Uchwała z dnia 8 listopada 2006 r., III CZP 93/06

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W.,
Oddziału w P. przy uczestnictwie Pawła C. o wpis hipoteki przymusowej, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 8 listopada 2006 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Poznaniu
postanowieniem z dnia 29 czerwca 2006 r.:
,,Czy art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) może stanowić podstawę
ustanowienia hipoteki przymusowej zwykłej w sytuacji, gdy podstawą wpisu jest
ostateczna decyzja określająca wysokość należności z tytułu składek doręczona
dłużnikowi (art. 110 i 111 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i
hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.)?"
podjął uchwałę:

Podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej zwykłej (art. 109 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. Nr
124, poz. 1361 ze zm.) może stanowić tylko tytuł wykonawczy.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Poznaniu prowadzi dla nieruchomości położonej w P. przy ul.
Ś. nr 4 księgę wieczystą o nr (...), w której w dniu 15 kwietnia 2005 r. referendarz
sądowy dokonał wpisu hipoteki przymusowej zwykłej w kwocie 49 038,62 zł na
rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w P., na podstawie jego decyzji o
odpowiedzialności właściciela nieruchomości z tytułu zaległych składek na
ubezpieczenie społeczne, zaopatrzonej we wzmiankę, że decyzja jest ostateczna.
Po złożeniu skargi na powyższy wpis przez uczestnika Pawła C. Sąd
Rejonowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 29 lipca 2005 r. utrzymał w mocy
wpis referendarza sądowego.
Sąd Okręgowy w Poznaniu, rozpoznając apelację uczestnika, powziął
wątpliwość, czy art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm. - dalej: "u.s.u.s.") może
stanowić podstawę ustanowienia hipoteki przymusowej zwykłej, gdy podstawą
wpisu jest ostateczna decyzja określająca wysokość należności z tytułu składek
doręczona dłużnikowi, i przedstawił to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu na podstawie art. 390 k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego, możliwość
wpisania hipoteki przymusowej zwykłej na podstawie ostatecznej decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych ustalającej wysokość zaległych składek na
ubezpieczenie społeczne budzi wątpliwość, gdyż art. 26 ust. 3 u.s.u.s. operuje
pojęciem hipoteki przymusowej bez bliższego określenia, czy jest to hipoteka
przymusowa kaucyjna, czy hipoteka przymusowa zwykła. Jednocześnie z art. 110
ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U.
Nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej: "u.k.w.h.") wynika, że nieostateczna decyzja
administracyjna może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej, co
może wskazywać, iż decyzja ostateczna jest podstawą do wpisania hipoteki
przymusowej zwykłej. Z drugiej strony, w art. 109 u.k.w.h. jest mowa o tytule
wykonawczym jako podstawie dokonania wpisu hipoteki przymusowej zwykłej. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Treść art. 109 u.k.w.h. wskazuje jednoznacznie, że podstawą wpisu hipoteki
przymusowej zwykłej jest tytuł wykonawczy. Pogląd, że podstawę ustanowienia
hipoteki przymusowej zwykłej może stanowić wyłącznie tytuł wykonawczy
prezentował wielokrotnie także Sąd Najwyższy.
W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 28 października
2004 r., III CZP 33/04 (OSNC 2005, nr 3, poz. 43) Sąd Najwyższy stwierdził, że
ostateczna decyzja administracyjna może być podstawą ustanowienia jedynie
hipoteki przymusowej kaucyjnej, natomiast dla powstania hipoteki przymusowej
zwykłej wymagany jest tytuł wykonawczy. Podobne stanowisko zajął w uchwale z
dnia 8 października 2003 r., III CZP 68/03 (OSNC 2004, nr 12, poz. 191),
stwierdzając, że ustanowienie hipoteki przymusowej zwykłej w celu zabezpieczenia
należności podatkowych wymaga tytułu wykonawczego. Pogląd, że stanowisko to
ma zastosowanie odpowiednio także do składek należnych Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych, Sąd Najwyższy wyraził w uzasadnieniu postanowień z dnia 13
kwietnia 2005 r., V CK 547/04, z dnia 11 października 2005 r., V CK 610/04 i z dnia
16 listopada 2005 r., V CK 9/05 (nie publ.). Z kolei w uchwale z dnia 8 grudnia 2005
r., III CZP 101/05 (OSNC 2006, nr 11, poz. 180) stwierdził, że podstawą wpisu w
księdze wieczystej hipoteki przymusowej może być tylko oryginał tytułu
wykonawczego.
W tej sytuacji wymagało rozważenia, czy art. 26 ust 3 u.s.u.s. może być
uznany za przepis szczególny, zezwalający na dokonanie wpisu hipoteki
przymusowej zwykłej na podstawie o ostatecznej decyzji określającej wysokość
należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Dla rozstrzygnięcia tej
kwestii istotne jest, że powołany przepis stanowi, iż hipoteka przymusowa, dla
ustanowienia której podstawę stanowi doręczona decyzja o określeniu wysokości
należności z tytułu składek, służy zabezpieczeniu należności Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z tego tytułu. Nie jest to funkcją hipoteki przymusowej zwykłej, co
wskazuje, że przepis ten nie odnosi się do możliwości ustanowienia tego rodzaju
hipoteki na podstawie decyzji określającej wysokość należności z tytułu składek.
Brzmienie art. 26 ust. 3 u.s.u.s. nawiązuje natomiast wyraźnie do art. 111 u.k.w.h.,
który przewiduje możliwość wpisania hipoteki przymusowej kaucyjnej na podstawie
nieprawomocnych decyzji.
Wymaga także podkreślenia, że art. 26 ust. 3c u.s.u.s., nawiązując do
określenia przedmiotu hipoteki przymusowej regulowanej w art. 26 u.s.u.s., odsyła
do odpowiedniego stosowania przepisów o hipotece na nieruchomości. Nie ma
zatem podstaw by uznać art. 26 ust. 3 u.s.u.s. za przepis szczególny, zezwalający
na dokonywanie wpisu hipoteki przymusowej zwykłej na podstawie ostatecznej
decyzji ustalającej wysokość należności z tytułu składek. Tego rodzaju decyzja,
która nie stanowi tytułu wykonawczego, nie może być zatem podstawą wpisania
hipoteki przymusowej zwykłej. Przesądza to art. 109 u.k.w.h., który dopuszcza
możliwość wpisania hipoteki przymusowej zwykłej jedynie na podstawie tytułów
wykonawczych, co wiąże się z funkcją tego rodzaju hipoteki, której ustanowienie
jest w literaturze uznawane za formę prowadzenia egzekucji przez sąd. Wszczęcie
egzekucji może - co do zasady - inicjować jedynie tytuł wykonawczy; może to być
tytuł wydany zarówno w postępowaniu sądowym, jak i w postępowaniu
administracyjnym (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2002 r., III
CZP 49/02, OSNC 2003, nr 9, poz. 115). W uzasadnieniu uchwały z dnia 24 lutego
2004 r., III CZP 121/03 ("Wokanda" 2004, nr 5, s. 7) Sąd Najwyższy stwierdził, że
decyzja ustalająca wysokość należności z tytułu składek na rzecz Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych nie stanowi tytułu wykonawczego w rozumieniu art. 109
u.k.w.h. Pogląd ten Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela.
Mając to na względzie, na podstawie art. 390 k.p.c. orzeczono, jak w uchwale.