Uchwała SN - III CZP 66/06
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 66/06
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2007/6/84
Data wydania:2006-09-14
Uchwała z dnia 14 września 2006 r., III CZP 66/06

Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych przeciwko Markowi L. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 14 września 2006 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z
dnia 22 marca 2006 r.:
,,Czy Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na podstawie
art. 171 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października
1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.)
w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 85 ze zm.) służy roszczenie przeciwko reprezentantowi przedsiębiorcy o
naprawienie szkody wyrządzonej na skutek niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie
upadłości pracodawcy w ustawowo wymaganym terminie?"
podjął uchwałę:

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych może dochodzić
roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej na skutek niezgłoszenia
wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie określonym w ustawie od
reprezentanta przedsiębiorcy na podstawie art. 171 § 1 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
powstało przy rozpoznawaniu od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 5
maja 2005 r., oddalającego powództwo o zapłatę wniesione przez Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych przeciwko pozwanemu Markowi L.
Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do przyjęcia jego odpowiedzialności
odszkodowawczej związanej z pełnieniem funkcji prezesa zarządu "P.K.P.C." S.A. z
siedzibą w W., której strona powodowa w 1999 r. przyznała świadczenia na
zaspokojenie roszczeń pracowniczych. Przeciwko tej spółce zapadł nakaz zapłaty,
którym została na rzecz strony powodowej zasądzona niezwrócona część
przekazanych jej środków. Egzekucja tej należności okazała się bezskuteczna. W
ocenie Sądu Okręgowego, w sprawie miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 28
lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.),
obowiązujące w chwili wniesienia pozwu. Sąd pierwszej instancji uznał, że
określony w art. 21 tej ustawy termin do zgłoszenia upadłości "P.K.P.C." upłynął w
dniu 31 marca 1998 r., a pozwany Marek L. objął funkcję prezesa zarządu tej spółki
w terminie późniejszym i nie mogło go obciążać uchybienie terminowi do zgłoszenia
upadłości przez poprzedni zarząd. Przemawiało to za oddaleniem powództwa.
Przy rozpoznawaniu apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny w Warszawie
ocenił, że roszczenie strony powodowej powinno być rozpoznane na gruncie
przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października
1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.
- dalej: "Pr.upadł.") oraz ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
9, poz. 85 ze zm. - dalej: "u.ochr.r.prac."), skoro przepisy te obowiązywały w chwili,
kiedy miało miejsce zdarzenie, z którym strona powodowa łączyła powstanie
dochodzonego roszczenia. Sąd drugiej instancji wskazał, że art. 171 Pr.upadł.
przewidywał odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę wyrządzoną
wierzycielowi w wyniku niewykonania obowiązku określonego w art. 5 § 1 lub § 2 tej
ustawy, tj. zaniechania zgłoszenia w odpowiednim terminie wniosku o upadłość. Na
gruncie tego przepisu możliwość dochodzenia odszkodowania była uwarunkowana
istnieniem węzła prawnego pomiędzy wierzycielem, który doznał szkody, a
podmiotem, który stał się niewypłacalny. Tymczasem związek tego rodzaju nie
istniał między Funduszem Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych a
pracodawcą, który nie zaspokoił roszczeń pracowniczych. Dopiero na skutek
zaspokojenia tych roszczeń strona powodowa na podstawie art. 10 ust. 1
u.ochr.r.prac. nabyła roszczenie o zwrot wypłaconych świadczeń. Jednakże
roszczenie to przysługuje jedynie wobec ściśle określonych podmiotów -
pracodawcy lub masy upadłości - nie zaś wobec osób, o których mowa w art. 5
Pr.upadł. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przepis ten nie powinien być
interpretowany rozszerzająco i na jego podstawie nie można kreować
odpowiedzialności za zwrot wypłaconych świadczeń innych podmiotów niż w nim
wymienione. Fakt, że Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych staje
się wierzycielem wtedy, gdy istnieje stan niewypłacalności pracodawcy (jest ona
podstawą do wypłaty świadczeń przez Fundusz) rodzi natomiast wątpliwość także
co do rozumienia szkody, której może doznać Fundusz w wyniku zaspokojenia
roszczeń pracowniczych. Szkoda byłaby związana z samą koniecznością
uruchomienia środków na zaspokojenie roszczeń pracowniczych, po zaistnieniu
stanu niewypłacalności pracodawcy, co należy do zadań Funduszu przewidzianych
w ustawie. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 171 § 1 Pr.upadł., kto nie wykona obowiązku określonego w art.
5 § 1 lub 2 odpowiada za wyrządzoną przez to wierzycielowi szkodę, chyba że nie
ponosi winy. Sąd Apelacyjny, wskazując na potrzebę istnienia ,,węzła prawnego"
łączącego wierzyciela i niewypłacalnego dłużnika, jako przesłankę stosowania tego
przepisu, powziął wątpliwość, czy przepis ten mógł chronić tych wierzycieli, których
wierzytelności powstały po zaistnieniu stanu niewypłacalności dłużnika. Podkreślił,
że strona powodowa stała się wierzycielem dopiero po przekazaniu środków na
zaspokojenie roszczeń pracowniczych niewypłacalnego już pracodawcy.
Rozważając przedstawione zagadnienie należy mieć na względzie, że sama
treść art. 171 Pr.upadł. nie wskazuje, aby przepis ten miał chronić jedynie tych
wierzycieli, których wierzytelności powstały przed stanem niewypłacalności
dłużnika. Jego brzmienie, przy uwzględnieniu reguł wykładni językowej, nakazuje
przyjąć, że ujęta w nim regulacja odnosi się do ogółu wierzycieli, którzy doznali
szkody w wyniku niewykonania obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie
upadłości w określonym w ustawie terminie. Należało zatem rozważyć, jakie
argumenty mogą przemawiać za wyłączeniem możliwości dochodzenia roszczeń
odszkodowawczych na podstawie tego przepisu przez Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, w sytuacji, w której wierzytelność na jego rzecz
powstała na skutek zaspokojenia roszczeń pracowniczych wobec niewypłacalnego
pracodawcy W tym zakresie wymagał uwzględnienia fakt, że roszczenie
odszkodowawcze przewidziane w art. 171 Pr.upadł. nie było jedyną formą ochrony
wierzycieli w razie zaniechania zgłoszenia przez reprezentantów przedsiębiorcy
ogłoszenia upadłości w wymaganym terminie.
Podobną funkcję ochronną dla wierzycieli niewypłacalnych dłużników pełnił
art. 298 k.h., którego odpowiednikiem jest art. 299 k.s.h. W orzecznictwie przyjęty
został pogląd, że art. 298 k.h. dotyczył także zobowiązań powstałych po spełnieniu
się przesłanek wymaganych do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr
2, poz. 22, i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2003 r., III CZP 75/03,
OSNC 2005, nr 1, poz. 3). Sąd Najwyższy przyjął również, że Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, na który z mocy prawa przechodzą
roszczenia wobec pracodawcy lub masy upadłości o zwrot wypłaconych świadczeń,
jest uprawniony do wystąpienia z powództwem przeciwko członkom zarządu spółki
na podstawie art. 298 k.h. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., IV
CKN 1060/00, OSNC 2003, nr 11, poz. 151). Z kolei w wyroku z dnia 21 września
2005 r., V CK 129/05 ("Monitor Prawniczy" 2005, nr 20, s. 972) Sąd Najwyższy
wyraził pogląd, że wynagrodzenia szkody wyrządzonej wierzycielowi przez
niewykonanie obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości może
domagać się każdy wierzyciel, jeżeli wykaże, że przez zaniechanie zgłoszenia
owego wniosku nastąpiło pogorszenie możliwości zaspokojenia z majątku spółki.
Uwzględniając przytoczone poglądy oraz treść art. 171 Pr.upadł. należy uznać,
że Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który zaspokoił
roszczenia niewypłacalnego pracodawcy, jest jego wierzycielem w rozumieniu
przepisu. Przeciwko zaliczeniu tego Funduszu do kategorii wierzycieli w rozumieniu
art. 171 Pr.upadł. nie przemawia także treść art. 10 ust. 1 u.ochr.r.prac., który
stwarza możliwość dochodzenia przez Fundusz roszczeń o zwrot wypłaconych
świadczeń pracowniczych jedynie przeciwko pracodawcy lub masie upadłości. To
roszczenie Funduszu różni się jednak istotnie od roszczenia odszkodowawczego, o
którym mowa w art. 171 Pr.upadł., gdyż obejmuje żądanie zwrotu przedmiotu
świadczenia Funduszu. W tym zakresie Fundusz staje się wierzycielem pracodawcy
lub masy upadłości, natomiast szkoda, której naprawienia może domagać się
wierzyciel na podstawie art. 171 Pr.upadł., nie jest związana wyłącznie z
wysokością wierzytelności wobec upadłego, nie musi odpowiadać jej co do
wysokości, a dochodzenie odszkodowania oparte jest na innych przesłankach niż
zaspokojenie należności obciążających pracodawcę.
Pojęcie tej szkody zostało wyjaśnione przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9
września 1938 r., C.I. 213/38 (Zb.Urz. 1939, poz. 188) oraz wyroku z dnia 21
września 2005 r., V CK 129/05. Powinna być ona rozumiana jako uszczerbek,
którego doznał wierzyciel w wyniku pogorszenia możliwości zaspokojenia z majątku
dłużnika na skutek zaniechania zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w
terminie określonym przez ustawę. W wyniku takiego pogorszenia swojej sytuacji
wierzyciele przy podziale funduszów masy upadłości nie otrzymują nic lub też
otrzymują mniej, niżby na nich przypadało, gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości
był zgłoszony w czasie właściwym. Tak rozumiana szkoda może dotyczyć
niewątpliwie także tych wierzycieli, których wierzytelności powstały po zaistnieniu
podstaw do stwierdzenia stanu niewypłacalności dłużnika. (...)
Oceniając możliwość stosowania art. 171 Pr.upadł. do roszczeń
odszkodowawczych Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, nie
można też pominąć, że na podstawie art. 10 ust. 1 u.ochr.r.prac. następuje
przejście na Fundusz z mocy ustawy istniejących już wcześniej wierzytelności. Na
podstawie tego przepisu nie dochodzi więc do zmiany wierzytelności, lecz
zastąpienia dotychczasowego wierzyciela; Fundusz nie dochodzi w istocie zwrotu
odrębnej wierzytelności powstałej na skutek zaspokojenia roszczeń pracowniczych,
lecz wierzytelności przysługujących pracownikom wobec ich pracodawcy, które
nabywa z mocy ustawy. Chwila nabycia wierzytelności przez Fundusz nie jest
zatem tożsama z chwilą ich powstania.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: