Uchwała SN - III CZP 75/07
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 75/07
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2008/9/101
Data wydania:2007-08-22
Uchwała z dnia 22 sierpnia 2007 r., III CZP 75/07

Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędzia SN Dariusz Zawistowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Janusza P. przeciwko Marii M. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 22
sierpnia 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Szczecinie postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2007 r.:
"1. Czy członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który
udzielił spółce pożyczki, może dochodzić kwoty stanowiącej jej równowartość od
pozostałych członków zarządu tej spółki w trybie art. 299 k.s.h, jeżeli egzekucja
przeciwko spółce okaże się bezskuteczna;
2. czy bezskuteczność egzekucji skierowanej wobec spółki z o.o. może być
wykazywana dokumentami wystawianymi przed uzyskaniem tytułu wykonawczego
przeciwko spółce;
3. czy pozwany w postępowaniu toczącym się na podstawie art. 299 k.s.h.
może bronić się zarzutem spełnienia przez spółkę części zobowiązania jeszcze
przed wytoczeniem powództwa przeciwko spółce, w sytuacji gdy okoliczność ta nie
była podnoszona i badana w postępowaniu o zapłatę wytoczonym przeciwko
spółce?"
podjął uchwałę:

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
odpowiedzialny solidarnie wraz z pozostałymi członkami zarządu za jej
zobowiązania (art. 299 § 1 k.s.h.), który jest wierzycielem spółki z tytułu
udzielonej pożyczki, może na podstawie art. 376 k.c., według zasad
przewidzianych w tym przepisie, żądać od każdego z pozostałych członków
zarządu zwrotu odpowiedniej części wierzytelności;
odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

Uzasadnienie

Janusz P. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od Marii M. kwoty 33 584,77 zł z
odsetkami ustawowymi od dnia 16 września 1998 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie
ustalił, że powód udzielił spółce z o.o. ,,E.-K.", Agencja Turystyczno Reklamowa w
S. pożyczki, której część nie została zwrócona. Z tego tytułu prawomocnym
wyrokiem zaocznym z dnia 27 października 2005 r. zasądzona została od spółki na
rzecz powoda kwota 33 584,77 zł z odsetkami ustawowymi od kwoty 26 250 zł od
dnia 16 września 1998 r. Spółka co najmniej od maja 1996 r. nie prowadzi
działalności gospodarczej. Egzekucja prowadzona przeciwko niej w dwóch innych
sprawach okazała się bezskuteczna. W skład czteroosobowego zarządu spółki
wchodzili powód i pozwana, członkiem zarządu był również Janusz T.
Sąd Rejonowy przyjął, że podstawą odpowiedzialności pozwanej względem
powoda jest art. 299 § 1 k.s.h. Ponieważ zobowiązanie spółki względem powoda
wynika z prawomocnego wyroku, nie było - zdaniem Sądu - możliwe
uwzględnienie zarzutu pozwanej, że część pożyczki w kwocie 7875 zł została
zwrócona powodowi przez członka zarządu spółki Janusza T. w dniu 10 stycznia
1999 r., tj. jeszcze przed wydaniem wyroku. Uznając, że art. 299 § 1 k.s.h.
przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki, Sąd Rejonowy przyjął, iż
w sprawie ma zastosowanie art. 362 k.c. Powód zatem, który jako członek zarządu
spółki miał świadomość jej kondycji finansowej oraz możliwość podjęcia
przewidzianych prawem kroków zmierzających do zapobieżenia sytuacji, w której
egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna, przyczynił się do szkody co
najmniej w 25%. W konsekwencji wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2006 r. Sąd
Rejonowy uwzględnił powództwo do kwoty 25 188,57 zł, a w pozostałej części
oddalił je.
Przy rozpoznawaniu apelacji pozwanej od wymienionego wyroku Sąd
Okręgowy w Szczecinie powziął poważne wątpliwości, które na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Pierwsze
zagadnienie dotyczy podstawy prawnej i treści roszczenia wierzyciela spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, będącego jednocześnie członkiem zarządu tej
spółki, domagającego się od innego członka zarządu spełnienia świadczenia
wynikającego ze zobowiązania spółki, gdy egzekucja przeciwko spółce okazała się
bezskuteczna. Pozostałe zagadnienia wynikają z założenia, że podstawą
rozpoznawanego powództwa jest art. 299 § 1 k.s.h. i wiążą się z występującymi w
sprawie okolicznościami: przedstawieniem przez powoda dla wykazania
bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce pism komornika pochodzących sprzed
uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko spółce i podniesieniem przez pozwaną
zarzutu, że w dniu 10 stycznia 1999 r., tj. jeszcze przed wytoczeniem powództwa
przeciwko spółce, zakończonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia
27 października 2005 r., na podstawie którego wydany został tytuł wykonawczy
przeciwko spółce, członek zarządu Janusz T. zwrócił powodowi część pożyczki w
kwocie 7875 zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Osoba fizyczna może pozostawać ze spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością w różnych, niezależnych od siebie relacjach. W szczególności
status członka zarządu spółki nie wyklucza wchodzenia przez niego, jako osobę
fizyczną, w stosunki umowne ze spółką, np. związane z udzieleniem pożyczki. Inną
kwestią jest, że zawarcie przez spółkę kapitałową z członkiem zarządu niektórych
rodzajów umów, w tym umowy pożyczki, wymaga - chyba że ustawa stanowi
inaczej - zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia (art. 15 § 1
k.s.h.), a jej brak powoduje nieważność umowy (art. 17 § 1 k.s.h.).
Rozważenie relacji zachodzących pomiędzy członkami zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością a wspólnikami doprowadziło do stwierdzenia, że
dla oceny podstawy i zakresu odpowiedzialności członków zarządu przewidzianej w
art. 299 § 1 k.s.h. nie ma znaczenia okoliczność, iż członkiem zarządu jest
wspólnik. Członka zarządu nie chroni przed tą odpowiedzialnością art. 151 § 4
k.s.h., zgodnie z którym wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, gdyż
art. 299 § 1 k.s.h. działa w tym wypadku jako lex specialis (np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004, nr 5, poz. 76).
Analiza sytuacji, w której członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
jest jednocześnie wierzycielem spółki (np. z tytułu udzielonej pożyczki) wskazuje, że
- co jest oczywiste - spółka odpowiada względem niego jako jego dłużnik. Gdy zaś
egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, za zobowiązania spółki
odpowiadają solidarnie wobec wierzyciela członkowie zarządu (art. 299 § 1 k.s.h.).
Wobec tego, że wymieniony przepis nie zawiera żadnego ograniczenia
powodującego wyłączenie odpowiedzialności ze względu na osobę wierzyciela,
trzeba przyjąć, że obejmuje ona wszystkich członków zarządu, także tych, którzy są
wierzycielami spółki. Odpowiedzialność solidarna członków zarządu spółki oznacza
zaś, że każdy z nich odpowiada za całe zobowiązanie spółki wobec wierzyciela, a
jedynie od wierzyciela zależy, czy będzie on żądał całości lub części świadczenia
od wszystkich dłużników łącznie, czy od kilku z nich lub od każdego z osobna (art.
366 § 1 k.c.).
Jeżeli wierzycielem spółki, przeciwko której egzekucja okazała się
bezskuteczna, jest członek zarządu, z art. 299 § 1 k.s.h. wynika istnienie
zobowiązania, którego treścią jest wierzytelność wierzyciela-członka zarządu, w
stosunku do wszystkich członków zarządu, w tym i do siebie samego jako jednego z
tych członków, a jednocześnie jego dług jako członka zarządu w stosunku do siebie
samego, jako wierzyciela członków zarządu. W przypadku, gdy jedna osoba jest w
tym samym stosunku zobowiązaniowym (z wyjątkiem zobowiązań wzajemnych)
jednocześnie dłużnikiem i wierzycielem, ma miejsce zlanie się długu i wierzytelności
w jednej osobie (tzw. konfuzja). Jeżeli dotyczy to wierzyciela spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością - członka jej zarządu, można przyjąć, że w ten szczególny
sposób jego wierzytelność jako wierzyciela członków zarządu w stosunku do siebie
samego jako członka zarządu została zaspokojona. Wobec tego, że chodzi tu o
zaspokojenie przez dłużnika solidarnego, a więc odpowiadającego za całe
zobowiązanie (art. 366 § 1 k.c.), ma miejsce zaspokojenie wierzytelności w całości.
Ponieważ wierzytelność została zaspokojona z majątku członka zarządu, będącego
- obok pozostałych członków zarządu - jednym z dłużników solidarnych (art. 299 §
1 k.s.h.), ma on, jako dłużnik, który spełnił świadczenie, roszczenie regresowe do
pozostałych współdłużników - członków zarządu (art. 376 k.c.).
Stosownie do art. 376 § 1 i 2 k.c., o tym, czy i w jakich częściach dłużnik
solidarny, który spełnił świadczenie, może żądać zwrotu od współdłużników,
rozstrzyga treść istniejącego między nimi stosunku prawnego, przy czym jeżeli z
treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może
żądać zwrotu w częściach równych, a część przypadająca na dłużnika
niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.
Treść stosunku prawnego zachodzącego między członkami zarządu jako
dłużnikami solidarnymi odpowiadającymi za zobowiązania spółki w razie jej
niewypłacalności wynika z art. 299 § 1 k.s.h. Niezależnie od rozstrzygnięcia spornej
kwestii charakteru odpowiedzialności, którą przewiduje ten przepis, nie wyklucza
ona istnienia roszczenia regresowego członka zarządu, który spełnił świadczenie w
stosunku do pozostałych członków zarządu. Członek zarządu, odpowiedzialny na
podstawie art. 299 § 1 k.s.h. za zobowiązanie spółki wobec jej wierzyciela,
znajdujący się w sytuacji dłużnika, który spełnił świadczenie może więc domagać
się od każdego z pozostałych członków zarządu zwrotu odpowiedniej części
spełnionego świadczenia, ustalonej stosownie do treści stosunku prawnego
zachodzącego między współdłużnikami. Dla ustalenia - jako zależnego od treści
stosunku prawnego między współdłużnikami - w jakich częściach członek zarządu,
który spełnił świadczenie, może żądać od pozostałych członków zarządu zwrotu
spełnionego świadczenia, może mieć znaczenie określenie charakteru
odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h.
Powództwo wytoczone w sprawie, w której przedstawione zostały
rozstrzygane zagadnienia prawne, powinno być potraktowane jako powództwo,
którego podstawą jest art. 376 k.c., zatem ten przepis, w związku z art. 299 § 1
k.s.h., określa roszczenie, którego może dochodzić powód.
Należy zauważyć, że konsekwencją przyjęcia, iż wierzyciel spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością, będący członkiem zarządu, mógłby dochodzić,
gdyby egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, całej wierzytelności
od innego członka zarządu, byłoby - w razie spełnienia świadczenia przez tego
członka zarządu - dopuszczenie do powstania między tymi członkami zarządu
roszczenia regresowego. Zasądzenie na rzecz jednej osoby całego świadczenia od
innej osoby w sytuacji, w której ta osoba, w razie spełnienia świadczenia, miałaby
do pierwszej roszczenie o zwrot części spełnionego świadczenia, nie jest
rozwiązaniem racjonalnym, powodowałoby bowiem potrzebę wytoczenia kolejnego
procesu między tymi samymi osobami.
Dokonane rozważania uzasadniają, przy uwzględnieniu treści pierwszego z
rozstrzyganych zagadnień prawnych i okoliczności sprawy, w której przedstawione
ono zostało do rozstrzygnięcia, podjęcie uchwały, jak na wstępie.
Rozstrzygnięcie drugiego i trzeciego zagadnienia prawnego mogłoby być
potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy, której podstawą rozpoznania jest wprost art.
299 § 1 k.s.h. Dla sprawy, w której powód dochodzi roszczenia regresowego (art.
376 k.c.) ze względu na spełnienie świadczenia, do którego był zobowiązany na
podstawie art. 299 § 1 k.s.h., ich rozstrzygnięcie nie jest przydatne. W takiej
sprawie pozwany może bronić się m.in. zarzutem, że świadczenie spełnione przez
powoda nie było świadczeniem, do którego był on zobowiązany na podstawie art.
299 § 1 k.s.h., w szczególności dlatego, iż egzekucja przeciwko spółce nie była
bezskuteczna. W razie takiej obrony, gdy brak tytułu egzekucyjnego, na podstawie
którego powód spełnił świadczenie należne wierzycielowi, dla wykazanie
bezskuteczności egzekucji miarodajny jest dowód stwierdzający, że egzekucja była
bezskuteczna w chwili spełnienia świadczenia.
Jeżeli chodzi o zwrócenie wierzycielowi przez jednego z współdłużników
solidarnych części świadczenia, co miało w przekonaniu tego współdłużnika
wypełniać jego obowiązek wynikający z art. 376 § 1 k.c. w związku z art. 299 § 1
k.s.h., to nie ma ono bezpośredniego znaczenia dla ustalenia w świetle
wymienionego przepisu czy i w jakiej części inny dłużnik solidarny, który także
spełnił świadczenie w całości lub w części, może żądać zwroty od innego jeszcze
współdłużnika.
To co stwierdzono odnosi się odpowiednio do przypadku, w którym powodem
jest członek zarządu, odpowiedzialny na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. za
zobowiązania spółki, będący jednocześnie wierzycielem spółki. Za chwilę, w której
spełnił on świadczenie, wobec braku przesłanek do innego jej określenia, pozostaje
przyjęcie chwili wytoczenia przez niego powództwa. O bezskuteczności egzekucji w
tej chwili mogą świadczyć dokumenty stwierdzające bezskuteczność egzekucji
skierowanej przeciwko spółce już wcześniej, jeżeli w okolicznościach sprawy można
domniemywać (art. 231 k.p.c.), że ten stan utrzymywał się także później.
Sąd Najwyższy, na podstawie art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o
Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), odmówił zatem podjęcia
uchwały rozstrzygającej drugie i trzecie zagadnienia prawne.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: