Uchwała SN - I KZP 34/03
Izba:Izba Karna
Sygnatura:I KZP 34/03
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2004/1/4
Data wydania:2003-12-16

UCHWAŁA Z DNIA 16 GRUDNIA 2003 R.
I KZP 34/03

Podstawę prawną decyzji organu procesowego o zarządzeniu prze-
prowadzenia - w stosunku do oskarżonego - wywiadu środowiskowego
przez kuratora sądowego stanowi w każdym wypadku przepis art. 214 § 1
k.p.k., uzupełniony ewentualnie o § 2, w razie wystąpienia okoliczności
wskazanych w tym ostatnim przepisie.
W każdym zatem wypadku przeprowadzenia przez kuratora sądo-
wego wywiadu środowiskowego na podstawie przepisów Kodeksu postę-
powania karnego powstaje obowiązek przyznania zryczałtowanego wyna-
grodzenia na podstawie art. 91 ust.1 pkt 1 lub art. 91 ust. 3 ustawy o kura-
torach sądowych z dnia 27 lipca 2001r. (Dz. U. Nr 98, poz. 1071 ze zm.),
która to należność, zgodnie z art. 618 §1 pkt 12 k.p.k., wchodzi w skład
wydatków Skarbu Państwa.

Przewodniczący: sędzia SN P. Hofmański.
Sędziowie: SN S. Zabłocki, SA (del. do SN) J. Żywolewska-
Ławniczak (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Sławomira M., po rozpoznaniu przekaza-
nego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w K., postano-
wieniem z dnia 11 września 2003 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:

,,Czy § 2 art. 214 k.p.k. w brzmieniu sprzed zmiany wprowadzonej przez
art. 1 pkt 70 ustawy z 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks po-
stępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające kodeks postępo-
wania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz o ochronie informacji nie-
jawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155 ze zm.) stanowi samoistną podstawę za-
rządzenia przez sąd przeprowadzenia przez kuratora sądowego wywiadu
środowiskowego w przypadku zajścia okoliczności wskazanych w tym
przepisie?
w razie pozytywnej odpowiedzi
czy za przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowisko-
wego zarządzonego na podstawie art. 214 § 2 pkt 2 k.p.k. w brzmieniu
sprzed zmiany wprowadzonej wspomnianą wyżej ustawą przysługuje za-
wodowemu kuratorowi sądowemu ryczałt?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi j a k w y ż e j.


U Z A S A D N I E N I E

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło
się na tle następującej sytuacji procesowej:
Wobec powzięcia w toku rozpoznania sprawy wątpliwości co do po-
czytalności oskarżonego, Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 13
lutego 2003 r. zarządził przeprowadzenie w stosunku do tego oskarżonego
wywiadu środowiskowego przez zawodowego kuratora sądowego Sądu
Rejonowego w S. Po przeprowadzeniu zleconej czynności, kurator wniósł o
przyznanie mu ryczałtu za wykonaną pracę na podstawie art. 91 ustawy z
dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz.1071 ze
zm.). Zarządzeniem z dnia 27 marca 2003r. przewodniczący składu orze-
kającego odmówił kuratorowi wypłaty ryczałtu i uznania go za wydatek są-
dowy, stwierdzając, że wniosek jest pozbawiony podstawy prawnej. W
uzasadnieniu zarządzenia wskazał, że zlecenie przeprowadzenia wywiadu
środowiskowego na podstawie art. 214 § 2 k.p.k. nadało mu charakter obli-
gatoryjny, podczas gdy obowiązek przyznania ryczałtu dotyczy wyłącznie
wywiadów fakultatywnych, zleconych na podstawie art. 214 § 1 k.p.k., o
czym przesądza treść art. 91 ustawy o kuratorach sądowych i art. 618 § 1
pkt 12 k.p.k.
Zarządzenie to zaskarżył kurator powołując się na treść pisma De-
partamentu Sądów i Notariatu Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 25
stycznia 2002 r., stwierdzającego, iż ratio legis regulacji z art. 91 ustawy o
kuratorach sądowych nakazuje przyjąć, że w każdym wypadku podstawą
prawną zlecenia przeprowadzenia wywiadu środowiskowego przez kurato-
ra sądowego jest - w toku postępowania karnego - art. 214 § 1 k.p.k., a
wykonanie tej czynności nakazuje zwrot poniesionych przez kuratora wy-
datków za wykonanie czynności, która wykracza poza podstawowe obo-
wiązki związane z pełnioną funkcją. Rozpoznając zażalenie zawodowego
kuratora sądowego, Sąd Okręgowy w K. powziął wątpliwości co do wza-
jemnej relacji przepisu art. 214 §1 k.p.k., przewidującego, zdaniem tego
Sądu, jedynie możliwość zarządzenia w stosunku do oskarżonego prze-
prowadzenia wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego i art. 214
§ 2 k.p.k., obligującego organ procesowy do wydania takiego zarządzenia
w sytuacjach procesowych, sprecyzowanych w poszczególnych punktach
tego paragrafu. W ocenie tego sądu możliwe jest zaaprobowanie stanowi-
ska wyrażonego w zaskarżonym zarządzeniu, to jest uznanie, że oba po-
wołane wyżej przepisy przewidują dwa rodzaje wywiadów środowiskowych
- fakultatywnego i obligatoryjnego, z których tylko pierwszy, zlecony na
podstawie art. 214 § 1 k.p.k. tworzy podstawę do przyznania kuratorowi
sądowemu ryczałtu z mocy art. 91 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy o kuratorach
sadowych, podczas gdy wywiad obligatoryjny mieści się, zgodnie z art. 11
tejże ustawy, w granicach podstawowych obowiązków związanych z funk-
cją kuratora zawodowego.
Przedstawiając powołane na wstępie zagadnienie prawne Sądowi
Najwyższemu sąd odwoławczy wskazał na trudności z jednoznacznym za-
jęciem stanowiska spowodowane brakiem orzecznictwa Sądu Najwyższe-
go poświęconego tym kwestiom oraz brakiem wypowiedzi doktryny w tym
przedmiocie, a także na rozbieżności praktyki, których nie jest w stanie
usunąć niewiążące sądów stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości.
W przedłożonym wniosku pisemnym Zastępca Prokuratora General-
nego stwierdził, że wyłonienie się - w toku postępowania odwoławczego w
przedmiocie zażalenia zawodowego kuratora sądowego na zarządzenie
odmawiające przyznania mu wynagrodzenia za przeprowadzenie zlecone-
go przez sąd wywiadu środowiskowego o oskarżonym - wątpliwości, wyra-
żonych w sformułowanych przez Sąd Okręgowy w K. pytaniach prawnych,
uzasadnia dokonanie wykładni art. 91 ust. 1 pkt 1 w zw. z ust. 3 ustawy o
kuratorach sądowych z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 98, poz. 1071 ze
zm.) i wniósł o podjęcie uchwały następującej treści: ,,Zawodowemu kurato-
rowi sądowemu przysługuje na zasadzie art. 91 ust. 1 pkt 1 w zw. z ust. 3
ustawy z dnia 27 lipca 2001r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz.
1071 ze zm.) - ryczałt za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego za-
rządzonego nie tylko na podstawie art. 214 § 1 k.p.k., ale także na podsta-
wie art. 214 § 2 k.p.k.".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W nawiązaniu do przytoczonego wyżej stanowiska Zastępcy Proku-
ratora Generalnego, rozważania co do przedstawionych zagadnień praw-
nych należy rozpocząć od oceny trafności ich konfiguracji. W ocenie Sądu
Najwyższego konfiguracja ta jest prawidłowa. Podstawowym zagadnieniem
prawnym, wyłaniającym się na tle przytoczonej sytuacji procesowej, jest
wyjaśnienie charakteru instytucji wywiadu środowiskowego uregulowanego
w art. 214 k.p.k. i ustosunkowanie się do zaproponowanego przez Sąd
Okręgowy rozróżnienia dwóch postaci tego wywiadu - fakultatywnej i obli-
gatoryjnej, opartych na odmiennych podstawach prawnych. Rozstrzygnię-
cie tego zagadnienia stworzy podstawę merytoryczną do udzielenia odpo-
wiedzi na drugie z postawionych pytań.
Można podzielić wyrażone w uzasadnieniu pytania prawnego stano-
wisko co do braku wypowiedzi na ten temat zarówno w orzecznictwie Sądu
Najwyższego, jak i sądów apelacyjnych. Również w piśmiennictwie, cho-
ciaż instytucji wywiadu środowiskowego poświęcono sporo uwagi, nie zaj-
mowano się szczegółowo problematyką podstawy prawnej decyzji organu
procesowego o przeprowadzeniu wywiadu. Komentatorzy Kodeksu postę-
powania karnego z 1997 r. podkreślają jednak zgodnie, że wywiad środo-
wiskowy jest nową instytucją prawa procesowego, nowym rodzajem dowo-
du. Artykuł 214 k.p.k. nie ma wszak odpowiednika w przepisach Kodeksu
postępowania karnego z 1969 r., a określenia ,,wywiad środowiskowy" w
kodeksie tym użyto jedynie w art. 339 § 2, wskazując na możliwość odczy-
tania na rozprawie ,,danych z wywiadu środowiskowego" jako elementu da-
nych osobopoznawczych, gromadzonych w toku postępowania na podsta-
wie art. 8 d. k.p.k.. Analiza sformułowań ustawowych oraz wypowiedzi au-
torów komentujących instytucję wywiadu środowiskowego nie daje podstaw
do podzielenia stanowiska wyrażonego w zaskarżonym zarządzeniu, do
zaaprobowania którego skłania się, jak się wydaje, sąd odwoławczy przed-
stawiający pytanie, jakoby przepis art. 214 k.p.k. wprowadzał dwa rodzaje
wywiadów środowiskowych - fakultatywne (przeprowadzane na podstawie
§ 1) i obligatoryjne (na podstawie § 2).
W art. 214 § 1 k.p.k., dla określenia czynności sądu lub innego orga-
nu procesowego, uprawnionego do podjęcia decyzji o przeprowadzeniu
tego dowodu w odniesieniu do konkretnej osoby, zostało użyte sformuło-
wanie ,,zarządza", przy czym przesłanką tego ,,zarządzenia" było, w stanie
prawnym obowiązującym do dnia 1 lipca 2003 r., wystąpienie bliżej nie
sprecyzowanej ,,potrzeby". W ustawie z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzają-
ce kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz usta-
wy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz.155) uzupełniono
ten przepis o wskazanie przykładowych kryteriów owej ,,potrzeby", pozo-
stawiając stanowcze określenie czynności organu procesowego w postaci
wyrazu: ,,zarządza", przy czym to ,,zarządzenie", zdaniem większości
przedstawicieli doktryny, powinno mieć postać postanowienia, ze względu
na kompetencje sądu. W ocenie Sądu Najwyższego, porównanie treści art.
214 § 1 k.p.k. z treścią § 2 tego przepisu, upoważnia do stwierdzenia, że
prawo procesowe przewiduje jeden rodzaj wywiadu środowiskowego jako
instytucję procesową, rodzaj dowodu. Przeprowadzenie tego dowodu jest
względnie obligatoryjne, tj. konieczne ilekroć tylko organ procesowy do-
strzeże ,,potrzebę", o której mowa jest w art. 214 § 1 k.p.k. W okoliczno-
ściach określonych w § 2 przewidziano zaś ustawową presumpcję istnienia
takiej potrzeby, co przesądza o jednolitej naturze dowodu z wywiadu śro-
dowiskowego.
Podstawę prawną decyzji organu procesowego o zarządzeniu prze-
prowadzenia, w stosunku do oskarżonego, wywiadu środowiskowego przez
kuratora sądowego stanowi zatem w każdym wypadku przepis art. 214 § 1
k.p.k., uzupełniony ewentualnie o § 2, w razie wystąpienia okoliczności
wskazanych w tym ostatnim przepisie.
W obu przypadkach wyniki przeprowadzonego wywiadu powinny od-
powiadać wymogom określonym w art. 214 § 4 k.p.k., których uszczegóło-
wienia dokonał Minister Sprawiedliwości w rozporządzeniu z dnia 11
czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowa-
dzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywia-
du (Dz. U. Nr 108, poz. 1018), wydanym na podstawie art. 214 § 9 k.p.k.
(uprzednio rozporządzenie z dnia 12 sierpnia 1998 r., Dz. U. Nr 111, poz.
695).
Sąd Najwyższy nie podziela więc zapatrywań tych autorów, którzy
wskazują na obowiązkowy charakter tej czynności jedynie w sytuacjach
wskazanych w § 2 art. 214 k.p.k., podkreślając, że przeprowadzenie dowo-
du środowiskowego przez kuratora sądowego w pozostałych sprawach jest
,,w zasadzie fakultatywne" (tak np. S. Waltoś: Proces karny. Zarys systemu,
Warszawa 2003, s. 390 - Nbl 631). Za zasadne uznaje natomiast zapatry-
wania, zgodnie z którymi w każdej sprawie, w zależności od rodzaju i wagi
zarzutu, może okazać się, że wyjaśnienie okoliczności umożliwiających po-
znanie osobowości oskarżonego oraz warunków życia, wśród których
kształtowała się jego osobowość stanie się obowiązkiem sądu, skutkują-
cym konieczność skorzystania z dowodu z wywiadu środowiskowego (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1971 r., III KR 7/71, OSNKW
1971, z. 7-8, poz. 108 z glosami A. Grześkowiak, NP 1972, nr 2, s. 327 i
M. Szerera, PiP 1972 nr 1, s. 171).
Skoro nie ma podstaw do uznania, iżby dowód w postaci wywiadu
środowiskowego występował w postępowaniu karnym w dwóch postaciach,
tj. jako ,,wywiad fakultatywny" i ,,wywiad obligatoryjny", zatem niezasadne
byłoby też różnicowanie czynności kuratora sądowego, wykonanych na
podstawie decyzji sądu lub innego uprawnionego organu procesowego, na
,,wywiady fakultatywne i obligatoryjne", jak to sugeruje Sąd Okręgowy w K.
w uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne.
Proponowane zróżnicowanie jest z gruntu wadliwe i sprzeczne z treścią art.
11 pkt 2 ustawy o kuratorach sądowych, do którego odwołuje się uzasad-
nienie postanowienia tego sądu. Przepis ten nie pozostawia wątpliwości co
do tego, że w każdym przypadku zlecenia przez sędziego lub sąd przepro-
wadzenia wywiadu środowiskowego, kurator sądowy jest obowiązany
czynność tę wykonać. Przepis ten ma nadto charakter jedynie informacyjny
i nie jest materialnoprawnym źródłem tego obowiązku, a więc w odniesie-
niu do czynności kuratora wykonywanej na potrzeby postępowania karne-
go stanowi go przepis art. 214 § 1 k.p.k. (por. K. Gromek: Kuratorzy sądo-
wi. Komentarz do ustawy z dnia 27 lipca 2001 r., Warszawa 2002, s. 98).
Całość powołanych regulacji jednoznacznie rozstrzyga o braku pod-
staw do przyjęcia, iżby możliwe było zaistnienie fakultatywności po stronie
kuratora sądowego, co do realizacji, zleconego przez sąd lub inny upraw-
niony organ procesowy, przeprowadzenia wywiadu środowiskowego.
Powyższe przesądza, że każdy wywiad środowiskowy, przeprowa-
dzony w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym na podstawie
przepisów Kodeksu postępowania karnego, jest wywiadem ,,określonym w
art. 214 § 1 k.p.k." w rozumieniu art. 91 ust. 1 pkt 1 ustawy o kuratorach
sądowych z dnia 27 lipca 2001 r., wobec czego w każdym wypadku prze-
prowadzenia przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego, zleco-
nego w trybie Kodeksu postępowania karnego, powstaje obowiązek przy-
znania zryczałtowanego wynagrodzenia na podstawie art. 91 ust. 1 pkt 1
lub ust. 3 ustawy o kuratorach sądowych z dnia 27 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr
98, poz. 1071 ze zm.), a należność ta, zgodnie z art. 618 § 1 pkt 12 k.p.k.,
wchodzi w skład wydatków Skarbu Państwa. Powołany przepis jednolicie
reguluje kwestię ryczałtu za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w
odniesieniu do kuratorów sądowych społecznych i zawodowych, wobec
czego nie ma podstaw do ograniczenia udzielonej odpowiedzi do wynagro-
dzenia zawodowego kuratora sądowego.
Izba Karna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IK] I KZP 24/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/105
2009-10-28 
[IK] I KZP 23/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/104
2009-10-28 
[IK] I KZP 22/09   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/12/103
2009-10-28 
[IK] I KZP 20/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/11/91
2009-10-28 
[IK] I KZP 19/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego-Izba Karna i Wojskowa 2009/11/92
2009-10-28 
  • Adres publikacyjny: