Uchwała z dnia 16 marca 2007 r., III CZP 9/07

Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster

Sąd Najwyższy w sprawie wszczętej z urzędu przy uczestnictwie Wiktora C. o
wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 16 marca 2007 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 4 grudnia
2006 r.:
,,Czy w świetle art. 55 pkt 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) do rejestru
dłużników niewypłacalnych wpisuje się osobę, która została zobowiązana do
wyjawienia majątku w postępowaniu, które następnie zostało umorzone?"
podjął uchwałę:

Umorzenie postępowania o wyjawieniu majątku stanowi podstawę do
wykreślenia dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych (art. 59 ust. 1
ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jedn. tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.).

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Toruniu, rozpoznając apelację uczestnika postępowania
Wiktora C. od postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 14 września
2006 r., powziął istotne wątpliwości i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone na
wstępie. Powstało ono na tle następującego stanu faktycznego.
Sąd Rejonowy w Toruniu na wniosek wierzyciela Gminy Miasta T.
postanowieniem z dnia 16 marca 2006 r., które uprawomocniło się w dniu 23 marca
2006 r., nakazał dłużnikowi Wiktorowi C. wyjawienie majątku. Kolejnym
postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2006 r. Sąd ten, w związku z cofnięciem
wniosku przez wierzyciela, umorzył postępowanie.
Odpis prawomocnego postanowienia o wyjawienie majątku został przesłany
do sądu rejestrowego, co spowodowało w dniu 12 czerwca 2006 r. wydanie przez
referendarza sądowego postanowienia w przedmiocie wpisu dłużnika Wiktora C. do
Krajowego Rejestru Sądowego - rejestru dłużników niewypłacalnych. Wpisu
dokonano na podstawie art. 55 pkt 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm. - dalej:
"u.K.Rej.S."). Postanowienie to zostało utrzymane w mocy przez Sąd
Rejonowy. (...)
Sąd Okręgowy zauważył, że podstawowym celem rejestru dłużników
niewypłacalnych jest realizacja zasady bezpieczeństwa obrotu przez ujawnianie i
informowanie uczestników tego obrotu o dłużnikach niewywiązujących się ze
swoich zobowiązań, a w konsekwencji zagrażających interesom wierzycieli.
Bezsporne jest również, że zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku stanowi
przesłankę wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych, niezależnie od dalszego
losu postępowania o wyjawienie majątku. Wątpliwości powstają jednak w sytuacji, w
której, jak w rozpatrywanej sprawie, po uprawomocnieniu się postanowienia
zobowiązującego dłużnika do wyjawienia majątku postępowanie zostało umorzone
na skutek cofnięcia wniosku przez wierzyciela. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że literalna wykładnia art. 59 ust. 1
w związku z art. 55 pkt 3 u.K.Rej.S. wskazuje, iż dłużnik wpisany do rejestru
dłużników niewypłacalnych na podstawie postanowienia, które zobowiązuje go do
wyjawienia majątku, powinien pozostać wpisany do tego rejestru, nawet gdy
postępowanie w tej sprawie zostaje umorzone, przepis ten przewiduje bowiem, że
sąd rejestrowy z urzędu dokonuje wykreślenia wpisu dłużnika z rejestru dłużników
niewypłacalnych w razie uchylenia lub zmiany postanowienia, na którego podstawie
wpis został dokonany. Umorzenie postępowania o wyjawienie majątku nie jest więc
wymienione jako podstawa wykreślenia wpisu dłużnika z rejestru dłużników
niewypłacalnych.
Za takim sposobem rozumienia tego przepisu przemawiają również inne
ważne względy.
Rola sądu w postępowaniu rejestrowym prowadzonym na podstawie ustawy o
Krajowym Rejestrze Sądowym została przez ustawodawcę wyraźnie określona; sąd
dokonuje wpisów na podstawie określonych dokumentów i ze względu na charakter
rejestru, prowadzonego elektronicznie, w sposób szczególnie sformalizowany. Nie
bez znaczenia przy wykładni przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym,
która nie powinna być wykładnią rozszerzającą, są także funkcje pełnione przez
rejestr dłużników niewypłacalnych. Jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie,
wpis do takiego rejestru ma informować uczestników obrotu o podmiotach, które ze
względu na swoją sytuację majątkową stanowią potencjalnie zagrożenie dla
kontrahentów, a tym samym chronić ich przed skutkami, do jakich może
doprowadzić prowadzenie interesów z dłużnikiem niewypłacalnym. Z punktu
widzenia samego dłużnika pełni on niewątpliwie rolę swoistej sankcji, która spotyka
go za to, że nie realizuje zobowiązań wobec wierzycieli. Osoba wpisana do rejestru
dłużników niewypłacalnych powinna być z niego wykreślona tylko wtedy, gdy
odpada przyczyna wpisu.
Z przepisów, na podstawie których może być wydane postanowienie
zobowiązujące dłużnika do wyjawienia majątku, wyraźnie wynika, dlaczego takie
postanowienie może być podstawą wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych.
Zgodnie z art. 913 k.p.c., wierzyciel, który chce uzyskać postanowienie o
wyjawieniu majątku, powinien wykazać, że zajęty w wyniku egzekucji majątek
dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności lub że nie uzyska on
w pełni zaspokojenia swej należności. Wydanie postanowienia o wyjawieniu
majątku następuje więc po sprawdzeniu przez sąd, że istnieje uzasadnione
przypuszczenie, iż dłużnik nie będzie w stanie zaspokoić wierzyciela.
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy sprowadza się w
istocie do odpowiedzi na pytanie, czy można wskazać argumenty, które pozwalają
na odstępstwo od dosłownej wykładni art. 59 ust 1 u.K.Rej.S. Odstępstwo takie jest
dopuszczalne, jeżeli wyniki wykładni językowej prowadzą to wniosków, które ze
względu na ważne wartości chronione przez prawo lub powszechnie akceptowane
zasady racjonalnego i logicznego myślenia byłyby nie do przyjęcia. Wprawdzie w
polskim prawie nie ma przepisu upoważniającego sąd do niestosowania przepisu,
którego zastosowanie byłoby nieracjonalne lub niesłuszne, ale w orzecznictwie i
doktrynie dopuszcza się w drodze wykładni celowościowej korygowanie wyników,
do jakich prowadzi wykładnia językowa.
Pierwszym ważnym argumentem przemawiającym za odstępstwem od
dosłownego rozumienia art. 59 ust. 1 u.K.Rej.S. jest ocena skutków, do jakich
prowadzi umorzenie postępowania o wyjawienie majątku. Jeżeli umorzenie
następuje przed wykonaniem przez dłużnika obowiązków, do których jest
zobowiązany na podstawie postanowienia o wyjawieniu majątku, to zostaje on
zwolniony z ich wykonania; dłużnik nie jest więc już zobowiązany do składania
wykazu majątku, a sąd nie może odebrać od niego przyrzeczenia lub stosować
środków przymusu. Wprawdzie nie ma podstaw do uchylenia takiego postanowienia
z powołaniem się na art. 359 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż wierzyciel nie traci
prawa do ponownego wystąpienia z wnioskiem o wyjawienie majątku, to jednak -
jak podkreśla się w doktrynie - wskutek umorzenia postanowienie o wyjawienie
majątku traci moc wiążącą i chociaż formalnie istnieje, nie wywiera skutków
prawnych. Z tego punktu widzenia można więc uznać, że umorzenie prowadzi do
takich samych skutków, jak uchylenie postanowienia. Dochodzi w istocie do sytuacji
przewidzianej w art. 59 ust. 1 u.K.Rej.S.; postanowienie, na podstawie którego
dokonano wpisu w rejestrze dłużników niewypłacalnych, przestało wywierać skutki
prawne.
Drugi argument wiąże się z tym, że umorzenie postępowania o wyjawienie
majątku na wniosek wierzyciela spowodowane jest odpadnięciem podstaw, które
uzasadniały traktowanie dłużnika jako niewypłacalnego. Zakładając, że wierzyciel
działa racjonalnie, to występuje z wnioskiem o umorzenie postępowania wtedy, gdy
dłużnik już go zaspokoił lub gdy odpadną postawy do przypuszczenia, że wierzyciel
zaspokojenia nie uzyska. W istocie więc po umorzeniu postępowania o wyjawienie
majątku odpadają podstawy do traktowania dłużnika jako niewypłacalnego.
Kolejny argument dotyczy funkcji pełnionych przez rejestr dłużników
niewypłacalnych. Jeżeli celem wpisania dłużnika do takiego rejestru jest informacja
o tym, że jest on niewypłacalny oraz swoista sankcja dla dłużnika za to, iż dopuścił
do takiego stanu, to utrzymywanie wpisu w rejestrze staje się bezprzedmiotowe,
gdy dłużnik przestał być niewypłacalny. Pozostawienie go w rejestrze dłużników
niewypłacalnych staje się tym bardziej bezzasadne, że umorzenie postępowania w
sprawie wyjawienia majątku następuje z inicjatywy wierzyciela. (...)
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c., orzekł, jak w
uchwale.