Uchwała z dnia 24 listopada 2006 r., III CZP 89/06

Sędzia SN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Prezydenta Miasta T. o wyznaczenie
przedstawiciela dla nieobecnego Przemysława G., po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 24 listopada 2006 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 31 lipca
2006 r.:
"Czy skierowany do sądu opiekuńczego wniosek o wyznaczenie
przedstawiciela dla nieobecnego celem zastąpienia go w postępowaniu
administracyjnym jest pismem składanym sądowi opiekuńczemu w wykonaniu
obowiązku wynikającego z ustawy, a w konsekwencji, czy od wniosku powinna być
pobrana opłata?"
podjął uchwałę:

Wniosek o wyznaczenie przez sąd przedstawiciela dla nieobecnej strony
postępowania administracyjnego (art. 34 k.p.a.) nie podlega opłacie sądowej.

Uzasadnienie

Prezydent Miasta T. wystąpił na podstawie art. 34 § 1 k.p.a. do Sądu
Rejonowego w Toruniu o wyznaczenie przedstawiciela dla nieobecnej strony celem
zastąpienia jej w postępowaniu administracyjnym w sprawie o wymeldowanie z
miejsca stałego pobytu. Zarządzeniem przewodniczącego w Sądzie Rejonowym
wnioskodawca wezwany został, zgodnie z art. 23 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 -
dalej: ,,u.k.s.c."), o uiszczenie opłaty sądowej od wniosku.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Toruniu zażalenia
wnioskodawcy na to zarządzenie, w którym skarżący, wnosząc o uchylenie
obowiązku uiszczenia opłaty, podnosił, że gmina w wykonaniu ustawowego
obowiązku wydawania decyzji w sprawach wymeldowania wykonuje te zadania jako
zadania zlecone z zakresu administracji państwowej stopnia podstawowego w
imieniu Skarbu Państwa, a ten - zgodnie z art. 94 u.k.s.c. - nie ma obowiązku
uiszczania opłat. Sąd Okręgowy argumentacji tej nie podzielił, jednak analizując
kwestię zasadności obciążenia wnioskodawcy opłatą od wniosku powziął
wątpliwość co do wykładni art. 95 ust. 1 pkt 4 u.k.s.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 34 § 1 k.p.a., organ administracji publicznej występuje do sądu
z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do
czynności prawnych, jeżeli przedstawiciel nie został już wyznaczony. W pierwotnym
tekście kodeksu postępowania administracyjnego art. 31 § 1, regulujący tę kwestię i
będący odpowiednikiem obecnego art. 34 § 1, wskazywał na możliwość
wystąpienia przez organ administracji do sądu z takim wnioskiem. W piśmiennictwie
przyjmowano jednak, że mimo to nie chodzi o działanie zależne od uznania
administracyjnego, lecz o uprawnienie, z którego organ administracji ma obowiązek
skorzystać. Dokonana w 1980 r. nowelizacja kodeksu postępowania
administracyjnego nadała temu przepisowi kategoryczne brzmienie, usuwając tym
samym wątpliwości dotyczące tego, że organ administracji ma obowiązek
skierować do sądu taki wniosek.
Jak przyjmuje się w judykaturze, wyznaczenie przez sąd przedstawiciela dla
nieobecnej strony postępowania administracyjnego na wniosek organu
administracyjnego, zgłoszony na podstawie art. 34 § 1 k.p.a., następuje na
podstawie art. 184 k.r.o. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1989 r., III
CZP 117/88, OSNC 1990, nr 1, poz. 11). Materialnoprawną normę art. 184 k.r.o.
realizuje na gruncie przepisów procesowych art. 601 k.p.c. W doktrynie przeważa
pogląd, który podziela także Sąd Najwyższy w obecnym składzie, że ustanowienie
kuratora absentis następuje wyłącznie na wniosek, zatem sąd nie może w tym
przypadku działać z urzędu. Wniosek może złożyć każda osoba zainteresowana w
rozumieniu art. 510 k.p.c., jeżeli wykaże konieczność ochrony przez kuratora praw
nieobecnego oraz na podstawie art. 34 § 1 k.p.a. - organ administracyjny.
W sprawach z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, obecna ustawa o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych zachowała dotychczasowe podmiotowe i
przedmiotowe zwolnienia od opłat sądowych. Na podstawie art. 95 ust. 1 nie
pobiera się opłat od wniosku o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadaniu
dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej
władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (pkt 2), będącego podstawą
wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, a także od pism składanych sądowi
opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego
przez sąd (pkt 4).
Wniosek, o którym mowa w art. 34 § 1 k.p.a., niewymieniony w art. 95 ust 1 w
pkt 2 u.k.s.c., nie mieści się także w kategorii wniosków korzystających z
ustawowego zwolnienia od opłaty sądowej, będących podstawą wszczęcia przez
sąd postępowania z urzędu (pkt 4 in principio), gdyż sąd opiekuńczy nie może
wszcząć z urzędu postępowania o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby
nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnych w postępowaniu
administracyjnym.
Artykuł 95 ust. 1 pkt 4 odróżnia od wniosków korzystających ze zwolnienia od
opłaty sądowej pisma - objęte także tym zwolnieniem - składane w wykonaniu
obowiązku ustawowego lub nałożonego przez sąd. Systematyka ustawy o kosztach
sądowych wskazuje, że używane w niej pojęcie pisma podlegającego opłacie jest
pojęciem szerokim, obejmującym m.in. wnioski o wszczęcie postępowania
nieprocesowego (art. 3 ust 2 pkt 7 a u.k.s.c.).
Do pism składanych sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku
wynikającego z ustawy, należą pisma zawiadamiające sąd opiekuńczy o zdarzeniu
uzasadniającym wszczęcie postępowania z urzędu pochodzące od osób, które nie
są upoważnione do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania opiekuńczego (art.
572 § 1 k.p.c.), pisemne sprawozdania opiekuna dotyczące osoby i zarządu
majątkiem pozostającego pod opieką (art. 166 § 1 k.r.o. w związku z art. 595 k.p.c.),
ale także mające podstawę w art. 156 k.r.o. wnioski opiekuna o zezwolenie sądu
opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub
majątku małoletniego. Odpowiednikiem normy art. 156 k.r.o. na gruncie prawa
procesowego jest art. 593 k.p.c.; postępowanie w nim uregulowane sąd opiekuńczy
może wszcząć tylko na wniosek opiekuna.
Obowiązek złożenia sądowi opiekuńczemu pisma, o którym mowa w art. 95
ust 1 pkt 4 u.k.s.c. może wynikać z każdej ustawy, a nie tylko z kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego (np. art. 262 § 1 k.p.k., art. 17 § 1 k.k.w. lub art. 4 ustawy z dnia 26
października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, jedn. tekst: Dz.U z
2002 r. Nr 11, poz. 109). Pismem składanym sądowi opiekuńczemu w wykonaniu
obowiązku ustawowego w rozumieniu art. 95 ust. 1 pkt 4 in fine u.k.s.c. jest więc
także skierowany do tego sądu na podstawie art. 34 k.p.a. wniosek organu
administracyjnego o wyznaczenie przedstawiciela dla nieobecnego celem
zastąpienia go w postępowaniu administracyjnym.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale.