Uchwała z dnia 11 lutego 2005 r., III CZP 83/04

Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielni Rzemieślniczej ,,R." w T.
przeciwko ,,AGJ" Andrzejowi D. i Januszowi N., spółce jawnej w T. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 11 lutego 2005 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn, zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z
dnia 24 września 2004 r.:
,,Czy pominięcie przepisów o postępowaniu uproszczonym, o którym mowa w
art. 5053 § 2 k.p.c. dotyczy również sprawy, w której powód dochodzi zapłaty części
roszczenia o wartości niższej niż wskazana w art. 5051 pkt 1 k.p.c., a którego reszta
została w całości zaspokojona, przy czym wartość całego roszczenia przewyższa
kwotę określoną we wskazanym wyżej przepisie?"
podjął uchwałę:




Sprawa, w której powód dochodzi kwoty niższej, niż wskazana w art. 5051
pkt 1 k.p.c., stanowiącej resztę zaspokojonego wcześniej roszczenia, którego
wysokość przekraczała kwotę określoną w powyższym przepisie, podlega
rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w sprawie, w której strona powodowa dochodziła w postępowaniu
uproszczonym zapłaty kwoty 2500 zł tytułem reszty należności, której nie uiściła
strona pozwana za wykonane na jej rzecz roboty budowlane. Według twierdzeń
pozwu, należność strony powodowej wynikająca z zakresu wykonanych robót i
wskazana w wystawionej fakturze wynosiła 15 001,98 zł. Strona pozwana
uregulowała tę należność w części, odmawiając zapłaty kwoty 2500 zł, która
stanowi przedmiot sporu w sprawie.
Wyrokiem z dnia 3 listopada 2003 r. Sąd Rejonowy w Tarnowie uwzględnił
powództwo ustalając m.in., że strony łączyła umowa o wykonanie robót budowlano-
montażowych, w której wynagrodzenie wykonawcy określono na kwotę 191 847,46
zł. W trakcie realizacji robót doszło do ich przerwania i wcześniejszego rozliczenia
wynagrodzenia powodowego wykonawcy, który wystawił fakturę na kwotę
15 001,98 zł, z czego strona pozwana zapłaciła tylko część, odmawiając zapłaty
kwoty 2500 zł stanowiącej resztę należności objętej tą fakturą.
Przy rozpoznawaniu apelacji strony pozwanej od powyższego wyroku Sąd
Okręgowy powziął wątpliwość prawną przedstawioną we wskazanym w sentencji
postanowienia pytaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy wskazać, że po przedstawieniu przez Sąd Okręgowy
powyższego zagadnienia prawnego, a przed jego rozpoznaniem, weszła w życie w
dniu 4 lutego 2005 r. nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego dokonana
ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804), która zmieniła również
przepisy art. 5053 k.p.c. Dotychczasowy § 2 tego przepisu stał się paragrafem
trzecim, jednak jego treść nie uległa zmianie, zmiany zaś pozostałych przepisów o
postępowaniu uproszczonym nie mają wpływu na przedstawioną przez Sąd
Okręgowy wątpliwość prawną, co sprawia, że mimo nowelizacji kodeksu
postępowania cywilnego, nie została ona usunięta i przedstawione zagadnienie
prawne wymaga rozstrzygnięcia.
Odpowiadając na nie trzeba stwierdzić, że odrębne postępowanie
uproszczone objęte zawartymi w dziale VI przepisami art. 5051-50513 k.p.c. zostało
przez ustawodawcę wprowadzone celem ułatwienia, uproszczenia i przyspieszenia
załatwiania przez sądy spraw drobnych i prostych. Przepis art. 5051 pkt 1 k.p.c.,
który stał się podstawą rozpoznania przez Sąd Rejonowy przedmiotowej sprawy w
postępowaniu uproszczonym, stanowi, że przepisy o tym postępowaniu stosuje się
m.in. w należących do właściwości sądów rejonowych sprawach o roszczenia
wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza pięciu tysięcy
złotych (obecnie dziesięciu tysięcy złotych). Będący przedmiotem przedstawionych
wątpliwości przepis art. 5053 § 2 (obecnie § 3) k.p.c. stanowi natomiast, że jeżeli
powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu
uproszczonym tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla całego
roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda; w przeciwnym
wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów rozdziału o
postępowaniu uproszczonym.
Przepis ten dotyczy tzw. roszczeń rozdrobnionych. Chodzi w nim o
dochodzenie przez powoda tylko części przysługującego mu roszczenia, na
przykład na próbę, w celu uzyskania tzw. prejudykatu. Takie częściowe
dochodzenie roszczenia w postępowaniu uproszczonym jest co do zasady możliwe,
jednak tylko wówczas, gdy postępowanie to byłoby również właściwe dla całego
roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda, to znaczy gdyby
powód, któremu przysługuje w stosunku do pozwanego roszczenie przykładowo w
kwocie 4000 zł, dochodził tylko jego części w kwocie 2000 zł. Niedopuszczalne
byłoby natomiast stosowanie przepisów o postępowaniu uproszczonym w sytuacji,
w której powód, mający w stosunku do pozwanego roszczenie w wysokości
przykładowo 20 000 zł, dochodził tylko jego części w kwocie 2000 zł, gdyż art. 5053
§ 2 (obecnie § 3) k.p.c. ma przede wszystkim zapobiec możliwości wykorzystania
postępowania uproszczonego, przeznaczonego do rozstrzygania spraw drobnych i
prostych, w celu uzyskiwania wyroków przesądzających co do zasady o słuszności
roszczenia o znacznej wartości, które nie powinno być rozstrzygane w tym
postępowaniu.
W omawianym przepisie chodzi o roszczenie w znaczeniu
materialnoprawnym, a nie procesowym, tylko bowiem roszczenie w znaczeniu
materialnym może być dochodzone przez powoda częściami. Jeżeli natomiast
powód twierdzi w pozwie, że przysługiwało mu w stosunku do pozwanego
roszczenie w określonej wysokości i pozwany część tego roszczenia już zaspokoił,
wobec czego powód dochodzi przed sądem tylko reszty niezaspokojonego
roszczenia, to w istocie powód w takiej sytuacji dochodzi całego przysługującego
mu roszczenia, a nie tylko jego części. Roszczenie zaspokojone wygasa w takiej
części, w jakiej zostało zaspokojone, wobec czego pozostaje już tylko roszczenie w
wysokości niezaspokojonej należności, która stanowi w tej sytuacji całe roszczenie,
a nie jego część. W rozumieniu art. 5053 § 2 (obecnie § 3) k.p.c. dochodzenie
roszczenia w części oznacza dochodzenie części roszczenia, które przysługuje
powodowi wobec pozwanego według faktów przytoczonych w pozwie, a nie o część
roszczenia, która w ramach danego stosunku prawnego w ogóle przysługiwała
powodowi i pozostała po zaspokojeniu reszty. Gdy zatem, według twierdzeń pozwu,
ze stosunku zobowiązaniowego wynikało dla powoda pierwotnie określone
roszczenie, którego wartość przekraczała próg kwotowy wskazany w art. 5051 pkt. 1
k.p.c., jednak przed wytoczeniem powództwa doszło w wyniku zaspokojenia części
należności do obniżenia wartości roszczenia poniżej tego progu, nie ma podstaw do
stosowania art. 5053 § 2 (obecnie § 3) k.p.c. (...)
Wskazać trzeba, że choć przy takim rozumieniu omawianego przepisu może
dochodzić do rozpoznawania w postępowaniu uproszczonym spraw wprawdzie o
drobne kwotowo roszczenia, pozostałe po zaspokojeniu reszty należności, lecz
wynikających ze skomplikowanych i złożonych stosunków prawnych, to jednak
wobec możliwości zastosowania w takiej sytuacji przepisu art. 5057 k.p.c. nie
dojdzie do naruszenia istoty i celu tego postępowania.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale.