Uchwała z dnia 14 grudnia 2001 r., III CZP 74/01

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi wierzyciela Haliny K. przy uczestnictwie
dłużnika Henryka G. na czynności komornika sądowego, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 grudnia 2001 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 28
września 2001 r.:
,,Czy komornikowi sądowemu należy się opłata stała, przewidziana w art. 51
ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(Dz.U. Nr 133, poz. 882) w przypadku, gdy uiścił ją wierzyciel domagający się
opróżnienia lokalu z rzeczy lub osób, a dłużnik opróżnił lokal po wezwaniu go do
wykonania tej czynności przez komornika i komornik na wniosek wierzyciela
postępowanie egzekucyjne umorzył, a jeżeli tak - to kogo powinna obciążać ta
opłata - wierzyciela czy dłużnika"?
podjął uchwałę:


Przewidziana w art. 51 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) opłata stała
uiszczona przez wierzyciela przy składaniu wniosku o wszczęcie egzekucji
opróżniania lokalu z rzeczy lub osób, należy się komornikowi także wówczas,
gdy dłużnik opróżnił lokal po wezwaniu go przez komornika do dobrowolnego
dokonania tej czynności, w wyniku czego na wniosek wierzyciela
postępowanie egzekucyjne zostało umorzone. W takiej sytuacji wierzycielowi
przysługuje na zasadach określonych w art. 770 k.p.c., przy odpowiednim
stosowaniu art. 98 i nast. k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., zwrot
poniesionych kosztów egzekucyjnych obejmujących uiszczoną opłatę stałą.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w związku z prowadzoną egzekucją świadczenia niepieniężnego -
opróżnienia lokalu mieszkalnego.
Wierzycielka Halina K. złożyła w dniu 10 sierpnia 2000 r. wniosek do
komornika o wszczęcie egzekucji świadczeń pieniężnych oraz opróżnienia lokalu
mieszkalnego na mocy sądowego tytułu wykonawczego. Na wezwanie komornika
do uiszczenia kwot 2160,94 zł i 61,60 zł tytułem opłat od wniosku na podstawie art.
45 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133 poz. 882 ze
zm. - dalej "u.k.s.e."), wierzycielka opłaty te uiściła, zaś komornik w dniu 13
września 2000 r. zawiadomił dłużnika Henryka G. o wszczęciu egzekucji i wezwał
go do dobrowolnego opuszczenia i opróżnienia lokalu. W dniu 28 lutego 2001 r.
wierzycielka zawiadomiła komornika, że dłużnik w dniu 27 lutego 2001 r.
dobrowolnie opuścił i opróżnił zajmowany lokal oraz wydał jej klucze, wobec czego
cofnęła wniosek o egzekucję w zakresie eksmisji i wniosła o zwrot opłaty
egzekucyjnej w kwocie 2160,94 zł, uiszczonej od wniosku o egzekucję tego
świadczenia niepieniężnego. Postanowieniem z dnia 2 marca 2001 r. komornik
umorzył postępowanie egzekucyjne na podstawie art. 825 pkt 1 k.p.c. w części
obejmującej eksmisję, zaś postanowieniem z dnia 19 czerwca 2001 r. umorzył na
podstawie tego samego przepisu postępowanie egzekucyjne w całości wobec
cofnięcia wniosku, a na podstawie art. 770 k.p.c. oraz art. 8 ust. 6 i 7, art. 39, 43,
44, 49, 59, 60 i 104 u.k.s.e. ustalił koszty postępowania egzekucyjnego na kwotę
2384,81 zł, stwierdzając, że w ich skład wchodzi między innymi opłata w kwocie
2160,94 zł za opróżnienie lokalu, która została uiszczona przez wierzyciela.
Na postanowienie to wierzycielka wniosła skargę, zarzucając, że skoro dłużnik
dobrowolnie opuścił i opróżnił lokal, komornikowi nie należy się opłata egzekucyjna
wskazana w art. 51 ust. 1 u.k.s.e. Wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia i
obniżenie ustalonych kosztów do kwoty 223,87 zł.
Postanowieniem z dnia 27 sierpnia 2001 r. Sąd Rejonowy w Toruniu zmienił
zaskarżone postanowienie i ustalił koszty egzekucyjne na kwotę 223,87 zł.
Rozpoznając złożone przez komornika zażalenie, w którym zarzucono
naruszenie art. 51 ust. 1 u.k.s.e. oraz art. 1046 k.p.c., Sąd Okręgowy w Toruniu
powziął przedstawioną w zagadnieniu wątpliwość, wskazując, że przepisy
powołanej ustawy nie rozstrzygają, czy komornikowi należy się przewidziana w art.
51 ust. 1 ustawy opłata stała, w przypadku, gdy wezwał on dłużnika do opróżnienia
lokalu mieszkalnego, ale egzekucji nie wykonał, gdyż dłużnik sam opuścił lokal, a
wierzyciel cofnął wniosek o egzekucję w zakresie eksmisji i komornik umorzył
postępowanie w tej części. W ocenie Sądu Okręgowego, bardziej przekonywające
jest w tym przedmiocie stanowisko zajęte przez Sąd Rejonowy, który, wskazując na
określone w art. 1046 k.p.c. trzy stadia postępowania egzekucyjnego w sprawie o
eksmisję oraz treść art. 51 ust. 1 pkt 3 u.k.s.e., uznał, że omawiana opłata należy
się komornikowi dopiero za przeprowadzenie drugiego i trzeciego stadium eksmisji,
to jest za wykonanie czynności opróżnienia lokalu. Skoro komornik czynności tych
nie wykonał, bowiem dłużnik na jego wezwanie dobrowolnie opróżnił lokal, nie
należy mu się opłata egzekucyjna przewidziana we wskazanym przepisie. Gdyby
jednak przyjąć, jak twierdzi skarżący w zażaleniu, że opłata ta komornikowi się
należy, to - zdaniem Sądu Okręgowego - powstaje kolejne pytanie, czy obciąża
ona wierzyciela, który uiścił ją przy wszczęciu egzekucji, czy dłużnika, który dopiero
po wezwaniu komornika opuścił lokal.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawiona w pytaniu wątpliwość odnosi się do wykładni przepisów ustawy
z dnia 19 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, dotyczących opłat
egzekucyjnych należnych od egzekucji świadczeń niepieniężnych, a w
szczególności od egzekucji opróżnienia lokalu z rzeczy lub osób, o której mowa w
art. 51 ust. 1 pkt. 3 u.k.s.e.
Powyższa ustawa w sposób istotny zmieniła dotychczasową regulację prawną
odnoszącą się do kosztów działalności egzekucyjnej i opłat egzekucyjnych,
wprowadzając w miejsce skomplikowanego systemu opłat, ryczałtów i należności
na pokrycie wydatków, jedną opłatę egzekucyjną, która przy egzekucji świadczeń
pieniężnych jest stosunkowa, a przy egzekucji świadczeń niepieniężnych stała (art.
44 u.k.s.e.), oraz zwrot wydatków gotówkowych poniesionych w toku egzekucji (art.
39 u.k.s.e.). Celem powyższej ustawy było niewątpliwie także ściślejsze powiązanie
opłat egzekucyjnych i dochodów komornika z efektywnością egzekucji, co wyraża
się przykładowo w regulacji zawartej w art. 45 ust. 2 u.k.s.e., jednakże cel ten,
podobnie jak fakt, że zgodnie z art. 61 ust. 2 u.k.s.e. opłata egzekucyjna
przeznaczona jest także na pokrycie wynagrodzenia prowizyjnego komornika, nie
może prowadzić do wniosku, iż opłaty egzekucyjne są świadczeniem
ekwiwalentnym za usługi komornika, a w szczególności, że należą się jedynie
wówczas, gdy egzekucja została skutecznie przeprowadzona.
Wprawdzie ustawa nie zawiera odpowiednika ogólnych przepisów zawartych
w § 4 ust. 1 oraz § 5 ust. 1 obowiązującego uprzednio rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności
komorników (Dz.U. Nr 62 poz. 264 ze zm.), które uzależniały wszczęcie każdej
egzekucji (zarówno świadczeń pieniężnych, jak i niepieniężnych) od uiszczenia
zaliczki na opłaty, jednak w art. 43 stanowi, że za prowadzenie egzekucji i inne
czynności wymienione w ustawie komornik pobiera opłaty egzekucyjne. W art. 45
ust. 1 u.k.s.e. wyraźnie zaś uregulowano, w odniesieniu do egzekucji świadczeń
pieniężnych, obowiązek uiszczenia przez wierzyciela, przed wszczęciem egzekucji,
odpowiedniej części opłaty stosunkowej oraz uzależniono wszczęcie egzekucji
takich świadczeń od uiszczenia tej opłaty. Bez wątpienia zatem przy egzekucji
świadczeń pieniężnych odpowiednia część opłaty stałej należy się komornikowi
przed wszczęciem egzekucji, za samo jej wszczęcie, niezależnie od dalszych
czynności. Jedynie wówczas, gdy egzekucja okaże się bezskuteczna bądź
wyegzekwowana kwota nie wystarcza na pokrycie kosztów egzekucji, komornik
zwraca połowę opłaty stosunkowej (art. 45 ust. 1 i 2 u.k.s.e.).
W odniesieniu do egzekucji świadczeń niepieniężnych ustawa nie zawiera
podobnej regulacji, nie oznacza to jednak, że należy przyjąć, iż wobec tego przy
wszczęciu egzekucji takich świadczeń, wierzyciel nie ma obowiązku uiszczania
żadnych opłat, a przewidziana w art. 44 ust. 3 u.k.s.e. opłata stała należy się
komornikowi dopiero po przeprowadzeniu skutecznej egzekucji. Wniosek taki
pozostawałby w sprzeczności z generalną zasadą odnoszącą się do postępowania
cywilnego (w tym także do postępowania egzekucyjnego), że wszczęcie
postępowania wiąże się z obowiązkiem uiszczenia stosownych opłat przez stronę,
która składa wniosek, chyba że została ona zwolniona od takiego obowiązku.
Pozostawałby także w sprzeczności z zasadą, że opłaty należą się niezależnie od
wyniku sprawy i czynności przeprowadzonych w toku postępowania, a ustawa
jedynie może przewidywać zwrot w określonych sytuacjach całości lub części
pobranej opłaty.
Przede wszystkim jednak treść art. 43 oraz art. 44 ust. 3 i art. 45 ust. 1 w
związku z ust. 5 u.k.s.e. nie pozwala na przyjęcie, że przy wszczęciu egzekucji
świadczeń niepieniężnych wierzyciel nie ma obowiązku uiszczenia opłaty stałej,
która należy się komornikowi dopiero po przeprowadzeniu egzekucji. Z pierwszego
ze wskazanych przepisów wynika bowiem, że opłaty egzekucyjne należą się za
,,prowadzenie egzekucji", a nie za ,,przeprowadzenie" egzekucji, co koreluje z
treścią art. 44 ust. 3 u.k.s.e. stanowiącego, że opłata stała pobierana jest ,,w
sprawach o egzekucję świadczeń niepieniężnych", nie zaś za przeprowadzenie
takiej egzekucji czy jej poszczególnych czynności.
Pobierania opłat stałych przy wniosku o wszczęcie egzekucji dotyczy przepis
art. 45 ust. 5 u.k.s.e., nawiązujący do przepisu ustępu 1 tego artykułu. Stanowi on,
że nie opłacony wniosek o wszczęcie egzekucji wniesiony przez adwokata lub
radcę prawnego zwraca się bez wzywania do opłat, jeżeli od wniosku pobrana
powinna być opłata stała. Z regulacji tej należy w drodze rozumowania a contrario
wyprowadzić wniosek, że obowiązek uiszczenia opłaty stałej wraz z wnioskiem o
wszczęcie egzekucji świadczenia niepieniężnego istnieje również w razie złożenia
wniosku osobiście przez wierzyciela, jednak wówczas, w przypadku nieuiszczenia
opłaty stałej, nie może nastąpić zwrot wniosku bez wzywania do jej zapłacenia. Nie
można bowiem przyjąć, że obowiązek uiszczenia opłaty stałej wraz z wnioskiem o
wszczęcie egzekucji istniałby wyłącznie w przypadku składania wniosku o
wszczęcie egzekucji świadczeń niepieniężnych przez adwokata lub radcę
prawnego, a nie istniałby w razie składania takiego wniosku przez samą stronę.
Uznać zatem należy, że również opłatę stałą wierzyciel obowiązany jest uiścić
wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji świadczeń niepieniężnych, gdy ustawa
przewiduje taką opłatę, z wyjątkiem przypadków, gdy z jej przepisów wyraźnie
wynika, że opłata ta jest ściągana od dłużnika, a więc faktycznie regulowana już po
złożeniu wniosku (np. art. 57 i 59 ust. 1 u.k.s.e.). Także więc przy wszczęciu
egzekucji opróżnienia lokalu wierzyciel obowiązany jest uiścić opłatę stałą
przewidzianą w art. 51 ust. 1 u.k.s.e., która należy się za prowadzenie egzekucji, a
nie za jej poszczególne stadia lub czynności. Nie podważając zatem stanowiska
Sądów obu instancji, że w świetle uregulowań art. 1046 k.p.c. można wyróżnić trzy
etapy egzekucji o wydanie nieruchomości, należy stwierdzić, iż nie ma żadnych
podstaw do przyjęcia, że przewidziana w art. 51 ust. 1 u.k.s.e. opłata egzekucyjna
należy się komornikowi tylko za czynności wykonane w drugim i trzecim etapie (tj.
za dokonanie czynności potrzebnych do wprowadzenia wierzyciela w posiadanie i
za usunięcie ruchomości), a nie należy się za czynności pierwszego etapu,
polegające na wezwaniu dłużnika do dobrowolnego wykonania obowiązku
opróżnienia lokalu. Etap ten stanowi pierwsze stadium egzekucji warunkujące jej
stadia dalsze, może do niego dojść dopiero po wszczęciu egzekucji, co - jak
wskazano wyżej - uzależnione jest od uiszczenia opłaty stałej przewidzianej w
omawianym przepisie. Także zatem ten etap należy do postępowania
egzekucyjnego, od którego pobierana jest opłata stała przewidziana w art. 51 ust 1
pkt. 3 w związku z art. 43 i art. 44 ust. 3 u.k.s.e.
W dalszej kolejności rozważenia wymaga, czy w sytuacji, gdy wszczęta
egzekucja opróżnienia lokalu zakończyła się po jej pierwszym etapie, gdyż dłużnik
wykonał wezwanie komornika do dobrowolnego opróżnienia lokalu, w wyniku czego
wierzyciel cofnął wniosek, a komornik umorzył postępowanie egzekucyjne, istnieje
podstawa do żądania przez wierzyciela dokonania zwrotu na jego rzecz przez
komornika uiszczonej przy wniosku o wszczęcie egzekucji opłaty stałej lub jej
części. Na pytanie to należy odpowiedzieć przecząco. Możliwość taka istniałaby
jedynie wówczas, gdyby ustawa wyraźnie ją przewidywała, jak to czyni na przykład
art. 36 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), który jednak z braku odesłania, nie może
być stosowany, nawet w drodze analogii, do omawianej sytuacji. Ustawa o
komornikach sądowych i egzekucji możliwości takiej nie przewiduje; jedynie w art.
45 ust. 2 wprowadza obowiązek zwrotu przez komornika wierzycielowi uiszczonej
przy wszczęciu egzekucji opłaty, ale dotyczy to wyłącznie opłaty stosunkowej i
odnosi się tylko do sytuacji bezskuteczności egzekucji świadczeń pieniężnych lub
wyegzekwowania kwoty niewystarczającej nawet na pokrycie kosztów egzekucji,
nie może mieć zatem zastosowania do sytuacji przedstawionej w pytaniu. Skoro
jednak omawiane opłaty obowiązany jest uiścić wierzyciel przy wszczęciu
egzekucji, to należy je zaliczyć do kosztów egzekucyjnych, które jako element
składowy kosztów postępowania egzekucyjnego podlegają rozliczeniu pomiędzy
stronami z chwilą zakończenia tego postępowania, przy zastosowaniu zasad
wynikających z art. 770 k.p.c. Zgodnie zaś z tymi zasadami, dłużnik powinien
zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego prowadzenia egzekucji, w tym
opłaty, które wierzyciel miał obowiązek uiścić w celu wszczęcia egzekucji. Wobec
tego, że dłużnik opróżnił lokal dopiero po wystosowaniu do niego wezwania przez
komornika, obowiązany jest pokryć poniesione przez wierzyciela koszty
egzekucyjne, w tym uiszczoną przezeń opłatę stałą przewidzianą w art. 51 ust. 1
u.k.s.e.
Z tych względów, na podstawie art. 390 k.p.c., Sąd Najwyższy rozstrzygnął
przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.