Uchwała z dnia 30 stycznia 2002 r., III CZP 84/01

Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Andrzeja Z. przy uczestnictwie Jacka M.
o przejęcie nieruchomości na własność, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 30 stycznia 2002 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Zamościu postanowieniem z dnia 26
listopada 2001 r.:
,,Czy niezłożenie przez wierzyciela występującego w trybie art. 984 § 2 k.p.c. z
wnioskiem o przejęcie nieruchomości na własność wymaganej rękojmi stanowi brak
formalny wniosku, uzasadniający zastosowanie art. 130 k.p.c. w związku z art. 13 §
2 k.p.c.?"
podjął uchwałę:

Wniosek wierzyciela o przejęcie nieruchomości na podstawie art. 984 § 2
k.p.c., bez złożenia rękojmi, nie spełnia warunków formalnych, co uzasadnia
zastosowanie art. 130 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu
faktycznego.
W toku egzekucji prowadzonej z wniosku wierzyciela Andrzeja Z. przeciwko
dłużnikowi Jackowi M., skierowanej do nieruchomości dłużnika, druga licytacja
okazała się bezskuteczna. W dniu licytacji, po tym jak nie doszła ona do skutku,
wierzyciel złożył wniosek o przejęcie nieruchomości na własność za wskazaną w
nim cenę, stanowiącą 2/3 sumy oszacowania. Jednocześnie z wnioskiem wierzyciel
nie złożył wymaganej rękojmi, nie był też z tego obowiązku zwolniony przez ustawę.
Sąd Rejonowy w Krasnymstawie postanowieniem z dnia 15 października
2001 r. odmówił wierzycielowi udzielenia przybicia, uzasadniając rozstrzygnięcie
tym, że wierzyciel nie złożył rękojmi jednocześnie z wnioskiem i nie wykazał, że
korzysta z ustawowego zwolnienia od jej złożenia.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela na postanowienie Sądu Rejonowego, Sąd
Okręgowy nabrał poważnych wątpliwości co do zagadnienia prawnego
przytoczonego na wstępie uchwały. Sąd Okręgowy zauważył, że przedstawione
zagadnienie nie było dotychczas przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.
W orzecznictwie wyrażono jedynie pogląd, że niezłożenie rękojmi przez wierzyciela
egzekwującego w trybie art. 984 § 2 k.p.c. skutkować powinno odmową udzielenia
przybicia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN
1084/97, OSNC 1998, nr 12, poz. 215), lecz nie sprecyzowano, czy sąd powinien
wzywać wierzyciela w trybie art. 130 k.p.c. do złożenia rękojmi w sytuacji, gdy nie
została ona złożona jednocześnie z wnioskiem. W innych orzeczeniach,
marginalnie dotyczących wniosku o przejęcie nieruchomości na własność, odnaleźć
można jedynie przytoczenie treści art. 984 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 130 § 1 k.p.c., jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać
prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych,
przewodniczący wzywa stronę pod rygorem zwrócenia pisma do jego poprawienia
lub uzupełnienia w terminie tygodniowym. W doktrynie i orzecznictwie nie budzi
wątpliwości kwestia, że cytowany przepis ma zastosowanie zarówno wówczas, gdy
pismo procesowe nie odpowiada warunkom formalnym przewidzianym dla pism
procesowych w ogóle (art. 126 k.p.c.), jak i wtedy, gdy pismo takie nie odpowiada
szczególnym warunkom formalnym przewidzianym w innych przepisach kodeksu
postępowania cywilnego dla pism konkretnego rodzaju. Przyjmuje się również, że
art. 130 k.p.c. ma przez art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednie zastosowanie do innych
rodzajów postępowań uregulowanych w kodeksie postępowania, w tym
postępowania nieprocesowego, postępowania zabezpieczającego, postępowania
egzekucyjnego oraz postępowań o uznanie lub stwierdzenie wykonalności
zagranicznych orzeczeń.
Przepis art. 130 k.p.c. ma zastosowanie, gdy pismo procesowe nie odpowiada
określonym ustawowo warunkom formalnym i gdy skutkiem tego jest niemożność
nadania pismu prawidłowego biegu. Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy zależy od ustalenia, czy obie wymienione
przesłanki stosowania art. 130 k.p.c. są spełnione, jeżeli wierzyciel, wnosząc na
podstawie art. 984 § 2 k.p.c. o przejęcie nieruchomości na własność, nie złożył
jednocześnie wymaganej rękojmi. W odniesieniu do pierwszej kwestii należy
przyjąć, że złożenie przez wierzyciela rękojmi wraz z wnioskiem o przejęcie
nieruchomości na własność musi być uznane za warunek formalny takiego wniosku
w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c. Wynika to z brzmienia art. 984 § 2 k.p.c., który
expressis verbis nakłada na wierzyciela obowiązek złożenia rękojmi jednocześnie
z wnioskiem. Jeśli przepisy procesowe przewidują konieczność dokonania pewnej
czynności wraz ze złożeniem pisma procesowego, traktując przy tym tę czynność
jako element składowy czynności zasadniczej objętej danym pismem procesowym,
to dokonanie czynności składowej powinno być traktowane jako warunek formalny
pisma procesowego, decydujący o jego prawidłowości i poprawności.
W przeciwnym razie uznać należałoby za wolne od braków formalnych pismo
procesowe, które w chwili jego złożenia nie odpowiada wymaganiom
przewidzianym przez ustawę. Założenie takie byłoby jednak sprzeczne z funkcją
odnośnych przepisów procesowych, skoro przewidują one konieczność dokonania
pewnej czynności wraz ze złożeniem pisma procesowego, a nie np. do czasu
rozpoznania tego pisma przez sąd we właściwym trybie, to uznać należy, że chodzi
o warunek formalny danego pisma procesowego.
Przykładowo, pogląd taki jest utrwalony w judykaturze w odniesieniu do art.
169 § 3 k.p.c., zgodnie z którym równocześnie z wnioskiem o przywrócenie terminu
należy dokonać czynności procesowej, dla której dokonania termin został
uchybiony. Na tle cytowanego przepisu przyjmuje się, że dokonanie czynności
procesowej równocześnie z wnioskiem o przywrócenie terminu jest szczególnym
warunkiem formalnym tego wniosku (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia
18 października 1954 r., I CZ 238/54, OSN 1955, nr 2, poz. 44). Rozumowanie
powyższe można odnieść odpowiednio do wymagania złożenia rękojmi
przewidzianego w art. 984 § 2 k.p.c. Także bowiem w tym wypadku, podobnie jak
w razie wymagania dokonania czynności procesowej wraz z wnioskiem
o przywrócenie terminu (art. 169 § 3 k.p.c.), chodzi o dokonanie pewnej czynności
(tj. złożenie rękojmi) równocześnie ze złożeniem pisma procesowego (tj. wniosku
o przejęcie nieruchomości). Wymaganie złożenia rękojmi powinno być zatem
również postrzegane jako szczególny warunek formalny wniosku o przejęcie
nieruchomości na własność, przewidziany obok ogólnych warunków formalnych
pisma procesowego, wynikających z art. 126 k.p.c.
Odrębnym zagadnieniem jest kwestia, czy niezłożenie rękojmi powoduje,
że wniosek o przejęcie nieruchomości na własność nie może otrzymać
prawidłowego biegu i zachodzi wobec tego konieczność wezwania wnioskodawcy
do uzupełnienia tego wniosku w terminie tygodniowym pod rygorem jego zwrotu
(art. 130 § 1 zdanie pierwsze i § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Za przyjęciem
takiego stanowiska przemawia kilka argumentów.
Po pierwsze, złożenie rękojmi ma bardzo istotne znaczenie dla postępowania,
którego celem jest udzielenie przybicia. Rękojmia zabezpiecza zapłatę ceny
nieruchomości. Wymaganie złożenia rękojmi ma bezwzględny charakter, co
przejawia się w tym, że musi ona zostać złożona wraz z wnioskiem o przejęcie
nieruchomości. Gdyby przyjąć zapatrywanie, że niezłożenie rękojmi nie stanowi
braku formalnego wniosku o przejęcie nieruchomości, uzasadniającego wezwanie
do jego uzupełnienia na podstawie art. 130 § 1 zdanie pierwsze w związku z art. 13
§ 2 k.p.c., wówczas możliwym byłoby obejście tego wymagania przez późniejsze
złożenie rękojmi, np. po terminie wyznaczonym dla złożenia wniosku o przejęcie, a
przed posiedzeniem, na którym sąd orzekałby o wniosku. Można więc przyjąć, że
skoro ustawodawca wymaga, aby w każdym wypadku rękojmia została złożona
wraz z wnioskiem o przejęcie nieruchomości, to uznaje to wymaganie za tak istotne,
iż wniosek złożony bez rękojmi nie może uzyskać prawidłowego biegu. Odpowiada
to w pełni znaczeniu rękojmi i celowi jej składania. Nie należy w tym miejscu
pomijać także samego brzmienia art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Zgodnie z tym
przepisem, jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek
niezachowania warunków formalnych, wówczas konieczne jest wezwanie do jego
uzupełnienia albo poprawienia. Jeśli ustawodawca - uwzględniając rolę i znaczenie
rękojmi - wymaga, aby została ona złożona wraz z wnioskiem o przejęcie
nieruchomości, to nadanie temu wnioskowi biegu może być uznane tylko wówczas
za prawidłowe, gdy rękojmia została złożona wraz z wnioskiem.
Po drugie, trzeba pamiętać, że wniosek o przejęcie może złożyć kilku
wierzycieli. O tym, który z nich ma uzyskać przybicie, rozstrzygają przewidziane
w art. 984 § 3 k.p.c. zasady pierwszeństwa. Gdyby przyjąć, w razie wystąpienia
z wnioskami o przejęcie nieruchomości przez kilku wierzycieli, że złożenie przez
jednego z nich wniosku bez jednoczesnego złożenia wymaganej rękojmi, nie
stanowi przeszkody w nadaniu temu wnioskowi prawidłowego biegu i nie uzasadnia
zastosowania rygoru art. 130 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., wówczas, jeśli byłby to
wnioskodawca mający pierwszeństwo w przejęciu nieruchomości przed pozostałymi
wnioskodawcami, powstałby problem, jakie rozstrzygnięcie powinien wydać sąd. W
razie postanowienia o odmowie przybicia wnioskodawcy, który nie złożył rękojmi,
lecz miał pierwszeństwo nabycia nieruchomości przed pozostałymi
wnioskodawcami, doszłoby pośrednio do pokrzywdzenia wnioskodawców ze
słabszym pierwszeństwem, którzy złożyli wnioski wraz z rękojmią, ponieważ nie
mogliby oni już złożyć ponownie wniosków o przejęcie. W wypadku udzielenia
przybicia wnioskodawcy, który złożył wprawdzie kompletny wniosek o przejęcie, ale
nie miał pierwszeństwa, powstawałaby wątpliwość, czy rozstrzygnięcie sądu nie
zapadło z naruszeniem ustalonych w kodeksie zasad pierwszeństwa.
Powyższych problemów pozwala uniknąć traktowanie niezłożenia rękojmi
wraz z wnioskiem o przejęcie nieruchomości jako jego braku formalnego,
uzasadniającego wezwanie wnioskodawcy do uzupełnienia wniosku pod rygorem
jego zwrotu (art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.). Wnioskodawca, któremu
przysługuje pierwszeństwo w przejęciu nieruchomości przed innymi
wnioskodawcami, musi bowiem zostać wezwany najpierw na podstawie art. 130 § 1
zdanie pierwsze w związku z art. 13 § 2 k.p.c. do uzupełnienia swego wniosku
przez złożenie rękojmi. W razie uzupełnienia wniosku mógłby uzyskać przybicie
przed innymi wnioskodawcami, natomiast jeśliby tego nie uczynił, jego wniosek
podlega zwrotowi i nie ma przeszkód do udzielenia przybicia wnioskodawcy
następnemu wedle kolejności pierwszeństwa, określonej w art. 984 § 3 k.p.c.
Po trzecie wreszcie, na tle wyżej już przywoływanej podobnej sytuacji
dotyczącej wymagania dokonania czynności procesowej wraz z wnioskiem
o przywrócenie terminu (art. 169 § 3 k.p.c.), od dawna przyjęte jest zapatrywanie,
że niespełnienie tego wymagania uzasadnia wezwanie strony do uzupełnienia
wniosku o przywrócenie terminu na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. (por. orzeczenie
Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1954 r., I CZ 238/54). Zasadne jest takie
samo rozumowanie w wypadku niezłożenia wraz z wnioskiem o przejęcie
nieruchomości, wymaganej rękojmi.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c.
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.