UCHWAŁA Z DNIA 20 LISTOPADA 2000 R.
I KZP 31/2000


Zagrożonym niewypłacalnością w rozumieniu art. 300 § 1 k.k. może być
każdy dłużnik podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą.


Przewodniczący: sędzia SN E. Strużyna.
Sędziowie SN: J. Szewczyk (sprawozdawca), F. Tarnowski.
Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa J. i Agaty J., po rozpoznaniu, prze-
kazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przez Sąd Okręgowy w K., postano-
wieniem z dnia 9 sierpnia 2000 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasad-
niczej wykładni ustawy:
Czy odpowiedzialności z art. 300 § 1 k.k. w przypadku występowania znamienia
,,... w razie grożącej mu niewypłacalności" podlegają wyłącznie osoby - dłużni-
cy prowadzący działalność gospodarczą, czy też wszyscy dłużnicy?
uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E


Przekazane Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle
następującej sytuacji.

Postanowieniem z dnia 5 lipca 2000 r. Sąd Rejonowy w K. na podstawie
art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. umorzył postępowanie karne przeciwko Krzysztofowi i
Agacie J., oskarżonym o to, że w dniu 1 kwietnia 1999 r. w D., działając wspól-
nie i w porozumieniu uszczuplili zaspokojenie swego wierzyciela - Powszech-
nej Kasy Oszczędności - Bank Państwowy Oddział w K. w ten sposób, że zbyli
samochód dostawczy marki Ford Transit i nie przeznaczyli otrzymanych środ-
ków w kwocie 3 000,- zł na spłatę zadłużenia, tj. o przestępstwo określone w art.
300 § 1 k.k.. W uzasadnieniu orzeczenia sąd pierwszej instancji wskazał, iż
oskarżeni zachowaniem swym nie wyczerpali znamion zarzucanego im prze-
stępstwa, gdyż nie prowadzili działalności gospodarczej, zaś podmiotem czynu
opisanego w art. 300 § 1 k.k. może być tylko dłużnik prowadzący działalność
gospodarczą (przedsiębiorca).
W zażaleniu na powyższe postanowienie oskarżyciel publiczny zarzucił
obrazę art. 300 § 1 k.k., polegającą na dokonaniu nieprawidłowej wykładni tego
przepisu przez przyjęcie, iż dotyczy on tylko dłużników prowadzących działal-
ność gospodarczą.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy w K. powziął wątpliwości wymagające
zasadniczej wykładni ustawy, które przedstawił w trybie art. 441 § 1 k.p.k. Są-
dowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 300 § 1 k.k. penalizuje zachowanie, polegające na udaremnie-
niu lub uszczupleniu zaspokojenia wierzyciela przez dłużnika zagrożonego nie-
wypłacalnością lub upadłością, który usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy,
rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku.
Oczywistym jest, że upadłość zagraża tylko podmiotowi gospodarczemu,
gdyż za upadłego może być uznany wyłącznie przedsiębiorca, który zaprzestał
płacenia długów (art. 1 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe - Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz.
512 ze zm.). Natomiast wątpliwości interpretacyjne budzi znaczenie słowa
,,niewypłacalność", gdyż brak jest stosownego orzecznictwa w tym zakresie, a w
doktrynie prezentowane są stanowiska rozbieżne. Przeważa pogląd, iż podmio-
tem czynu opisanego w art. 300 § 1 k.k. może być każdy dłużnik, niezależnie od
tego, czy jest przedsiębiorcą, czy też nie prowadzi działalności gospodarczej.
Przeciwstawne stanowisko opiera się na założeniu, że w obrocie gospodarczym
mogą brać udział tylko przedsiębiorcy, a termin ,,niewypłacalność" dotyczy ta-
kich jednostek, których upadłości nie można ogłosić (por. art. 3 i art. 5 § 3 pra-
wa upadłościowego).
Zgodnie z hierarchią dyrektyw interpretacyjnych, punktem wyjścia do
rozważań na temat znaczenia przepisu art. 300 § 1 k.k., winna być jego wykład-
nia językowa.
W języku polskim słowo ,,niewypłacalny" oznacza ,,nie mogący się wy-
wiązać ze swoich zobowiązań pieniężnych, nie mogący spłacić długów" (Słow-
nik języka polskiego pod redakcją M. Szymczaka, Warszawa 1979, t. II, s. 372).
Z treści przepisu art. 300 § 1 k.k. wynika, iż sprawcą opisanego w nim przestęp-
stwa jest osoba, której grozi niewypłacalność lub upadłość. Spójnik ,,lub" wyra-
ża ,,możliwą wymienność albo wzajemne wyłączanie się części zdania" (cyt.
Słownik, t. II, s. 55). Czyli, literalnie rzecz biorąc, na podstawie art. 300 § 1 k.k.
odpowiadać mogłaby osoba, której grozi niewypłacalność i upadłość, ale rów-
nież niewypłacalność albo upadłość. Jednakże w toku wykładni językowej nie-
dopuszczalne jest takie ustalenie znaczenia normy, przy którym pewne zwroty
okazują się zbędne. Nie ulega przecież wątpliwości, że objawem niewypłacalno-
ści jest faktyczne zaprzestanie płacenia długów, a to stanowi podstawę ogłosze-
nia postanowienia o upadłości. Dłużnik, któremu grozi upadłość, w istocie jest
już niewypłacalny. W konsekwencji przedstawionego rozumowania należy wy-
kluczyć interpretację prowadzącą do wniosku, że użycie w art. 300 § 1 k.k. po-
jęć niewypłacalności i upadłości jest zbędne, gdyż wystarczyłoby samo określe-
nie ,,niewypłacalności".
Pomocnym w poszukiwaniu właściwej interpretacji przepisu prawnego
jest ustalenie zamiaru jaki przyświecał ustawodawcy w toku redagowania art.
300 § 1 k.k. (wykładnia autentyczna). Uzasadnienie rządowego projektu kodek-
su karnego wskazuje na to, iż przepisy dotyczące ochrony wierzycieli nawiązują
do stosownych rozwiązań kodeksu karnego z 1932 r. (Nowe kodeksy karne z
1997 r. z uzasadnieniami. Warszawa 1997, s. 210). Kodeks karny z 1932 r. nie
ograniczał odpowiedzialności za przestępstwa popełnione na szkodę wierzycieli
do osób prowadzących działalność gospodarczą. W uzasadnieniu do rozdziału
XL tego kodeksu stwierdzono, że ,,nowożytne ustawodawstwa (.....) tworzą po
prostu jedno ogólne pojęcie działania na szkodę wierzycieli bez względu na to,
czy dłużnik jest kupcem, czy nim nie jest" (Motywy do kodeksu karnego z 1932
r., t. V, z. 4, s. 235). W komentarzu do art. 276 k.k. z 1932 r. (stanowiącego od-
powiednik art. 300 § 1 k.k.) L. Peiper wyjaśnił, iż podmiotem wspomnianego
przestępstwa jest ,,każda osoba fizyczna bez różnicy swego stanu, zawodu lub
zajęcia, a więc kupiec, przemysłowiec, rolnik, rękodzielnik, urzędnik państwo-
wy, samorządowy lub prywatny, członek wolnego zawodu itd." (L. Peiper Ko-
mentarz do kodeksu karnego, prawa o wykroczeniach, przepisów wprowadzają-
cych obie te ustawy oraz do rozporządzenia Prezydenta R.P. o niektórych prze-
stępstwach przeciw bezpieczeństwu państwa z dnia 24.10.1934 r. z uwzględnie-
niem ustawy karnej skarbowej. Kraków 1936, s. 595).
Jak już wspomniano, omawiane zagadnienie budzi spór w doktrynie. W
piśmiennictwie zdecydowanie przeważa słuszny pogląd, iż niewypłacalnym
podmiotem czynu opisanego w art. 300 § 1 k.k. może być każdy dłużnik, nieza-
leżnie od tego, czy jest podmiotem gospodarczym, czy takiego przymiotu nie
posiada. Niewypłacalność bowiem nie jest związana wyłącznie z prowadzeniem
działalności gospodarczej (O. Górniok w: O. Górniok, S. Hoc, S. M. Przyjem-
ski. Kodeks karny. Komentarz. Gdańsk 1999, t. III, s. 407; A. Marek. Kodeks
karny. Komentarz. Część szczególna. Warszawa 2000, s. 349; H. Pracki. Nowe
rodzaje przestępstw gospodarczych. Prokuratura i Prawo 1999, z. 2, s. 26; M.
Wiśniewski. Prawnokarna ochrona wierzytelności majątkowych uczestników
obrotu gospodarczego. Kraków 2000, s. 29; J. Wojciechowski. Kodeks karny.
Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1997, s. 529).
Odosobniony jest pogląd, iż podmiotem przestępstwa opisanego w art.
300 § 1 k.k. może być tylko podmiot prowadzący działalność gospodarczą, gdyż
znamię ,,niewypłacalności" dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw, których upadło-
ści nie można ogłosić (J. Majewski w: G. Bogdan, K. Buchała, Z. Ćwiąkalski,
M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szew-
czyk, W. Wróbel, A. Zoll. Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz. Kra-
ków 1999, t. III, s. 375). Zdaniem J. Majewskiego zaprezentowana wykładnia w
pełni harmonizuje z rodzajowym przedmiotem ochrony analizowanego prze-
stępstwa jakim jest prawidłowość obrotu gospodarczego, a nie całego obrotu
cywilnego.
Powyższy argument nie jest przekonywający, gdyż obrót gospodarczy
może odbywać się nie tylko pomiędzy przedsiębiorcami, tj. podmiotami prowa-
dzącymi działalność gospodarczą w sposób profesjonalny, lecz także pomiędzy
takimi podmiotami a konsumentami, dla których transakcje mają charakter nie-
zawodowy (por. K. Kruczalak. Prawo handlowe. Zarys wykładni. Warszawa
1997, s. 17).
Konkludując, analiza przedstawionych rozważań prowadzi do wniosku, iż
zagrożonym niewypłacalnością w rozumieniu art. 300 § 1 k.k. może być każdy
dłużnik podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą.