Uchwała SN - III CZP 74/08
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 74/08
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/1/11
Data wydania:2008-07-23
Uchwała z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 74/08

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Barbary S. i Edwarda S. przy
uczestnictwie Katarzyny W. i Krzysztofa S. o ustalenie kontaktów z małoletnimi
Bartoszem i Magdaleną rodzeństwem S., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 23 lipca 2008 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 17
kwietnia 2008 r.:
,,Czy sprawa o uregulowanie kontaktów dziadków z wnukami, a także
rodziców z dziećmi, jest sprawą o ograniczenie władzy rodzicielskiej w rozumieniu
art. 509 k.p.c.?"
podjął uchwałę:

Sprawę o uregulowanie kontaktów dziadków z wnukami sąd pierwszej
instancji rozpoznaje w składzie jednego sędziego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 31 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach -
rozpoznając sprawę w składzie jednoosobowym - ustalił kontakty wnioskodawców
małżonków Barbary i Edwarda S. z małoletnimi wnukami rodzeństwem Bartoszem
S. i Magdaleną S., przyznając im prawo zabierania małoletnich z miejsca
zamieszkania w określonym czasie o określonej porze.
Przy rozpoznaniu apelacji uczestniczki Katarzyny S. Sąd Okręgowy w
Gliwicach przedstawił Sądowi Najwyższemu - na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. -
przytoczone na wstępie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odpowiedź na pytanie, czy sfera osobistej styczności z dzieckiem wchodzi w
zakres władzy rodzicielskiej, budzi w judykaturze kontrowersje. W uchwale pełnego
składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., III CZP 70/66
(OSNCP 1968, nr 5, poz. 77) wyrażono pogląd, że prawo do utrzymywania
kontaktów z dzieckiem nie należy do sprawowania władzy rodzicielskiej, gdyż do
zakazania styczności osobistej z dzieckiem, rodzicom pozbawionym władzy
rodzicielskiej, konieczne jest orzeczenie sądu wydane na podstawie art. 113 § 1
k.r.o. Pogląd ten został podtrzymany w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 14
czerwca 1988 r., III CZP 42/88 (OSNC 1989, nr 10, poz. 156), w której wskazano,
że sfera osobistej styczności z dzieckiem pozostaje poza władzą rodzicielską, a
więc nie wpływa na jej uszczuplenie, pozbawienie zaś lub ograniczenie kontaktów
wymaga odrębnego orzeczenia przez sąd (art. 113 k.r.o.) Rodzicom przysługuje
uprawnienie do osobistej styczności z dzieckiem, które jest ich prawem osobistym i
niezależnym od władzy rodzicielskiej. W ślad za tym stanowiskiem w
dotychczasowej praktyce sprawy o uregulowanie kontaktów rozpoznawane były w
składzie jednoosobowym.
Odmienny pogląd został wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05 (OSNC 2006, nr 12, poz. 158),
w której stwierdzono, że art. 113 k.r.o. nie wyłącza na podstawie art. 755 § 1 k.p.c.
zabezpieczenia zakazującego rodzicom niepozbawionym władzy rodzicielskiej
osobistej styczności z dzieckiem. Zaspokojenie naturalnej i podstawowej potrzeby
dziecka styczności z rodzicami stanowi element starań rodziców o sprawy dziecka,
utrzymywanie więc osobistej styczności z dzieckiem warunkuje prawidłowość
działań wychowawczych, jest niezbędne dla właściwego wykonywania władzy
rodzicielskiej i stanowi jej składnik. Zdaniem Sądu Najwyższego, w czasie trwania
władzy rodzicielskiej nie występuje odrębne od niej prawo do kontaktów osobistych,
a zasada odrębności osobistej styczności od władzy rodzicielskiej dotyczy okresów
przed jej powstaniem i po jej ustaniu.
Przedstawione poglądy judykatury, dotyczące sfery materialnej władzy
rodzicielskiej, i wynikające z nich rozbieżności dotyczące pojmowania zakresu tej
władzy, nie mogą mieć decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii o
charakterze ściśle procesowym, regulowanej przepisami kodeksu postępowania
cywilnego. Zgodnie z tymi przepisami, sąd w procesie rozpoznaje w składzie
jednego sędziego i dwóch ławników sprawy z zakresu prawa pracy oraz sprawy ze
stosunków rodzinnych, z wyjątkiem spraw o alimenty. Inne sprawy rozpoznaje w
składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej (art. 47 § 1
i 3 k.p.c.). Zasada składu jednoosobowego, ugruntowana ustawą z dnia 1 marca
1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta
Rzeczypospolitej - prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym,
kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189), ma
odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.).
Artykuł 509 k.p.c., znowelizowany ustawą z dnia 15 marca 2007 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Kodeks postępowania karnego
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 112, poz. 766), stanowi, że
sprawy o przysposobienie, o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej w
pierwszej instancji są rozpoznawane przez sąd w składzie jednego sędziego i
dwóch ławników. Z tego przepisu wynika, że w postępowaniu nieprocesowym w
sprawach ze stosunków pomiędzy rodzicami i dziećmi ustawodawca odstąpił od
składu jednoosobowego na rzecz składu ławniczego. Unormowanie to ma jednak
charakter wyjątkowy, a zatem nie może być interpretowane rozszerzająco; skład
ławniczy jest więc właściwy tylko w sprawach o - verba legis - ,,pozbawienie lub
ograniczenie władzy rodzicielskiej". W związku z tym inne sprawy dotyczące władzy
rodzicielskiej, np. sprawę o przywrócenie tej władzy, rozpoznaje jeden sędzia bez
udziału ławników.
Artykuł 579 k.p.c., otwierający oddział 2 ,,Sprawy z zakresu stosunków między
rodzicami a dziećmi", ulokowany w rozdziale 2 ,,Inne sprawy rodzinne oraz sprawy
opiekuńcze", wyróżnia - jako odrębne w znaczeniu procesowym - sprawy o
przyznanie, powierzenie, wykonywanie, ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie i
przywrócenie władzy rodzicielskiej, a także sprawy o zakazanie osobistej styczności
z dzieckiem. Z tego przepisu wyraźnie wynika, że ustawodawca, systematyzując
sprawy z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli rozpoznawane w
postępowaniu nieprocesowym, oraz harmonizując ich podział z przepisami kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego (por. zwłaszcza art. 113 § 1), nadał sprawom o
zakazanie osobistej styczności z dzieckiem - przez ich wyodrębnienie z ogółu
spraw o ograniczenie władzy rodzicielskiej - samodzielny status procesowy.
Mając to na względzie, a także wyjątkowy charakter art. 509 k.p.c., należy
zatem przyjąć, że sprawy o zakazanie osobistej styczności z dzieckiem,
nienależące w ujęciu procesowym do zakresu spraw o ograniczenie władzy
rodzicielskiej, ani tym bardziej - co oczywiste - do zakresu spraw o pozbawienie tej
władzy, są rozpoznawane w składzie jednego sędziego bez udziału ławników. Z
kolei z wykładni logicznej wynika, że do spraw, o których mowa, należy zaliczyć
także m.in. sprawy o uregulowanie kontaktów wnuków z dziadkami, gdyż w istocie
rzeczy ich przedmiotem jest ograniczenie - dla dobra dziecka - osobistej styczności
dzieci z rodzicami na rzecz umożliwienia osobistej styczności wnuków z dziadkami.
W konsekwencji, sprawa o uregulowanie kontaktów dziecka z bliskimi, niebędąca w
rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego sprawą o ograniczenie władzy
rodzicielskiej, podlega w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji
rozpoznaniu w składzie jednoosobowym.
Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: