Uchwała z dnia 2 grudnia 2003 r., III CZP 92/03

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Józef Frąckowiak

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Bogdana K. przy uczestnictwie
Zbigniewa G. o wpis hipoteki przymusowej, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 2 grudnia 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury
Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 18 września 2003 r.:
"Czy nieprawomocny nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, stanowiący
zgodnie z art. 492 § 1 k.p.c. od chwili jego wydania tytuł zabezpieczenia wykonalny
bez nadawania mu klauzuli wykonalności może być podstawą wpisu hipoteki
przymusowej bez nadania mu tej klauzuli ?"
podjął uchwałę:

Nieprawomocny nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym
może być podstawą wpisu hipoteki przymusowej kaucyjnej, bez nadania mu
klauzuli wykonalności.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 26 marca 2003 r. Sąd Rejonowy w Chrzanowie oddalił
wniosek Bogdana K. o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty 76 523,31 zł,
stwierdzając, że dołączony do wniosku jako podstawa wpisu tej hipoteki nakaz
zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy w Krakowie z dnia 20 sierpnia 2002 r. nie
może być podstawą wpisu, gdyż nie został zaopatrzony w klauzulę wykonalności i
nie jest tytułem wykonawczym w rozumieniu art. 776 k.p.c. Zgodnie zaś z art. 109
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej: "u.k.w.h."), hipotekę przymusową
może uzyskać wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem
wykonawczym.
Rozpoznając apelację wnioskodawcy, Sąd Okręgowy w Krakowie przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości, o treści sformułowanej na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 109 ust. 1 u.k.w.h., wierzyciel, którego wierzytelność jest
stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu
egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich
nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa). Hipotekę przymusową można
uzyskać także na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia
prokuratora, na mocy przepisów szczególnych na podstawie decyzji, chociażby nie
była ostateczna, albo zarządzenia zabezpieczenia dokonanego na podstawie
przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 110), przy czym
hipoteka przymusowa wpisana na podstawie nieprawomocnego orzeczenia,
tymczasowego zarządzenia sądu, postanowienia prokuratora albo nieostatecznej
decyzji jest hipoteką kaucyjną (art. 111 ustawy).
Z definicji hipoteki przymusowej zawartej w art. 109 ust. 1 u.k.w.h. wynika
zatem bezspornie, że podstawą jej wpisu jest tytuł wykonawczy określony w
przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. Zgodnie z art. 776 k.p.c., tytułem
wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności,
natomiast tytułem egzekucyjnym jest dokument urzędowy, stwierdzający istnienie i
zakres roszczenia wierzyciela, a zarazem istnienie i zakres obowiązku świadczenia
dłużnika. Nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu ma znaczenie
generalnego dozwolenia egzekucji na podstawie danego tytułu egzekucyjnego.
Tytuły egzekucyjne wymienione są w art. 777 § 1 k.p.c., a wśród nich orzeczenie
sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również
ugoda zawarta przed sądem. Jeśli chodzi o nakazy zapłaty wydane w
postępowaniu nakazowym lub upominawczym, to po uprawomocnieniu się mają
skutki prawomocnego wyroku (art. 494 § 2 i art. 504 § 2 k.p.c.), stanowią więc tytuły
egzekucyjne, a dopiero zaopatrzone w klauzulę wykonalności stają się tytułem
wykonawczym.
Rozważając problem, czy i kiedy nieprawomocny nakaz zapłaty może być
podstawą wpisu hipoteki przymusowej, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28
stycznia 1999 r., I CKN 977/97 (OSNC 1999, nr 7-8, poz. 137) stwierdził, że
dopuszczalne jest wpisanie hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika na
podstawie nieprawomocnego i niepodlegającego wykonaniu nakazu zapłaty,
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności ,,dla zabezpieczenia", oraz wniosku
wierzyciela, wskazującego ten sposób zabezpieczenia.
Orzeczenie to zapadło pod rządem art. 492 § 1 k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 lipca 2000 r. Przepis ten stanowił wówczas, że nakaz
zapłaty w chwili wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, a jeżeli był wydany na
podstawie weksla lub czeku, staje się on natychmiast wykonalny z upływem terminu
udzielonego do zaspokojenia roszczenia. Od dnia 1 lipca 2000 r. art. 492 § 1 k.p.c.
uzyskał brzmienie: ,,Nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia,
wykonalny bez nadania mu klauzuli wykonalności". Przyjmuje się, że w świetle tego
brzmienia nakaz zapłaty stanowiący od chwili wydania tytuł zabezpieczenia
zrównany jest w tym zakresie z zarządzeniem tymczasowym, wydawanym przez
sąd w postępowaniu zabezpieczającym. To rozwiązanie powoduje, że art. 492 § 1
k.p.c. wywiera wpływ zarówno na zakres zawartych w pozwie wniosków, jak i na
zakres orzekania, powód nie powinien zatem składać wniosku o zabezpieczenie
powództwa, bo sąd takiego postanowienia w ogóle nie wydaje. Nakaz zapłaty jako
tytuł zabezpieczenia roszczeń dochodzonych w postępowaniu nakazowym nie
wymaga nadania klauzuli wykonalności, gdyż staje się wykonalny z chwilą wydania.
Tak więc wniosek powoda o nadanie klauzuli wykonalności jest bezprzedmiotowy,
gdyż wykonalność wynika z samej ustawy.
Jeśli zatem nakaz zapłaty stanowiący od chwili wydania tytuł zabezpieczenia,
wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności, jest zrównany w tym zakresie
z zarządzeniem tymczasowym, a zgodnie z art. 110 u.k.w.h. hipotekę przymusową
można ustanowić także na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu, to
uzasadniony jest wniosek, że hipotekę przymusową można ustanowić także na
podstawie nieprawomocnego nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu
nakazowym, bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. Zgodnie z art. 111
u.k.w.h., hipoteka przymusowa jest w tym przypadku hipotekę kaucyjną.
Stosownie do art. 492 § 2 k.p.c., powód, wnosząc o dokonanie
zabezpieczenia, obowiązany jest wskazać sposób zabezpieczenia. Sposoby
zabezpieczenia roszczeń pieniężnych wymienione w art. 747 k.p.c. obejmują w pkt
2 obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową, zatem wskazanie przez
dłużnika tego sposobu zabezpieczenia, na podstawie nieprawomocnego nakazu
zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym, który stanowi tytuł zabezpieczenia
wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności, spełnia wymagania określone
w art. 110 u.k.w.h. do uzyskania hipoteki przymusowej kaucyjnej.
Z tych względów podjęto uchwałę o treści, jak na wstępie.