UCHWAŁA Z DNIA 26 PAŹDZIERNIKA 2006 R.
I KZP 22/06

Skorzystanie przez świadka z prawa odmowy zeznań (art. 182 § 1
k.p.k.) może nastąpić także przez złożenie oświadczenia (art. 186 § 1
k.p.k.) na piśmie.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: J. Skwierawski, J. Sobczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Jana S., po rozpoznaniu przedstawionego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w T., postanowieniem
z dnia 8 czerwca 2006 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:

,,Czy prawo świadka do odmowy zeznań (art. 182 § 1 k.p.k.) może być zre-
alizowane w formie jego oświadczenia na piśmie, przesłanego sądowi
przed rozprawą?"

u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.

U Z A S A D N I E N I E

Przekazane Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne wyłoniło się w następującej sytuacji procesowej.
W sprawie rozpoznawanej w postępowaniu odwoławczym przez Sąd
Okręgowy w T., Jan S. został oskarżony o fizyczne i psychiczne znęcanie
się nad swoim rodzeństwem (art. 207 § 1 k.k.). Akt oskarżenia zawierał
wniosek o przesłuchanie pokrzywdzonych, a także siostrzeńców i matki
oskarżonego. Matka i jeden z siostrzeńców stawili się na rozprawę, po
czym skorzystali z prawa odmowy złożenia zeznań. Ponieważ pozostali
świadkowie nie stawili się, zostali wezwani ponownie, jednak z poucze-
niem, że mogą skorzystać z prawa odmowy zeznań, przesyłając sądowi
pisemne oświadczenie. Takie oświadczenia nadesłali, a Sąd Rejonowy
wydając wyrok uniewinniający, pominął dowody z ich zeznań. We wniesio-
nej na niekorzyść oskarżonego apelacji prokurator zarzucił obrazę przepi-
sów postępowania - art. 182 § 1 k.p.k., przez błędne pouczenie świadków
o prawie odmowy zeznań, a także art. 143 § 1 pkt 2 i art. 11 k.p.k. oraz art.
174 k.p.k., przez zastąpienie dowodów z zeznań świadków ich pisemnymi
oświadczeniami, w których odmówili złożenia zeznań, pomimo obowiązku
bezpośredniego przeprowadzenia dowodu z ich zeznań także w tym za-
kresie.
Sąd Okręgowy w T., w uzasadnieniu postanowienia przedstawiają-
cego zagadnienie prawne, stwierdził, że co do skorzystania przez świad-
ków z prawa odmowy zeznań ,,rysują się dwie możliwości procedowania".
Pierwsza, jak w tej sprawie uczynił to Sąd Rejonowy w T. - przyjęcie pi-
semnego oświadczenia osoby uprawnionej do odmowy złożenia zeznań i
druga - przyjęcie ustnego oświadczenia w toku przesłuchania, odnotowa-
nego w protokole. Wskazał następnie stanowiska prezentowane w orzecz-
nictwie i piśmiennictwie, wyrażając pogląd, że za dopuszczalnością pisem-
nego oświadczenia o skorzystaniu z uprawnienia do odmowy złożenia ze-
znań przemawia nie tylko wzgląd na ekonomię postępowania, ale także to,
że brak jest w ustawie karnej procesowej unormowania określającego
szczególną formę takiego oświadczenia woli. Z kolei, zauważył Sąd Okrę-
gowy, za uznaniem wyłączności formy ustnej takiego oświadczenia w toku
przesłuchania świadka przemawia określony w art. 177 § 1 k.p.k. bez-
względny obowiązek stawiennictwa świadka na wezwanie uprawnionego
organu, a więc dotyczy to również świadka, któremu przysługuje prawo
odmowy zeznań; co do rozprawy Kodeks postępowania karnego formułuje
zasadę ustności (art. 365 k.p.k.); możliwość składania oświadczeń na pi-
śmie dotyczy tylko stron (art. 116 k.p.k., art. 453 § 2 k.p.k.). Konkludując,
Sąd Okręgowy stwierdza, że ,,skoro w orzecznictwie sądowym i w doktrynie
istnieje zasadnicza rozbieżność poglądów w przedstawionej kwestii, a oba
przeciwne stanowiska mają za sobą poważne argumenty, istnieje zagad-
nienie prawne, które domaga się rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy w
celu jednolitości stosowania prawa".
Prokurator Prokuratury Krajowej w pisemnym wniosku, uznając, że
spełnione zostały wymogi określone w art. 441 § 1 k.p.k., wniósł o podjęcie
przez Sąd Najwyższy uchwały następującej treści: ,,W toku postępowania
sądowego skorzystanie przez świadka z przysługującego mu prawa od-
mowy zeznań powinno nastąpić poprzez złożenie stosownego oświadcze-
nia do protokołu rozprawy. Jeżeli natomiast świadek, któremu doręczono
wezwanie na rozprawę nie może stawić się z powodu nie dających się
usunąć przeszkód, może skorzystać z prawa do odmowy zeznań poprzez
nadesłanie pisemnego oświadczenia, o ile był pouczony o takim prawie, a
autentyczność oświadczenia i swoboda wyrażenia woli nie budzą wątpli-
wości".
W uzasadnieniu swego wniosku, Prokurator zwrócił przede wszyst-
kim uwagę na to, że w sprawie, w której zostało przekazane Sądowi Naj-
wyższemu zagadnienie prawne, zaistniały dwie różne sytuacje procesowe:
pierwsza, regulowana unormowaniami art. 186 k.p.k., dotycząca osoby
uprawnionej do odmowy złożenia zeznań, która w postępowaniu przygoto-
wawczym nie skorzystała z tego prawa, oraz druga, gdy taka osoba już w
toku śledztwa albo dochodzenia z tego uprawnienia (art. 182 § 1 k.p.k.)
skorzystała, jednak w akcie oskarżenia co do niej został sformułowany
wniosek o jej wezwanie na rozprawę. Wykładnia językowa przepisu art.
186 § 1 k.p.k. nie wystarcza dla ustalenia formy oświadczenia, o którym w
nim mowa, a wskazana przez Sąd Okręgowy argumentacja dotyczy art.
182 § 1 k.p.k., co do którego Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń opowie-
dział się za możliwością złożenia pisemnego oświadczenia, a w
piśmiennictwie prezentowane są odmienne stanowiska. Natomiast jeżeli
chodzi o art. 186 § 1 k.p.k., to, chociaż za możliwością złożenia pisemnego
oświadczenia opowiedział się Sąd Najwyższy już pod rządami Kodeksów
postępowania karnego z 1928 r. i 1969 r. i pogląd taki wypowiadano
niejednokrotnie na gruncie obowiązującego kodeksu, to opowiedzieć się
należy za poglądem przeciwnym, także prezentowanym w piśmiennictwie.
Za tym ostatnim stanowiskiem, zdaniem Prokuratora, przemawiają liczne
argumenty, przekonujące także w realiach rozpoznawanej przez Sąd
Okręgowy sprawy. I tak, reguły składania oświadczeń na piśmie lub ustnie,
określone w art. 116 k.p.k. dotyczą stron a nie świadka, przepis art. 143 § 1
k.p.k. przewiduje, jako wyłączną, formę spisania protokołu tej czynności
albo protokołu rozprawy, natomiast przepis art. 352 k.p.k., dotyczący
dopuszczania dowodów i sprowadzania ich na rozprawę, wyklucza
możliwość pozostawienia świadkowi decyzji co do tego, czy się stawi na
rozprawę, czy też wyśle pisemne oświadczenie o skorzystaniu z
uprawnienia do odmowy złożenia zeznań. Także unormowanie art. 333 § 2
zd. 2 k.p.k. świadczy o tym, że osoba, o której mowa w art. 182 § 1 k.p.k.
może ze swego uprawnienia skorzystać dopiero w postępowaniu
jurysdykcyjnym. Za tym poglądem przemawia również zasada ustności
określona w art. 365 k.p.k. oraz zasada bezpośredniości, która jest
gwarancją tego, że uprawniona osoba w sposób swobodny podejmie
decyzję o odmowie zeznań, a wzgląd na potrzebę ograniczenia kosztów
postępowania nie może mieć istotnego znaczenia. Tylko w wypadku, gdy
świadek nie może stawić się z powodu nie dających się usunąć przeszkód,
możliwe jest zastąpienie oświadczenia złożonego bezpośrednio wobec
złożonego bezpośrednio wobec sądu oświadczeniem nadesłanym na pi-
śmie, o ile nie będzie wątpliwości, że pochodzi ono od uprawnionej osoby i
jest ono wyrazem jej swobodnej decyzji.
W konkluzji pisemnego wniosku, Prokurator stwierdza: ,,Mając na
uwadze, że instytucja odmowy zeznań ma charakter wyjątkowy, postulat
kontroli sądu nad realizacją uprawnienia świadka jest uzasadniony. Powin-
no to nastąpić w drodze bezpośredniego kontaktu pomiędzy sądem a
świadkiem. Brak natomiast podstaw do żądania od świadka nadsyłania pi-
semnego oświadczenia potwierdzającego skorzystanie z prawa do odmo-
wy zeznań".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że wobec posłużenia się
przez ustawodawcę w art. 186 § 1 k.p.k. niejednoznacznym, w świetle wy-
kładni gramatycznej, określeniem ,,oświadczyć" odmiennie interpretowanym
w orzecznictwie i piśmiennictwie, przedstawione postanowieniem tego Są-
du pytanie rzeczywiście formułuje zagadnienie prawne wymagające, w ro-
zumieniu art. 441 § 1 k.p.k., zasadniczej wykładni ustawy, rozstrzygnięciem
Sądu Najwyższego, gdy wyłoniło się ono przy rozpoznawaniu w tej sprawie
apelacji.
Pytanie, co oczywiste w realiach procesowych tej sprawy, dotyczy
wykładni przepisu art. 186 § 1 k.p.k., to jednak w istocie, dotyczy także
przepisu art. 182 § 1 k.p.k., gdyż chodzi przecież o to w jakiej formie może
zostać złożone ,,oświadczenie" o skorzystaniu przez świadka z prawa od-
mowy zeznań, zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym
- w tym ostatnim wypadku w dwóch sytuacjach, gdy świadek korzystał albo
nie korzystał w toku śledztwa albo dochodzenia z takiego uprawnienia. Za-
tem, chodzi o formę oświadczenia o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań,
składanego wobec organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze i
wobec sądu.
Rozważając tę problematykę, nie sposób nie podzielić poglądu, że in-
teres wymiaru sprawiedliwości wymaga, by oświadczenie tego rodzaju po-
chodziło od osoby uprawnionej i by to oświadczenie było swobodne -
zgodne z interesem takiego świadka. Złożenie więc takiego oświadczenia
osobiście i ustnie wobec organów procesowych (sądu, prokuratora, funk-
cjonariusza Policji, itd.) poprawnie przeprowadzających czynność przesłu-
chania, daje tego gwarancje. Nie znaczy to jednak, że warunki swobody
wypowiedzi, co do zasady, są wyłączone, gdy świadek sformułuje takie
oświadczenie na piśmie i przekaże je organowi procesowemu. Wszelkie
wątpliwości w tym zakresie mogą być, ewentualnie, wyjaśnione, także w
drodze wezwania świadka do osobistego stawiennictwa (art. 177 § 1 k.p.k.)
oraz złożenia oświadczenia osobiście i ustnie wobec organu procesowego,
ze stosownym zaprotokołowaniem wypowiedzi świadka. Nie może z kolei
ulegać wątpliwości, że to przyczynia się nie tylko do zmniejszenia kosztów
postępowania, ale także do jego większej sprawności, umożliwiając wcze-
śniejsze jego zakończenie w każdym stadium, a w wypadku zwłaszcza
świadka - pokrzywdzonego oszczędza mu możliwych przykrości związa-
nych z tą czynnością. W pełni też uzasadniony jest pogląd, i chyba nie bu-
dzący wątpliwości, że instytucja odmowy zeznań ustanowiona została jeżeli
nie wyłącznie, to na pewno przede wszystkim w interesie świadka, który
może, choć oczywiście nie musi z niej skorzystać. Jeżeli chce z tego prawa
korzystać, to swoje oświadczenie woli musi przekazać organowi uprawnio-
nemu do uzyskania od niego zeznań i powinno to nastąpić w sposób jak
najmniej uciążliwy dla świadka. Organ procesowy, informując w wezwaniu
do stawienia się i złożenia zeznań o prawie świadka do odmowy zeznań,
nie zmusza go do złożenia oświadczenia, jedynie powiadamia go o obo-
wiązku stawienia się i złożenia zeznań, którego alternatywą jest skorzysta-
nie z prawa odmowy zeznań, przez przekazanie stosownego oświadczenia
woli. Jeżeli świadek takiego oświadczenia pisemnego nie złoży to, co
oczywiste, ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania albo oświadczenie,
tym razem ustne, że odmawia składania zeznań - ewentualnie ze skutkami
określonymi w art. 186 § 2 k.p.k. Nie ulega wątpliwości, że tego rodzaju
czynności nie pozostają w sprzeczności z unormowaniami rozdziału 21
Kodeksu postępowania karnego na pewno są zgodne z najszerzej rozu-
mianym interesem świadka. Pamiętać przy tym należy, że chociaż art. 6
Konwencji Europejskiej z 1950 r. nie wymaga wyraźnie uwzględnienia inte-
resu świadków w postępowaniu karnym, to jednak powinność taką można i
należy wyprowadzić z zasady rzetelnego procesu (P.K. Sowiński: Gwaran-
cje ochrony praw świadka w polskim procesie karnym w: E. Dynia, C.P.
Kłak red.: Europejskie standardy ochrony praw człowieka a ustawodaw-
stwo polskie, Rzeszów 2005, s. 342 i nast.).
Wykładnia gramatyczna przepisu art. 186 § 1 k.p.k. nie pozwala na
jednoznaczne ustalenie formy (osobistej wypowiedzi wobec organu proce-
sowego lub pisemnej) w jakiej świadek może ,,oświadczyć" wolę skorzysta-
nia z prawa odmowy złożenia zeznań, ale jednocześnie unormowanie to
nie stanowi, że określona forma np. pisemna jest wykluczona.
Na gruncie tego przepisu, jak i jego odpowiedników o identycznej w
tej kwestii treści w Kodeksach postępowania karnego z 1928 r. i z 1969 r.,
zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w piśmiennictwie, domi-
nował pogląd, że oświadczenie pisemne przekazane organowi proceso-
wemu jest dopuszczalne (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 grudnia
1934 r., 2 K 1497/34, Zb.OIKSN 1935, z. VII, poz. 282; z dnia 24 marca
1974 r., II KR 355/74 niepublikowany; wyrok z dnia 17 listopada 1993 r., III
KRN 242/93, OSNKW 1994, z. 1-2, poz. 13; z dnia 27 maja 2002 r., V KK
51/02 niepublikowany; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 8 maja
2001 r., V KKN 470/99, LEX Nr 51660; z dnia 21 stycznia 2003 r., II KKN
314/01, OSNKW 2003, z. 5-6, poz. 45, a także: A. Laniewski, K. Sobolew-
ski: Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Lwów 1939, s. 150; S. Śli-
wiński: Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne,
Warszawa 1948, s. 652, 653; S. Kalinowski, M. Siewierski: Kodeks postę-
powania karnego. Komentarz, Warszawa 1960, s. 146; J. Dankowski: Kilka
uwag na temat wykładni art. 94 i 95 k.p.k., PiP 1964, z. 2, s. 271; S. Kali-
nowski w: M. Mazur red.: Kodeks postępowania karnego - Komentarz,
Warszawa 1976, s. 240,241; J. Stańda: Stanowisko świadka w polskim
procesie karnym, Warszawa 1976, s. 110,111; R. Górecki: Świadek w po-
stępowaniu przygotowawczym, Warszawa - Poznań 1987, s. 47, 48; J.
Satko: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1993 r., III
KRN 242/93, Pal. 1994, z. 7-8, s. 227, 228; M. Błoński: Odczytywanie ze-
znań świadka, Studia Prawno - Ekonomiczne 2001, tom 63, s. 91; Z.
Kwiatkowski: Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 stycz-
nia 2003 r., II KKN 314/01, WPP 2004, Nr 2, s. 157; T. Grzegorczyk: Ko-
deks postępowania karnego. Komentarz, wraz z komentarzem do ustawy o
świadku koronnym, Warszawa 2005, s. 460). Przy czym, w późniejszych
orzeczeniach powoływano się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w wyroku z 1934 r., a w piśmiennictwie wskazywano przede wszystkim na
zgodność takiego procedowania z interesem świadka i z możliwością ogra-
niczenia w ten sposób kosztów postępowania karnego. Co więcej, zwraca-
no uwagę na to, że wymóg złożenia takiego oświadczenia na rozprawie to
wynik nie służącego niczemu formalizmu, a ponieważ skorzystanie z prawa
odmowy zeznań nie jest dowodem, to przyjęcie pozasądowego oświad-
czenia nie stanowi naruszenia zasady bezpośredniości (M. Błoński, op.
cit.).
Broniąc odmiennego poglądu, w orzecznictwie albo ograniczano się
do stwierdzenia, że skoro regułą jest obowiązek złożenia zeznań, to zwol-
nienie z tego obowiązku odstępstwem, wymagającym oświadczenia woli
uchylenia się od zeznań i to złożonego osobiście (wyrok Sądu Apelacyjne-
go w Krakowie z dnia 17 października 1996 r., II AKa 209/96, KZS 1996, z.
11-12, poz. 33), albo stwierdzano, że umożliwia to ostateczne zdeklarowa-
nie się świadka w kwestii skorzystania albo nieskorzystania z prawa od-
mowy zeznań (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1968 r., V KRN
294/67, PiP 1970, z. 1, s. 188). Ten ostatni argument podnoszono także w
piśmiennictwie (R.A. Stefański w: Z. Gostyński red.: Kodeks postępowania
karnego. Komentarz. Tom I, Warszawa 2003, s. 825). Przede wszystkim
jednak wskazywano, że ustawa zwalnia od obowiązku złożenia zeznań o
faktach stanowiących przedmiot sprawy, ale nie od obowiązku stawiennic-
twa i złożenia zeznań co do okoliczności umożliwiających organowi proce-
sowemu ustalenie czy przysługuje świadkowi prawo odmowy zeznań co do
okoliczności istotnych w sprawie, a także kontrolę swobody takiego
oświadczenia woli (K. Łojewski: Instytucja odmowy zeznań w polskim pro-
cesie karnym, Warszawa 1970, s. 36-43; P.K. Sowiński: Prawo świadka do
odmowy zeznań w procesie karnym, Warszawa 2004, s. 15-24; P.
Hofmański red.: Kodeks postępowania karnego. T. I. Komentarz do artyku-
łów 1-296, Warszawa 2004, s. 766 i 767).
Ta ostatnia argumentacja nie przekonuje, tym bardziej, gdy uwzględ-
ni się istotę i cel instytucji ,,prawa odmowy zeznań" (art. 182 k.p.k.), niewąt-
pliwie pomyślanej w interesie świadka, który może z niej skorzystać zarów-
no w postępowaniu przygotowawczym, jak i w toku rozprawy, podejmując
swobodną decyzję, z motywacji nie podlegającej ocenie organu uprawnio-
nego do uzyskania zeznań. Jedyny interes wymiaru sprawiedliwości to
pewność, że swobodną decyzję podjęła uprawniona do tego osoba. Forma
tej decyzji nie ma żadnego znaczenia zarówno z punktu widzenia upraw-
nionego świadka, jak i organu państwa prowadzącego postępowanie kar-
ne. Z tego powodu, nie było żadnego uzasadnienia dla ustawowego okre-
ślenia szczególnej formy tej czynności, tak jak to uczyniono w art. 116
k.p.k. co do formy ,,wniosków i innych oświadczeń" stron.
Co prawda, przesłuchanie świadka wymaga spisania protokołu - jako
odrębnego dokumentu w toku postępowania przygotowawczego albo
utrwalenia w protokole rozprawy (art. 143 § 1 pkt 2 k.p.k.), który zawiera w
takiej sytuacji oświadczenie o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań, ale to
nie może przesądzać o tym, że złożenie pisemnego oświadczenia jeszcze
przed pierwszym przesłuchaniem w toku postępowania przygotowawczego
czy też kolejnego przesłuchania na rozprawie, jest prawnie nieskuteczne.
Trafnie zwraca się uwagę na to, że szczególną część zeznań świadka sta-
nowią podawane przezeń dane personalne i właśnie oświadczenie o sko-
rzystaniu z prawa odmowy zeznań. Tym bardziej, gdy zeznania ograniczą
się tylko do tego, gdyż wówczas brak jest w nich okoliczności istotnych dla
rozstrzygnięcia w zasadniczym przedmiocie postępowania karnego. Za-
uważyć jednak należy, że taka sama będzie, w tej ostatniej sytuacji, treść
oświadczenia pisemnego, które organ procesowy poddaje weryfikacji w ta-
kim samym zakresie - poza tym, że nie ma ze świadkiem bezpośredniego
kontaktu - jak czyni to w czasie przesłuchania. Nie można jednocześnie
zapominać i o tym, że uprawnienie oraz możliwość oceny swobody podję-
cia decyzji o odmowie złożenia zeznań jest bardzo ograniczona. Nawet na-
kłanianie do złożenia takiego oświadczenia przez zainteresowane osoby,
niekoniecznie podejrzanego (oskarżonego), nie stanowiące jednak zacho-
wania naruszającego prawo, nie może mieć tu żadnego znaczenia - decy-
duje bowiem wola uprawnionego świadka i jego interes, tak jak on go ro-
zumie.
Nie przekonuje także powoływanie się na przepis art. 352 k.p.k., jako
ten, który nie pozwala ograniczyć się do uzyskania pisemnego oświadcze-
nia świadka o skorzystaniu z prawa odmowy złożenia zeznań, gdyż z prze-
pisu tego na pewno zakaz taki nie wynika, a prezes sądu, informując
uprawnionego świadka o możliwości złożenia takiego oświadczenia z całą
pewnością nie przekracza uprawnień przyznanych mu tym unormowaniem.
Następuje bowiem dopuszczenie dowodu, zgodnie z wnioskiem zawartym
m. in. w akcie oskarżenia, a złożenie pełnowartościowego procesowo pi-
semnego oświadczenia uniemożliwia przeprowadzenie dowodu z zeznań
świadka, bez szkody dla prawidłowego toku postępowania, z oszczędze-
niem kosztów, także społecznych, a przede wszystkim w zgodzie z
gwarantowanym ustawą karną procesową najszerzej rozumianym
interesem świadka. Tak samo jest jeżeli chodzi o przepis art. 333 § 2 k.p.k.,
gdyż dotyczy on zupełnie innej problematyki i unormowanie w nim zawarte
w żadnym wypadku nie może być odnoszone do możliwości złożenia
pisemnego oświadczenia o skorzystaniu z prawa odmowy zeznań. Tu
mowa jest bowiem o zeznaniach świadka, które są, w istocie, zbędne dla
dalszego toku postępowania karnego, natomiast zdanie drugie wynika
oczywiście z tego, że zeznań osób wymienionych w art. 182 k.p.k. nie
można w takiej sytuacji procesowej odczytać. Jednakże z art. 333 § 2 k.p.k.
nie można wnioskować o niedopuszczalności pisemnego oświadczenia o
skorzystaniu z prawa odmowy zeznań. Unormowanie tego przepisu,
również jego zdania drugiego, kwestii tej w ogóle nie dotyczy. Nie
przekonuje także odwołanie do przepisu art. 365 k.p.k., gdyż przyjęcie
pisemnego oświadczenia, o którym tu mowa, w żadnym razie nie narusza
zasady ustności rozprawy, a jego ścisła wykładnia nie stoi na przeszkodzie
dopuszczalności pisemnej formy oświadczenia, o którym mowa w art. 186
§ 1 k.p.k., gdyż treść oświadczenia, o czym była już mowa, nie dotyczy
okoliczności dowodowo istotnych, a jedynie danych osobowych i
skorzystania przez świadka z uprawnienia przyznanego przez ustawę
procesową.
Także w realiach sprawy rozpoznawanej przez Sąd Rejonowy i Sąd
Okręgowy w T. kwestia ta rysuje się jednoznacznie, tym bardziej przekonu-
jąc, że skorzystanie z możliwości złożenia pisemnego oświadczenia jest
zgodne zarówno z interesem świadków, jak i interesem wymiaru sprawie-
dliwości - pewności, że z uprawnienia tego korzysta właściwa osoba i w
sposób swobodny. Jak się wydaje, w świetle akt sprawy, nadesłane do są-
du dokumenty zostały podpisane przez świadków uprawnionych w tej
sprawie do skorzystania z prawa odmowy zeznań. Natomiast, wobec iden-
tyczności, także technicznej, treści oświadczeń, można było mieć wątpli-
wości, czy osoby podpisujące miały świadomość ich treści. Jeżeli taka jest
ocena organu procesowego, to nic nie stoi na przeszkodzie, by, w tych
szczególnych okolicznościach braku pewności co do wartości procesowej
oświadczenia pisemnego, wezwać tych świadków do osobistego stawien-
nictwa, wobec treści art. 177 § 1 k.p.k., i odebrać od nich oświadczenia,
upewniając się w ten sposób o ich prawdziwości i, ewentualnie, o swobod-
nym podjęciu decyzji.
Rozważając kwestię pisemnego oświadczenia w tym zakresie, warto
zwrócić uwagę na formę i treść informacji kierowanej do świadków będą-
cych osobami, o których mowa w art. 182 k.p.k., w zależności, co oczywi-
ste, od sytuacji procesowej - w postępowaniu przygotowawczym i w
związku z rozprawą. Informacja taka musi, przede wszystkim, zawierać
treść sformułowaną neutralnie, bez najmniejszej nawet sugestii co do tego
jak powinien świadek postąpić, jednak z zaznaczeniem, w wypadku gdy
świadek na wcześniejszym etapie postępowania skorzystał z tego upraw-
nienia, że może zmienić swoje stanowisko i złożyć zeznania. Taka forma i
treść informacji skierowanej do uprawnionego świadka wraz z wezwaniem
do osobistego stawiennictwa celem złożenia zeznań nie stanowi narusze-
nia, ani nawet zagrożenia, dla żadnej zasady czy przepisu ustawy karnej
procesowej.
Zwrócić też należy uwagę na pewną jednak niekonsekwencję w sta-
nowisku Prokuratora Prokuratury Krajowej, utwierdzającą w przekonaniu o
trafności stanowiska Sądu Najwyższego przyjętego w tej uchwale. Do-
strzega się bowiem możliwość odstąpienia od ustności oświadczenia wo-
bec organu procesowego, w wypadku gdy świadek nie może się stawić z
przyczyn od siebie niezależnych, co jednak stanowi przecież odstąpienie
od zasad, mających wynikać z obficie powołanych przepisów Kodeksu po-
stępowania karnego, które powinny być ściśle przestrzegane, gdy za od-
stąpieniem od nich nie wskazuje się konkretnego unormowania. Co więcej,
wskazanie takiej sytuacji, jako jedynego wyjątku, absolutnie nie przekonu-
je, gdy z przepisów tego samego kodeksu wynika, że w takiej sytuacji
można skorzystać z instytucji sądu wezwanego albo sędziego wyznaczo-
nego ze składu orzekającego (art. 396 § 2 k.p.k.), a w postępowaniu przy-
gotowawczym prowadzący postępowanie może po prostu udać się do
miejsca przebywania świadka i przesłuchać go. Okazuje się więc możliwe,
w świetle stanowiska Prokuratora, odebranie pełnowartościowego proce-
sowo oświadczenia o skorzystaniu z prawa odmowy złożenia zeznań w
formie pisemnej bez naruszenia przepisów Kodeksu postępowania karne-
go, interesu świadka i wymiaru sprawiedliwości. Oczywiście jest to stano-
wisko trafne, tyle tylko, że należy je odnieść do wszystkich świadków, o
których mowa w art. 182 k.p.k., mających składać zeznania w toku całego
postępowania i we wszystkich sytuacjach procesowych.
Mając te rozważania na względzie, Sąd Najwyższy podjął powyższą
uchwałę dotyczącą wykładni art. 186 § 1 k.p.k.