UCHWAŁA Z DNIA 29 MARCA 2006 R.
I KZP 2/06

W wypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego sąd,
zgodnie z art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 49 § 1 k.k., może orzec świadczenie
pieniężne na rzecz każdego podmiotu, wpisanego do wykazu prowadzo-
nego przez Ministra Sprawiedliwości, o którym mowa w art. 49 a § 2 k.k.

Przewodniczący: sędzia SN J. Sobczak.
Sędziowie SN: P. Kalinowski, R. Malarski (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.

Sąd Najwyższy w sprawie Jacka Ł. po rozpoznaniu przedstawionego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w L., postanowieniem
z dnia 29 grudnia 2005 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:

,,Czy w razie warunkowego umorzenia postępowania karnego świadczenie
pieniężne, o którym mowa w art. 49 § 1 k.k., może zostać orzeczone na
rzecz dowolnego podmiotu zamieszczonego w wykazie prowadzonym
przez Ministra Sprawiedliwości (art. 49a § 2 k.k.), czy też tylko na rzecz ta-
kiego podmiotu zamieszczonego w tym wykazie, którego podstawowym
zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel
społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub za-
grożonego przestępstwem popełnionym przez sprawcę, wobec którego wa-
runkowo umorzono postępowanie karne?"

p o s t a n o w i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.


U Z A S A D N I E N I E

Sąd Rejonowy w L., przyjmując, że Jacek Ł. popełnił w dniu 21 maja
2005 r. stanowiące wypadek mniejszej wagi oszustwo określone w art. 286
§ 3 k.k., wyrokiem z dnia 7 października 2005 r. warunkowo umorzył po-
stępowanie karne wobec oskarżonego na roczny okres próby i - na pod-
stawie art. 67 § 3 k.k. - orzekł od oskarżonego na rzecz Domu Dziecka w
G. świadczenie pieniężne w kwocie 400 zł.
Apelację od powyższego wyroku złożył Prokurator Rejonowy w L.,
zarzucając obrazę prawa materialnego, mianowicie art. 49 § 1 k.k., przez
orzeczenie świadczenia pieniężnego na rzecz instytucji, której podstawo-
wym zadaniem lub celem statutowym nie jest spełnianie świadczeń na cel
społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego prze-
stępstwem dokonanym przez oskarżonego.
Sąd Okręgowy w L., rozpoznając środek odwoławczy oskarżyciela
publicznego, powziął wątpliwość co do wykładni art. 49 § 1 k.k. w zw. z art.
67 § 3 k.k., którą postanowieniem z dnia 29 grudnia 2005 r. przekazał w
trybie art. 441 § 1 k.p.k., Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Prokurator Prokuratury Krajowej, ustosunkowując się do przedsta-
wionego pytania prawnego, wyraził pogląd, że w wypadku warunkowego
umorzenia postępowania karnego sąd może orzec świadczenie pieniężne
wymienione w art. 39 pkt 7 k.k. na rzecz podmiotu wpisanego do wykazu
prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, którego podstawowym za-
daniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel
społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub za-
grożonego przestępstwem popełnionym przez sprawcę.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przedstawione przez sąd odwoławczy zagadnienie prawne wymaga-
ło dokonania zasadniczej wykładni ustawy, choć w kierunku przeciwnym do
proponowanego przez prokuratora Prokuratury Krajowej. Za potrzebą
udzielenia odpowiedzi na sformułowane przez sąd drugiej instancji pytanie
prawne przemawiały zarówno racje podniesione w uzasadnieniu postano-
wienia wydanego przez ten sąd, jak i fakt, że zaprezentowana w nim kwe-
stia prawna, wynikła ze zmiany art. 49 k.k. dokonanej ustawą z dnia 8 paź-
dziernika 2004 r. (Dz. U. Nr 243, poz. 2426), która weszła w życie z dniem
16 maja 2005 r., nie była dotąd ani przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyż-
szego, ani obiektem dociekań w piśmiennictwie prawa karnego.
W pierwszym rzędzie, poniekąd w celu ,,oczyszczenia przedpola", na-
leżało odnotować w istocie niekontrowersyjne zapatrywanie prawne, będą-
ce rezultatem gramatycznej wykładni art. 49 § 1 k.k., że w razie warunko-
wego umorzenia postępowania karnego dopuszczalne jest orzeczenie wo-
bec sprawcy świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt 7 k.k.
(zezwala na to wprost art. 67 § 3 k.k.) tylko na rzecz instytucji, stowarzy-
szenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzo-
nego przez Ministra Sprawiedliwości (art. 49 a § 2 k.k.) i w wysokości nie
wyższej niż 20 000 zł. Trzeba zauważyć, że zwrot ,,skazano sprawcę", któ-
rym ustawodawca posłużył się w art. 49 § 1 k.k., nie jest powiązany z na-
kazem orzekania świadczenia pieniężnego na rzecz podmiotów wyszcze-
gólnionych w stosownym wykazie Ministra Sprawiedliwości ani z unormo-
waniem określającym górną granice tego świadczenia, ale wyłącznie z tym
fragmentem komentowanego przepisu, który poświęcony jest wskazaniu
podstawowych zadań lub celów podmiotów w nim wymienionych.
Zgodzić należało się z prokuratorem Prokuratury Krajowej, że - sto-
jąc na gruncie mającej zdecydowane pierwszeństwo wykładni językowej -
przewidziana w art. 49 § 1 k.k. dopuszczalność stosowania świadczenia
pieniężnego na rzecz podmiotu, którego podstawowym zadaniem lub ce-
lem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny,
bezpośrednio związany z ochroną atakowanego dobra prawnego, odnosi
się jedynie do sprawców, wobec których zapadły wyroki skazujące, a nie
wyroki warunkowo umarzające postępowanie karne.
Przedstawione stanowisko, zasadzające się na niemożności łączenia
pojęcia ,,skazano sprawcę" z instytucją warunkowego umorzenia postępo-
wania karnego, okazało się trafne ze względu na dyrektywę języka prawni-
czego, która - jak przyjmuje się powszechnie w literaturze - wchodzi w grę,
a więc pozwala interpretatorowi odstąpić od znaczenia potocznego danego
zwrotu, również gdy określone wyrażenie zostało zdefiniowane konteksto-
wo przez samego prawodawcę (zob. L. Morawski: Wykładnia w orzecznic-
twie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 130). Jakkolwiek ustawy karne nie
definiują bezpośrednio terminu ,,skazanie", to jednak sens tego pojęcia,
rzecz oczywista na użytek rozwiązania przedstawionego przez sąd odwo-
ławczy zagadnienia prawnego, wynika choćby z zestawienia przepisów art.
413 § 2 k.p.k. i art. 414 k.p.k. W tym pierwszym wskazuje się wyraźnie, co
powinien zawierać wyrok skazujący, natomiast w drugim określa się wy-
mogi, jakim odpowiadać powinien wyrok umarzający i warunkowo umarza-
jący postępowanie. Rozróżnienie przez ustawodawcę ,,skazania" od ,,wa-
runkowego umorzenia postępowania karnego" rysuje się zatem jako czy-
telne. Ów sposób rozumienia obu terminów znajduje potwierdzenie w dok-
trynie prawa karnego (zob. A. Marek: Warunkowe umorzenie postępowania
karnego, Warszawa 1973, s. 195; R.A. Stefański w: Z. Gostyński red.: Ko-
deks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, tom II, s. 806).
Warto na koniec tej części rozważań zaznaczyć, że świadczenie pie-
niężne stosowane w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie, z
istoty rzeczy traci cechy środka karnego, a staje się obowiązkiem o wyraź-
nie wychowawczym charakterze (zob. Z. Sienkiewicz w: O. Górniok red.:
Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2006, s. 156).
Wbrew jednak stanowisku wyrażonemu przez prokuratora Prokuratu-
ry Krajowej, Sąd Najwyższy jest zdania, że żadne szczególnie istotne czy
doniosłe racje nie przemawiają za odstąpieniem in concreto od zasady
pierwszeństwa wykładni językowej. Za bezzasadną należało uznać tezę, że
wynik wykładni językowej art. 49 § 1 k.k. w omówionym wyżej zakresie
prowadzi do rażąco niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji.
Po pierwsze - pogląd, że regulacja z art. 49 § 1 k.k. w zakresie
wskazującym podstawowe zadania lub cele statutowe podmiotów w nim
wymienionych nie odnosi się do orzekania świadczenia pieniężnego w wy-
padku warunkowego umorzenia postępowania karnego, wcale nie pozosta-
je w oczywistym konflikcie lub sprzeczności ze znaczeniem innych norm
systemu, w tym i z tymi, które mają wyższą moc prawną. Co prawda ratio
legis nowego brzmienia art. 49 § 1 k.k. wiązało się z usunięciem nieprawi-
dłowości występujących przy wykorzystywaniu środków finansowych po-
chodzących z nawiązek i świadczeń pieniężnych (zob. uzasadnienie pro-
jektu ustawy, druk nr 2783 Sejmu RP IV kadencji), ale nie ulega wątpliwo-
ści, że większa swoboda sądu w tym zakresie, przy stosowaniu tych środ-
ków, w razie warunkowego umorzenia postępowania karnego nie będzie
generowała zjawisk niepożądanych, albowiem - co trzeba dobitnie jeszcze
raz zaakcentować - sąd będzie skrępowany wykazem prowadzonym przez
Ministra Sprawiedliwości (art. 49 a § 2 k.k.). Będzie mógł w takim wypadku
orzec świadczenie pieniężne, zgodnie z art. 67 § 3 k.k., tylko na rzecz
podmiotu wymienionego w tym wykazie.
Po drugie - wykluczone jest, aby omówione wyżej znaczenie literalne
art. 49 § 1 k.k. prowadziło do rażąco niesprawiedliwych rozstrzygnięć lub
pozostawało w oczywistej sprzeczności z powszechnie akceptowanymi
normami moralnymi. Odwrotnie, umożliwi ono sięgnięcie po świadczenie
pieniężne w razie warunkowego umorzenia postępowania karnego w
sprawach o przestępstwa, w których zdefiniowanie naruszonego lub zagro-
żonego dobra prawnego rodzi znaczne trudności, a czasami jest wręcz
niemożliwe. Przyjęta interpretacja stworzy tym samym w pewnych sytu-
acjach szansę na osiągnięcie celu, który legł u podstaw skorzystania w da-
nej sprawie z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania kar-
nego. Postulowana przez prokuratora Prokuratury Krajowej odpowiedź na
konkretne pytanie prawne mogłaby w niektórych wypadkach zablokować
orzeczenie świadczenia pieniężnego po myśli art. 67 § 3 k.k., mimo że by-
łoby to ze względów wychowawczych pożądane.
Po trzecie - z całą stanowczością wypadało odrzucić przypuszczenie
(choćby teoretyczne), że wykładnia literalna komentowanego przepisu mo-
głaby wywołać konsekwencje trudne do przyjęcia z punktu widzenia spo-
łecznego lub innego. Przedstawione wyżej wywody skłaniają raczej do
konstatacji, że właśnie rygorystyczne stosowanie wszystkich ograniczeń
zawartych w art. 49 § 1 k.k. przy ferowaniu wyroków warunkowo umarzają-
cych postępowanie karne prowadziłoby w pewnych wypadkach do na-
stępstw pozostających w konflikcie z naczelnymi zasadami prawa karnego.
Przedstawione rozważania pozwalają stwierdzić, że pójście w kierun-
ku wskazanym we wniosku prokuratora Prokuratury Krajowej, a więc przy-
pisanie przy rozwiązywaniu konkretnego zagadnienia prawnego prymatu
wykładni funkcjonalnej i systemowej, oznaczałoby wkroczenie na drogę
wykładni kreatywnej, stanowiącej swoiste ,,poprawianie" czy ,,korygowanie"
ustawy, mimo że wykładnia językowa jest w tym względzie jednoznaczna i
nie ma powodów, aby od jej wyniku odchodzić.
Sumując: skoro ważne racje nie przemawiały za odstąpieniem od
wyniku wykładni językowej analizowanego przepisu i tym samym za opar-
ciem się o rezultat wykładni funkcjonalnej czy systemowej, należało przy-
jąć, że w wypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego sąd,
zgodnie z art. 67 § 3 k.k. w zw. z art. 49 § 1 k.k., może orzec świadczenie
pieniężne na rzecz każdego podmiotu, wpisanego do wykazu prowadzo-
nego przez Ministra Sprawiedliwości, o którym mowa w art. 49 a § 2 k.k.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści podanej
na wstępie.