co do tego, czy podlegają one zakwalifikowaniu jako ,,nienależyta
obsada sądu" w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.
Sąd Najwyższy podziela zapatrywania wyrażone przez Sąd Apela-
cyjny, że w sprawie do wskazanych przez ten Sąd uchybień rzeczywiście
doszło i uznał, iż teza ta nie wymaga szerszego uzasadnienia. Trafne jest
w szczególności przyjęcie, że pomimo treści art. 31 § 1 pkt 1 u.s.p., to nie
kolegium sądu okręgowego określa zasady przydziału spraw poszczegól-
nym sędziom, albowiem w postępowaniu karnym ustawa stanowi inaczej w
rozumieniu tego przepisu, z uwagi na wyraźną regulację przewidzianą w
art. 351 k.p.k. Słusznie też stwierdza Sąd Apelacyjny w W., że wśród
uprawnień kolegium sądu okręgowego brak jest uprawnienia do wyznacza-
nia w zastępstwie prezesa sądu (przewodniczącego wydziału) składów są-
dzących (por. trafne uwagi komentatorów: T. Ereciński, red. J. Gudowski:
Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej
Radzie Sądownictwa, , Warszawa 2002, s. 85 i nast.). Sąd Najwyższy -
odmiennie niż zdaje się to akcentować Sąd Apelacyjny - zauważa z całą
mocą, że uchybienie prawu w niniejszej sprawie nie polegało na tym, że to
Kolegium zdecydowało o wyznaczeniu sędziego A. Kryże do składu. Wy-
dane w następstwie uchwały Kolegium zarządzenie o wyznaczeniu składu
nie może być w układzie okoliczności występujących w rozpoznawanej
spawie traktowane per non est. Zarządzenie takie zostało wydane, tyle że
jego materialna treść w takim zakresie, w jakim dotyczy wskazania na sę-
dziego referenta, zdeterminowana została wcześniejszą decyzją Kolegium i
to właśnie w spawie stanowi problem.
Nie wymaga też szerszego uzasadnienia stwierdzenie, że narusze-
niem art. 351 § 1 k.p.k. jest wyznaczenie do składu sądu innego sędziego
niż kolejny sędzia z jawnej dla stron listy sędziów, bez wskazania ważnej
przyczyny, skoro przepis ten w zdaniu drugim wprost nakazuje wskazanie
tej przyczyny w zarządzeniu.
Kwestią, która wymaga pogłębionych rozważań, i która była powo-
dem wystąpienia przez Sąd Apelacyjny w trybie art. 441 § 1 k.p.k., jest na-
tomiast zagadnienie interpretacji ustawowego wyrażenia ,,nienależyta ob-
sada sądu", użytego przez ustawodawcę w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., w kon-
tekście obrazy art. 350 § 1 k.p.k., polegającej na nie w pełni ,,suwerennym"
podjęciu decyzji o wyznaczeniu składu sądu oraz art. 351 § 1 k.p.k., pole-
gającej na zignorowaniu listy sędziów Wydziału i wyznaczeniu do składu
orzekającego sędziego ,,oddelegowanego" specjalnie w tym celu z innego
Wydziału, bez jednoczesnego wskazania ważnej przyczyny, czego wyma-
ga ten przepis.
Dokonując interpretacji ustawy tradycyjnie sięgnąć należy do wykład-
ni semantycznej i uzmysłowić sobie, że nie jest rzeczą przypadku to, iż w
art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. ustawodawca posłużył się sformułowaniem ,,był
nienależycie obsadzony", nie zaś ,,został nienależycie obsadzony", co
wskazywać zdaje się na to, że punktem odniesienia uchybienia, o którym
mowa w tym przepisie jest stan wynikający z obsadzenia sądu, nie zaś
samo jego obsadzanie.
Pojęcie ,,nienależytej obsady sądu" w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2
k.p.k. było wielokrotnie interpretowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego
i sądów apelacyjnych. Jak się wydaje, interpretacja dokonywana w orzecz-
nictwie nie odbiega od rezultatów osiągniętych przy wykorzystaniu wykładni
językowej. Wypowiedzi judykatury upoważniają do stwierdzenia, że niena-
leżyta obsada sądu skutkująca bezwzględnym nakazem uchylenia zaskar-
żonego orzeczenia wiązana jest z:
- udziałem większej lub mniejszej liczby sędziów w składzie orzekającym
niż przewiduje prawo procesowe (tak ostatnio Sąd Najwyższy: w postano-
wieniu z dnia 8 marca 2000 r., III KKN 495/00, Lex nr 51436, w wyroku z
dnia 3 kwietnia 2000 r., IV KKN 225/99, Lex nr 51117, w wyroku z dnia 16
października 2002 r., III KKN 103/00, Prok. i Pr. 2003, nr 11, poz. 14, w wy-
roku z dnia 4 czerwca 2004 r., V KK 3/04, Lex nr 109516 i w wyroku z dnia
4 października 2004 r., V KK 222/04, Lex nr 126707, a także Sąd Apelacyj-
ny w Warszawie w postanowieniu z dnia 5 czerwca 2002 r., II AKz 330/02,
OSA 2003, nr 3, poz. 26),
- udziałem w składzie orzekającym ławników zamiast sędziów lub sędziów
zamiast ławników (tak ostatnio Sąd Apelacyjny w Katowicach w postano-
wieniu z dnia 14 lipca 2004 r., I AKz 518/04, OSA 2005, nr 4, poz. 28), oraz
- brakiem uprawnień członka składu orzekającego do orzekania w danym
sądzie (tak ostatnio Sąd Najwyższy: w uchwale z dnia 21 listopada 2001 r.,
I KZP 28/01, OSNKW 2002, z. 1-2, poz. 3, w wyroku z dnia 3 lipca 2002 r.,
III KKN 489/99, Prok. i Pr. 2003, nr 1, poz. 18, w postanowieniu z dnia 24
czerwca 2004 r., III KO 40/03, Lex nr 110551 oraz w wyroku z dnia 3 lutego
2005 r., WA 31/04, OSNKW 2005, z. 4, poz. 34, a także Sąd Apelacyjny w
Katowicach w wyroku z dnia 10 października 2002 r., II AKa 509/01, OSA
2003, nr 7, poz. 76 i w postanowieniu z dnia 7 kwietnia 2004 r., II AKzw
177/04, KZS 2004,nr 9, poz. 105).
Orzecznictwo Sądu Najwyższego jest natomiast konsekwentne, gdy
chodzi o ocenę uchybień polegających na niezachowaniu wymaganych
prawem reguł rządzących obsadzaniem składu powołanego do osądzenia
sprawy, które to uchybienia kwalifikowane są jako przyczyny odwoławcze o
charakterze względnym, w związku z czym ich uwzględnienie przez sąd
rozpoznający środek odwoławczy wymaga co najmniej stwierdzenia hipote-
tycznego ich związku z treścią orzeczenia w rozumieniu art. 438 pkt 2
k.p.k. Takie stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w postanowieniu z
dnia 20 marca 2001 r. (V KKN 674/98, Lex nr 52020) w kontekście uchy-
bień towarzyszących wyznaczeniu ławników. Konsekwentnie przyjmuje też
Sąd Najwyższy, że nie stanowi bezwzględnej przyczyny odwoławczej brak
stosownych zarządzeń o wyznaczeniu składu, jeśli tylko sąd orzekał w
składzie przewidzianym w ustawie dla danej kategorii spraw w danym są-
dzie. Z tego powodu nie został uznany za nienależytą obsadę sądu w ro-
zumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. brak zarządzenia o wyznaczeniu składu
ławniczego w trybie uproszczonym, albowiem w sytuacji przewidzianej w
art. 476 § 1 zd. 2 k.p.k. skład kolegialny przewidziany jest dla spraw rozpo-
znawanych w trybie uproszczonym (uchwała z dnia 20 listopada 1997 r., I
KZP 30/97, OSNKW 1997, nr 11-12, poz. 92 oraz OSP 1998, nr 4, poz. 71,
z aprobującą glosą W. Grzeszczyka). Z tego także powodu, jeszcze na
gruncie art. 388 k.p.k. z 1969 r., nie uznano za bezwzględną przyczynę
odwoławczą sytuacji, w której w składzie sądu uczestniczył inny ławnik niż
wskazany w zarządzeniu prezesa o wyznaczeniu rozprawy (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 27 lutego 1997 r., I KR 163/72, OSNPG 1972, nr 11,
poz. 185).
Sąd Najwyższy dwukrotnie wypowiedział się także w kwestii oceny
naruszenia prawa procesowego, polegającego na niewskazaniu przy wy-
znaczaniu składu sądu ,,innej ważnej przyczyny" powodującej odstępstwo
od kolejności wyznaczania sędziów z listy, o której mowa w art. 351 § 1
k.p.k. lub ławników wbrew ograniczeniom wynikającym z art. 170 § 1 u.s.p.
i dwukrotnie stwierdził, że uchybienie takie nie stanowi bezwzględnej przy-
czyny uchylenia orzeczenia wymienionej w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. (posta-
nowienia z dnia 21 kwietnia 2004 r., IV KK 417/03, OSNKW 2004, z. 5,
poz. 54 oraz z dnia 23 listopada 2004 r., V KK 195/04, OSNKW 2005 r., z.
1, poz. 5).
W piśmiennictwie zagadnienie nienależytej obsady sądu wiąże się
jednoznacznie z orzekaniem w składzie nieznanym ustawie albo w składzie
nieprzewidzianym dla danej kategorii spraw w sądzie danego szczebla,
orzekającym w określonym trybie (np. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowa-
nia karnego. Komentarz, Kraków 2003, s. 1144, J. Grajewski w: J. Grajew-
ski, L. Paprzycki, M. Płachta: Kodeks postępowania karnego, tom II, Kra-
ków 2003, s. 76), przy czym słusznie wskazuje się, że z nienależytą obsa-
dą sądu, w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k., nie mamy do czynienia
wówczas, gdy w składzie sądu orzekała osoba w ogóle nieuprawniona do
orzekania, o czym przesądza treść § 1 pkt 1 k.p.k. tego przepisu (S. Za-
błocki w: J. Bratoszewski i inni: Kodeks postępowania karnego. Komentarz,
Warszawa 2004, tom III, s. 151). Stanowisko doktryny zdaje się być nawet
mniej rygorystyczne niż judykatury, skoro wyznaczenie do składu sądu wy-
łącznie sędziów zawodowych zamiast ławników, czy też wyznaczenie skła-
du ilościowo większego niż przewidziany przez ustawę, nie zawsze uważa-
ne jest za przyczynę odwoławczą o charakterze bezwzględnym (D. Szumi-
ło-Kulczycka: Prawo do sądu właściwego w polskim procesie karnym i
gwarancje jego realizacji w: Zasady procesu karnego wobec wyzwań
współczesności. Księga ku czci profesora Stanisława Waltosia, Warszawa
2000, s. 254-255, i powołana tam literatura).
Z drugiej jednak strony, naruszenie reguł określonych w art. 351
k.p.k., ze względu na gwarancyjny charakter tego przepisu, niektórzy
przedstawiciele doktryny skłonni są uznawać za przyczynę odwoławczą o
charakterze bezwzględnym (L. Paprzycki w: J. Grajewski, L. Paprzycki, M.
Płachta: Kodeks postępowania karnego, tom I, Kraków 2003, s. 891; tenże
w wywiadzie udzielonym na łamach Gazety Sądowej 2004, nr 10-11, s. 6;
D. Szumiło-Kulczycka, Prawo do sądu właściwego..., op.cit., s. 256). Sta-
nowisko to argumentowane jest niekiedy charakterem prawnym regulacji
zawartej w art. 351 § 1 k.p.k., która ma zapewnić realizację zasady bez-
stronności w sensie obiektywnym, w związku z czym za przyjęciem, że na-
ruszenie tego przepisu stanowi przyczynę odwoławczą o charakterze bez-
względnym, przemawia nadrzędność Konstytucji i traktatów międzynaro-
dowych nad ustawą, w kontekście określonego w art. 45 Konstytucji oraz w
art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wol-
ności prawa do sądu bezstronnego (W. Gontarski: System automatycznego
przydzielania spraw sędziom z art. 351 § 1 k.p.k. w świetle standardów
Rady Europy, Przegląd Prawa Karnego 2004, nr 23, s. 40-41; tenże: Dla-
czego sędzia z automatu? Rzeczpospolita z dnia 1-2 października 2005 r.).
W kwestii konsekwencji naruszenia reguł określonych w art. 351 § 2 k.p.k.
(zaniechanie losowania) wypowiedziała się ponadto A. Hordyńska (Skutki
naruszenia przepisów o składzie sądu w polskim procesie karnym, Prok. i
Pr. 2003, nr 3, s. 58-59) dochodząc do wniosku, że uchybienie takie po-
winno być traktowane jako bezwzględne w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2
k.p.k.
Nie jest to ani stanowisko jedyne, ani też nawet dominujące. Zdaniem
T. Grzegorczyka, naruszenie rygorów art. 351 k.p.k. może być rozważane
jedynie w aspekcie art. 438 pkt 2 k.p.k. (Kodeks..., op. cit., s. 1145). Sta-
nowisko to podzielają także inni komentatorzy (zob. np. R. Stefański w: J.
Bratoszewski i inni: Kodeks... op. cit., tom II, s. 622-623). Za uznaniem na-
ruszenia art. 351 § 1 k.p.k. za przyczynę odwoławczą o charakterze
względnym wypowiedział się także J. Iwaniec (Zasady wyznaczania składu
orzekającego w sprawach karnych (artykuł przyjęty do druku w miesięczni-
ku Prokuratura i Prawo).
Brak jest wypowiedzi judykatury i doktryny odnoszących się bezpo-
średnio do konsekwencji prawnych naruszenia reguł wyznaczania składu
sądu określonych art. 350 k.p.k.
Rozważając konsekwencje proceduralne naruszenia reguł wyzna-
czania składu sądu, przewidzianych w art. 350 i art. 351 k.p.k., należy pod-
kreślić w pierwszej kolejności, że nie prowadzi ono - samo w sobie - do
sytuacji, w której w sprawie orzeka sąd w składzie nieznanym ustawie, albo
też sytuacji, w której w składzie uczestniczy sędzia nieuprawniony do orze-
kania w danej sprawie. Zgodnie zatem z dotychczasową linią orzecznictwa
Sądu Najwyższego, nie powinno prowadzić do uchylenia orzeczenia bez
względu na granice zaskarżenia podniesionych zarzutów oraz bez względu
na wpływ uchybienia na treść orzeczenia na podstawie art. 439 § 1 pkt 2
k.p.k. Nie sposób nie zauważyć, że jeśli prezes sądu (przewodniczący wy-
działu) na postawie art. 350 § 1 pkt 1 k.p.k. wyznaczyłby - z naruszeniem
art. 351 § 1 k.p.k. - skład sądu nieprzewidziany w ustawie dla danej kate-
gorii spraw, albo też wyznaczył osobę nieuprawnioną do orzekania w da-
nym sądzie, uchybienie musiałoby być zakwalifikowane jako bezwzględna
przyczyna uchylenia orzeczenia. W takiej jednak sytuacji uchybienie proce-
sowe polegałoby nie tylko na naruszeniu art. 351 k.p.k., ale także na naru-
szeniu przepisów o składzie sądu zamieszonych w rozdziale 1 Kodeksu
postępowania karnego i w innych przepisach tego kodeksu oraz w przepi-
sach ustrojowych określających kompetencje sędziów do orzekania w da-
nym sądzie. Tak samo byłoby wówczas, gdyby prezes sądu wydał ,,niesu-
werenne" zarządzenie o wyznaczeniu składu sądu nieprzewidzianego w
ustawie lub o wyznaczeniu do składu osoby, która nie miała uprawnień do
orzekania w danym sądzie. Doszłoby wówczas do obrazy przepisów po-
stępowania podlegającego ,,kwalifikowaniu kumulatywnemu". Tego rodzaju
sytuacje nie miały miejsca w rozpoznawanej sprawie; naruszono tu bowiem
,,jedynie" art. 350 § 1 i art. 351 § 1 k.p.k.
W ocenie Sądu Najwyższego takie samoistne naruszenie wskaza-
nych wyżej przepisów może być potraktowane jako względna przyczyna
odwoławcza, a ewentualnie także jako podstawa domagania się wyłącze-
nia sędziego na podstawie art. 41 k.p.k. (tak trafnie B. Michalski: Czy naru-
szenie art. 351 § 1 k.p.k. stanowi podstawę do zastosowania art. 41 § 1
k.p.k.?, Gaz. Sąd. 2004, nr 6, s. 10-11). Nie stanowi jednak bezwzględnej
przyczyny uchylenia orzeczenia określonej w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. Nie
jest trafny jedyny podnoszony na korzyść tezy przeciwnej argument,
opierający się na referowanej powyżej tezie, że rozstrzygające znaczenie
ma tu charakter prawny art. 351 § 1 k.p.k.
Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie do polskiego Kodeksu po-
stępowania karnego regulacji zawartych art. 351 k.p.k. miało na celu wyłą-
czenie niebezpieczeństwa manipulowania składami sądu, i w ten sposób
zapewnienie poszanowania zasady jego bezstronności (por. Uzasadnienie
rządowego projektu Kodeksu postępowania karnego, s. 429), w szczegól-
ności w jej aspekcie obiektywnym poprzez budowanie zaufania do sądu (T.
Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998, s.
635). Nie przesądzając tego, czy poprzez unormowania zawarte w art. 351
§ 1 k.p.k. rzeczywiście można tego niebezpieczeństwa uniknąć, zauważyć
trzeba, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż naruszenie przepisów o cha-
rakterze gwarancyjnym zawsze prowadzi do uchylenia orzeczenia na pod-
stawie art. 439 § 1 k.p.k. W Kodeksie postępowania karnego jest przecież
bardzo wiele przepisów, co do których gwarancyjnego charakteru nie moż-
na mieć żadnych wątpliwości, a poza sporem pozostaje, że naruszenie ich
nie prowadzi do uchylenia orzeczenia bez względu na granice zaskarżenia
i granice podniesionych zarzutów oraz bez względu na wpływ uchybienia
na treść orzeczenia. Tak więc na przykład, nieodroczenie rozprawy w sytu-
acji wskazanej w art. 353 § 2 k.p.k. stanowi niewątpliwie naruszenie gwa-
rancji składającej się na prawo do obrony, nie jest jednak uchybieniem sta-
nowiącym bezwzględną przyczynę odwoławczą.
Brak jest także powodów do twierdzenia, że jeżeli określone uchy-
bienie proceduralne stanowi pogwałcenie prawa do rzetelnego (sprawiedli-
wego) procesu w rozumieniu art. 45 ust. Konstytucji lub art. 6 KE, to siłą
rzeczy musi być ono kwalifikowane jako bezwzględna przyczyna odwoław-
cza, o której mowa w art. 439 § 1 k.p.k. Nie można zatem na przykład wy-
wodzić, że uniemożliwienie obronie zadania pytań świadkom oskarżenia
powoduje uchylenie orzeczenia na podstawie art. 439 § 1 k.p.k., chociaż
stanowi oczywiste naruszenie art. 6 ust. 3 pkt d Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Podobnie, rozpoznanie sprawy
przez sąd wyższego rzędu niż rzeczowo właściwy, stanowi naruszenie
prawa do sądu właściwego, niemniej nie prowadzi do zastosowania art.
439 § 1 k.p.k. ze względu na wyraźne brzmienie jego pkt 4. Owszem, fakt,
że określone uchybienie oznacza sprzeniewierzenie się gwarancjom kon-
stytucyjnym, czy też gwarancjom przewidzianym w Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, powinno być brane pod uwagę
przy dokonywanej przez sąd odwoławczy ocenie, czy uchybienie mogło
mieć wpływ na treść orzeczenia, niemniej ocena ta dokonywana być musi -
poza wypadkami ściśle określonymi w art. 439 § 1 k.p.k. - w płaszczyźnie
art. 438 k.p.k.
Nie można także zaakceptować tezy, że uchybienie polegające na
,,narzuceniu" prezesowi sądu osoby sędziego, wyznaczanego przezeń do
składu orzekającego, stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzecze-
nia. Nie może bowiem ulegać wątpliwości, że na skutek tej niewątpliwej
nieprawidłowości nie doszło do sytuacji, w której w składzie sądu orzekałby
sędzia nieuprawniony do orzekania w danej kategorii spraw i w danym try-
bie. Uprawnień takich nie czerpie się przecież z zarządzenia przewodni-
czącego, ale z faktu uzyskania nominacji lub delegacji.
Powyższe rozważania pozwalają na bardziej ogólną konstatację
sprowadzającą się do rozróżnienia tego, co stanowi podstawę uchylenia
orzeczenia w oparciu o art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. od tego co stanowi przy-
czynę stanu uznanego przez ustawodawcę za względny powód uchylenia
orzeczenia. O ile nienależyta obsada sądu jest takim właśnie przewidzia-
nym w art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. stanem, o tyle naruszenie reguł wyznacza-
nia składu sądu może, ale in concreto wcale nie musi, do takiego stanu
prowadzić.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w uchwale.