Uchwała z dnia 29 listopada 2006 r., III CZP 90/06

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie upadłości Przedsiębiorstwa Instalacji
Przemysłowych "I.-L." S.A. w L. przy udziale Wielobranżowego Przedsiębiorstwa
Produkcyjno-Usługowego "S.", spółki z o.o. w Ł. w przedmiocie zatwierdzenia
układu, po rozstrzygnięciu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 29 listopada 2006 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Lublinie
postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2006 r.:
"1. Czy na listach wierzytelności sporządzanych przez sędziego komisarza w
celu głosowania nad układem na podstawie art. 278 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
- Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) umieszcza się
wyłącznie takich wierzycieli, którym przysługują należności ze stosunków pracy
oraz wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, którzy przed sporządzeniem list
wyrazili zgodę na objęcie ich wierzytelności układem czy też wszystkich wierzycieli
posiadających wskazane wierzytelności, ujętych na zatwierdzonej liście
wierzytelności;
2. czy użyte w art. 285 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego określenie
,,większość wierzycieli z każdej z list wierzytelności obejmującej kategorię
interesów" oznacza większość wierzycieli głosujących czy większość wierzycieli
umieszczonych na liście, w tym tych, którzy nie wzięli udziału w głosowaniu, a
określenie "mających łącznie nie mniej niż 2/3 ogólnej sumy wierzytelności"-
większość z danej listy czy z ogólnej sumy wierzytelności wierzycieli ze wszystkich
list oraz czy przy obliczaniu tych większości uwzględniać należy wyłącznie takich
wierzycieli posiadających wierzytelności wymienione w art. 278 ust. 1 pkt 1 i 2
Prawa upadłościowego i naprawczego, którzy wyrazili zgodę na objęcie ich
układem czy też wszystkich umieszczonych na owych listach, o ile pomimo nie
wyrażenia zgody przed sporządzeniem list podlegają oni wciągnięciu na te listy;
3. czy w przypadku podziału wierzycieli na 3 kategorie interesów przewidziane
w art. 278 ust. 1, 2 i 4 Prawa upadłościowego i naprawczego (ze względu na brak
wierzycieli będących wspólnikami lub akcjonariuszami upadłego) warunek przyjęcia
układu przewidziany w art. 285 ust. 2 prawa upadłościowego i naprawczego jest
spełniony wówczas, gdy za układem opowiedzieli się wierzyciele z jednej tylko listy
wierzytelności, wierzyciele z drugiej listy nie przyjęli układu a żaden z wierzycieli z
trzeciej listy, obejmującej wierzytelności objęte układem dopiero po wyrażeniu na to
zgody przez wierzycieli, nie wyraził zgody na objęcie jego wierzytelności układem i
w konsekwencji nie wziął udziału w głosowaniu?"
podjął uchwałę:

1. Na listach wierzycieli sporządzanych na podstawie art. 278 ustawy z
dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz.
535 ze zm.) umieszcza się tylko tych wierzycieli wymienionych w art. 273 ust.
2 tej ustawy, którzy wyrazili zgodę na objęcie układem przysługujących im
wierzytelności.
2. Układ zostaje przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość
głosujących wierzycieli z każdej z list wierzycieli obejmujących kategorie
interesów wierzycieli, którzy mają łącznie nie mniej niż dwie trzecie sumy
wierzytelności ze wszystkich list wierzycieli obejmujących poszczególne
kategorie ich interesów.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 27 lutego 2004 r. Sąd Rejonowy w Lublinie ogłosił
upadłość dłużnika Przedsiębiorstwa Instalacji Przemysłowych ,,I.-L." S.A. w L. z
możliwością zawarcia układu. Nadzorca sądowy sporządził listę wierzytelności
obejmującą 1220 wierzycieli, którą zatwierdził sędzia-komisarz, a następnie
sporządził - w celu glosowania nad układem - trzy listy wierzycieli, obejmujące
następujące kategorie ich interesów: wierzycieli (651), którym przysługują
należności ze stosunków pracy w łącznej kwocie 97 991,51 zł, wierzycieli, których
wierzytelności w sumie 1 393 207,60 zł zostały zabezpieczone rzeczowo oraz
pozostałych wierzycieli (294), dysponujących wierzytelnościami w łącznej kwocie
7 638 355,26 zł.
W chwili sporządzania pierwszej oraz drugiej listy żaden z umieszczonych na
nich wierzycieli nie wyraził zgody na objęcie układem przysługujących mu
wierzytelności. Przed głosowaniem zgodę taką wyraziło 292 wierzycieli ujętych na
pierwsze liście, dysponujących wierzytelnościami w łącznej sumie 54 205,49 zł.
Wszyscy oni głosowali za układem. Pozostali wierzyciele z tej listy oraz wierzyciele
z listy drugiej nie wyrazili zgody na objęcie ich wierzytelności układem i nie wzięli
udziału w głosowaniu. Spośród wierzycieli umieszczonych na trzeciej z
wymienionych list, 218 dysponujących wierzytelnościami w kwocie 4 384 258,04 zł
głosowało za układem, a 25 z sumą wierzytelności w kwocie 2 001 103,04 zł -
przeciwko układowi.
Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2006 r. Sąd Rejonowy w Lublinie
zatwierdził układ, przyjmując, że może być on uznany za przyjęty na podstawie art.
285 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze
(Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. - dalej: ,,Pr.u.n."). W ocenie Sądu Rejonowego, za
układem głosowała wymagana przepisem art. 285 ust. 1 Pr.u.n. większość
osobowa i kapitałowa z listy obejmującej wierzycieli posiadających wierzytelności ze
stosunku pracy, większość wierzycieli z danej listy w rozumieniu wymienionego
przepisu (większość osobowa) ustalana jest bowiem jedynie spośród wierzycieli
głosujących, a nie ujętych na liście. Większość kapitałową natomiast oblicza się w
odniesieniu do sumy wierzytelności z danej listy. W przypadku listy obejmującej
wierzycieli dysponujących wierzytelnościami ze stosunku pracy, do sumy powyższej
nie wlicza się wierzytelności przypadających tym wierzycielom, którzy nie wyrazili
zgody na objęcie ich układem. Skoro wierzyciele z pierwszej listy wypowiedzieli się
za układem, wierzyciele z drugiej listy nie wyrazili zgody na objęcie ich
wierzytelności układem i nie wzięli udziału w głosowaniu, a wierzyciele z trzeciej
listy (pozostali) byli przeciwko układowi, to - wobec spełnienia przesłanki
zaspokojenia tych ostatnich w stopniu nie mniej korzystnym niż w przypadku
przeprowadzenia postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku
upadłego - nie ma przeszkód do zatwierdzenia układu jako przyjętego w warunkach
określonych w art. 285 ust. 2 Pr.u.n.
Rozpoznając zażalenie wniesione przez jednego z wierzycieli upadłego, Sąd
Okręgowy w Lublinie powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w
przedstawionych Sądowi Najwyższemu zagadnieniach prawnych.
Pierwsza wątpliwość Sądu Okręgowego dotyczy wykładni art. 278 ust. 1
Pr.u.n. określającego zasady sporządzania przez sędziego-komisarza list
wierzycieli, obejmujących poszczególne kategorie ich interesów, a konkretnie
kwestii, jakich wierzycieli spośród wymienionych w art. 273 ust. 2 Pr.u.n. należy na
tych listach umieścić - czy tylko tych, którzy przed sporządzeniem list wyrazili
zgodę na objęcie ich wierzytelności układem, czy też wszystkich ze względu na to,
że mogą taką zgodę wyrazić aż do chwili przystąpienia do głosowania nad
układem. (...)
Sąd Okręgowy podkreślił, że rozstrzygnięcie tej kwestii ma istotne znaczenie
dla prawidłowej wykładni art. 285 ust. 1 i 2 Pr.u.n., a w szczególności właściwego
odczytania określonych tymi przepisami zasad ustalania przyjęcia układu.
Nasuwające się na tle powyższych unormowań wątpliwości przedstawione zostały
w dwóch dalszych pytaniach postawionych Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 285 Pr.u.n., głosowanie nad układem odbywa się w ramach
grup wierzycieli reprezentujących poszczególne kategorie interesów. Wprowadzając
takie unormowanie, ustawodawca odstąpił od obowiązującej na gruncie
poprzednich regulacji (rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118,
poz. 512 ze zm. oraz rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo o postępowaniu układowym, Dz.U. Nr 93, poz. 836 ze
zm.) zasady, według której wierzyciele głosowali nad układem razem. Dokonanie tej
zmiany było wynikiem dostrzeżenia potrzeby znalezienia takiej formuły przyjęcia
układu, która w sposób najwłaściwszy uwzględniałaby interesy wierzycieli.
Oczywiste jest bowiem, że poszczególni wierzyciele w różnym stopniu mogą być
zainteresowani zawarciem układu, a niektórzy z nich mogą być nawet układowi
przeciwni. Z tego względu dla potrzeb głosowania nad układem przewidziano
podział wierzycieli na grupy według kryterium ich interesów zdeterminowanych
charakterem przysługujących im wierzytelności. W następstwie takiego rozwiązania
wynik głosowania może odzwierciedlać rzeczywiste zainteresowanie określonych
grup wierzycieli zawarciem układu w sposób bardziej reprezentatywny. Formuła
taka stwarza też możliwość łatwiejszego uzyskania większości wymaganej do
przyjęcia układu.
Sporządzenie list wierzycieli obejmujących poszczególne kategorie ich
interesów niewątpliwie ułatwia przeprowadzenie głosowania nad układem według
wskazanych wyżej reguł. Listy wierzycieli spełniają zatem rolę porządkową,
usprawniającą, ich znaczenie nie ogranicza się jednak do tych funkcji. Zawarte w
art. 278 ust. 1 Pr.u.n. wskazanie, że listy wierzycieli sporządza się ,,w celu
głosowania" nad układem wymaga zatem uściślenia, w rzeczywistości bowiem listy
te - co wynika wyraźnie z art. 285 ust. 1 Pr.u.n. - służą nie tylko przeprowadzeniu
głosowania nad układem, ale również ustaleniu jego wyników. Do przyjęcia układu
konieczne jest wypowiedzenie się za nim większości wierzycieli ,,z każdej z list
wierzycieli". Ustalenie listy wierzycieli musi być więc dokonane w sposób
precyzyjny, na podstawie jednoznacznych i dających się zweryfikować kryteriów.
Określając w art. 285 ust. 1 progi większości (osobowej i kapitałowej)
niezbędnych do przyjęcia układu, ustawodawca założył, że są one reprezentatywne
dla kręgu wierzycieli, których wierzytelności mają być objęte układem. Zachowanie
poziomu reprezentatywności stanowiska wierzycieli wobec układu miarodajnego dla
oceny jego przyjęcia wymaga uwzględnienia rzeczywistej liczby wierzycieli, których
układ będzie dotyczył oraz sumy przysługujących im wierzytelności. Przyjęcie innej
podstawy obliczenia większości (przez umieszczenie na listach także tych
wierzycieli wymienionych w art. 273 ust. 2 Pr.u.n., którzy dopiero mogą stać się
uprawnionymi do głosowania) prowadziłoby do wypaczenia wymaganego przez
ustawodawcę poziomu akceptacji układu przez wierzycieli, niezbędnego do jego
przyjęcia. Uznać zatem należy, że na listach wierzycieli sporządzanych w celu
głosowania nad układem umieszcza się - poza wierzycielami, których
wierzytelności podlegają układowi z mocy ustawy (art. 278 ust. 1 pkt 3 i 4 Pr.u.n.) -
jedynie tych spośród wierzycieli wymienionych w art. 273 ust. 2 Pr.u.n., którzy
wyrazili zgodę na objęcie ich wierzytelności układem. Taki też pogląd dominuje w
literaturze.
Podniesione przez Sąd Okręgowy zastrzeżenia przeciwko zaprezentowanej
wykładni art. 278 Pr.u.n. nie stanowią dostatecznej dla niej przeciwwagi. Zgodnie z
art. 219 ust. Pr.u.n., w postępowaniu upadłościowym orzeczenia zapadają w formie
postanowień. Wobec braku regulacji ogólnej co do skuteczności tych postanowień
(w odniesieniu do postanowienia o ogłoszeniu upadłości istnieje unormowanie
szczególne przewidziane w art. 51 ust. 2 Pr.u.n.), będą miały do nich - z mocy art.
229 Pr.u.n. - odpowiednie zastosowanie zasady określone w art. 360 k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem, postanowienia stają się skuteczne w takim zakresie i w
taki sposób, jaki wynika z ich treści, z chwilą ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było
- z chwilą podpisania sentencji. Skuteczność postanowień, które podlegają
zaskarżeniu, nie może być wiązana z chwilą ich uprawomocnienia się, nie ma
zatem potrzeby - jak sugeruje Sąd Okręgowy - wyczekiwania na uprawomocnienie
się postanowienia o uwzględnieniu wierzyciela w listach wierzycieli obejmujących
kategorię interesów, wydanego w celu umożliwienia mu głosowania nad układem.
Chwila taka mogłaby się odwlekać, gdyby wierzyciele wymienieni w art. 273 ust. 2
zdecydowali się korzystać z uprawnienia do wyrażenia zgody na objęcie
przysługujących im wierzytelności (ze stosunku pracy i zabezpieczonych rzeczowo)
na zgromadzeniu wierzycieli tuż przed głosowaniem nad układem. Stwarzałoby to
niebezpieczeństwo konieczności odraczania kolejnych zgromadzeń jedynie w celu
uprawomocnienia się postanowienia o umieszczeniu kolejnych wierzycieli na listach
wierzycieli i dokonania obwieszczenia o przyporządkowaniu wierzycieli do
określonych kategorii interesów.
Należy zauważyć, że na gruncie przepisów Prawa upadłościowego i
naprawczego wskazać można także inne sytuacje, w których wierzyciel
nieumieszczony na liście wierzycieli sporządzonej po zatwierdzeniu listy
wierzytelności będzie miał prawo wziąć udział w głosowaniu nad układem.
Przypadek taki został uwzględniony w art. 281 ust. 2 Pr.u.n., przewidującym że w
zgromadzeniu może brać udział wierzyciel, którego wierzytelność nie została
umieszczona na liście wierzytelności, jeżeli przedstawi sędziemu-komisarzowi
prawomocne orzeczenie sądu lub ostateczną decyzję administracyjną,
stwierdzające jego wierzytelność, przy czym wierzyciel ten głosuje z sumą
wierzytelności ustaloną w wymienionych tytułach. Nie ulega wątpliwości, że zajdzie
wówczas konieczność przypisania takiego wierzyciela do określonej kategorii
interesów.
Wskazać także trzeba na wynikającą z art. 253 Pr.u.n. konieczność
uzupełnienia listy wierzytelności w razie zgłoszenia wierzytelności po upływie
wyznaczonego terminu. Listy uzupełniające, do których stosuje się w pełnym
zakresie przepisy o ustalaniu listy wierzytelności, mogą uprawomocnić się po
wyznaczeniu terminu zgromadzenia wierzycieli i po sporządzeniu list wierzycieli w
celu głosowania nad układem. Również w tej sytuacji wierzyciele ujęci na liście
uzupełniającej zostają przypisani do list grupujących wierzycieli według kategorii
interesów i mogą wziąć udział w głosowaniu nad układem.
Biorąc pod uwagę powyższe przypadki trudno zakładać, że zamiarem
ustawodawcy było przyjęcie takiego rozwiązania, które uniemożliwiałoby sprawne
przygotowanie i przeprowadzenie głosowania nad układem. Uznać zatem należy,
że postanowienie sędziego-komisarza o umieszczeniu na liście sporządzanej w
celu głosowania tych wierzycieli, którzy nie zostali wcześniej na niej ujęci, staje się
skuteczne - z chwilą ogłoszenia na zgromadzeniu wierzycieli - niezależnie od jego
prawomocności (art. 360 k.p.c. w związku z art. 229 Pr.u.n.).
Drugie zagadnienie przedstawione do rozstrzygnięcia dotyczy sposobu
obliczania większości niezbędnej do przyjęcia układu. Artykuł 285 ust. 1 Pr.u.n.
stanowi, że układ zostaje przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość wierzycieli z
każdej z list wierzycieli obejmujących kategorie interesów wierzycieli mających
łącznie nie mniej niż dwie trzecie ogólnej sumy wierzytelności, które uprawniają do
uczestniczenia w głosowaniu. Z unormowania tego wynika, że o przyjęciu układu
decyduje większość osobowa i kapitałowa.
W zakresie większości osobowej wątpliwości Sądu Okręgowego dotyczą
interpretacji użytego przez ustawodawcę w przytoczonym przepisie zwrotu
,,większość wierzycieli z każdej z list wierzycieli". Chodzi o rozstrzygnięcie, czy
przez większość tę należy rozumieć większość wierzycieli głosujących, czy też
większość wierzycieli umieszczonych na liście, w tym tych, którzy nie wzięli udziału
w głosowaniu. W piśmiennictwie zdania w tej kwestii są podzielone.
Na gruncie art. 57 ust. 1 Prawa o postępowaniu układowym, który określał
przesłanki przyjęcia układu, kwestia ta nie budziła wątpliwości, gdyż przepis ten
wskazywał wyraźnie, że większość osobową ustala się z uwzględnieniem tylko
wierzycieli głosujących Takie rozumienie większości osobowej przyjmowane było
również w judykaturze (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia
2001 r., II CKN 1348/00, OSNC 2001, nr 9, poz. 130). Inne jej ujęcie w nowej
regulacji mogłoby wskazywać, że większość osobową obliczać należy na podstawie
list wierzycieli, a więc z uwzględnieniem wszystkich wierzycieli uprawnionych do
głosowania. Z zapatrywaniem takim nie można się jednak zgodzić, a przemawiają
za tym następujące argumenty.
Z art. 285 ust. 1 wynika, że powiązanie przez ustawodawcę zwrotu "większość
wierzycieli" ze zwrotem ,,każdej z list wierzycieli" oznacza tylko tyle, że większość
osobowa ustalana jest oddzielnie w obrębie każdej z list. W ten sposób obliczanie
większości osobowej przeciwstawione zostało ustalaniu większości kapitałowej,
którą wylicza się na podstawie ogólnej sumy wierzytelności ze wszystkich list
określających wierzycieli uprawnionych do głosowania. W takim ujęciu
analizowanego przepisu obliczanie większości osobowej usprawiedliwione może
być tylko w obrębie wierzycieli głosujących, którzy ,,wypowiedzieli się" za układem.
Zgodnie z ogólną zasadą określającą podejmowanie uchwał przez
zgromadzenie wierzycieli, wyrażoną w art. 199 ust. 1 Pr.u.n., uchwały te - jeżeli
przepis szczególny nie stanowi inaczej - zapadają zwykłą większością wierzycieli
głosujących, mających przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności
przypadających wierzycielom uprawnionym do uczestniczenia w tym zgromadzeniu.
Z art. 285 ust. 1 nie wynika, aby przepis przewidywał odstępstwo od wymienionej
zasady.
Zwrócić też trzeba uwagę na treść art. 510 ust. 1 Pr.u.n., regulującego zasady
przyjęcia układu w postępowaniu naprawczym. Według tego przepisu, układ jest
przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość wierzycieli uprawnionych do
uczestniczenia w zgromadzeniu wierzycieli mających łącznie dwie trzecie ogólnej
sumy wierzytelności uprawniających do głosowania. W tym przypadku - w
przeciwieństwie do objętego rozważanym zagadnieniem prawnym - ustawodawca
określił precyzyjnie na jakiej podstawie, odbiegającej od zasady ogólnej, ustala się
większość osobową. Skoro wskazania takiego brak w art. 285 ust. 2 Pr.u.n.,
oznaczać to musi, że w świetle tego unormowania obliczenia większości osobowej
dokonuje się w obrębie wierzycieli z danej listy faktycznie głosujących. Należy przy
tym pamiętać, że wstrzymanie się od głosu traktowane jest jako nieuczestniczenie
w głosowaniu (art. 198 ust. 1 zdanie czwarte Pr.u.n.).
W odniesieniu do większości kapitałowej na wstępie stwierdzić należy, że
podstawy do jej obliczenia nie może stanowić tylko jedna określona lista wierzycieli.
Taki sposób rozumienia większości kapitałowej nie da się pogodzić zarówno z
brzmieniem art. 285 ust. 1 Pr.u.n., w którym jest mowa o ,,ogólnej sumie
wierzytelności" uprawniających do głosowania, jak i wskazywanym już celem
zawartego w nim unormowania. Również w tym przypadku należy odwołać się do
ogólnej normy art. 199 ust. 1 Pr.u.n. regulującej podejmowanie uchwał na
zgromadzeniach wierzycieli, który wiążąc większość kapitałową z ogólną sumą
wierzytelności przypadających wierzycielom uprawnionym do uczestniczenia w
zgromadzeniu, przyjmuje - jako zasadę - większość jednej piątej części. Można
więc uznać, że w zakresie rozważanej większości kapitałowej art. 285 ust. 1 Pr.u.n.
modyfikuje jedynie rozwiązanie przyjęte w art. 199 ust. 1 Pr.u.n., wprowadzając
surowszy wymóg większości. Zwrot ,,ogólnej sumy wierzytelności" odczytywać
należy jako sumę wierzytelności ze wszystkich list obejmujących poszczególne
kategorie interesów; na listach tych umieszczani są wierzyciele, którzy są
uprawnieni do głosowania nad układem. Jeśli chodzi o wierzycieli wymienionych w
art. 273 ust. 2 Pr.u.n., mogą oni wziąć udział w głosowaniu tylko wtedy, gdy wyrażą
zgodę na objęcie przysługujących im wierzytelności układem. Dopóki nie wyrażą oni
takiej zgody, dopóty nie są umieszczani na listach wierzycieli, a posiadanych przez
nich wierzytelności nie uwzględnia się przy obliczaniu większości kapitałowej.
Wierzytelności te pomija się przy obliczaniu większości kapitałowej także w
przypadku, gdy wierzyciele, którym one przysługują, bezzasadnie umieszczeni
zostali na liście sporządzanej na podstawie art. 278 Pr.u.n.
W świetle powyższych rozważań stwierdzić należy, że w stanie faktycznym
rozpoznawanej sprawy nie było podstaw do sporządzenia listy wierzycieli, którym
przysługiwały wierzytelności zabezpieczone rzeczowo. Lista ta nie może być brana
pod uwagę przy ocenie przesłanek stwierdzenia zawarcia układu, tymczasem Sąd
Okręgowy, przedstawiając zagadnienie sformułowane w trzecim pytaniu, wyszedł z
odmiennych założeń, przyjmując, że ma do czynienia z głosowaniem nad układem
w trzech grupach interesów. Powtórzyć zatem należy, że gdy na liście sporządzonej
w celu głosowania nad układem umieszczeni zostali wierzyciele wymienieni w art.
273 ust. 2 Pr.u.n., którzy nie wyrazili zgody na objęcie przysługujących im
wierzytelności układem, wierzycieli tych i ich wierzytelności nie bierze się pod
uwagę przy ustalaniu wyników głosowania.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienia, jak
w uchwale (art. 390 k.p.c.).