Uchwała z dnia 1 grudnia 2004 r., III CZP 66/04

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Krzysztofa G. przeciwko Skarbowi
Państwa-Nadleśnictwu K. o ustalenie, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 1 grudnia 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury
Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 8 czerwca 2004 r.:
"Czy osoby wymienione w art. 40a ust. 7 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o
lasach (Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679 ze zm.) są osobami uprawnionymi w myśl
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań
będących własnością przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek handlowych
z udziałem Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz niektórych
mieszkań będących własnością Skarbu Państwa (Dz.U. z 2001 r. Nr 4 poz. 24 ze
zm.) do nabycia mieszkania stanowiącego własność Skarbu Państwa po cenie
pomniejszonej stosownie do art. 6 tej ustawy, a to w związku z odesłaniem do jego
treści w art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.?"
podjął uchwałę:

Do określenia ceny sprzedaży lokalu mieszkalnego, nabywanego przez
pracownika (byłego pracownika) Lasów Państwowych (art. 40a ust. 4 i 7
ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 56,
poz. 679 ze zm.), ma zastosowanie art. 6 w związku z art. 10 ust. 3 ustawy z
dnia 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań będących własnością
przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek handlowych z udziałem
Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz niektórych mieszkań
będących własnością Skarbu Państwa (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 24 ze zm.).

Uzasadnienie

Powód Krzysztof G. w okresie od dnia 8 sierpnia 1988 r. do dnia 1 sierpnia 1991
r. zatrudniony był w Lasach Państwowych - Nadleśnictwie K. jako cieśla i drwal
motorniczy, z tym że w okresie od dnia 1 lutego 1991 r. do dnia 31 lipca 1991 r.
przebywał na urlopie bezpłatnym. Stosunek pracy został rozwiązany za
porozumieniem stron. Począwszy od dnia 1 lutego 1991 r. powód jest
nieprzerwanie zatrudniony u różnych podmiotów świadczących usługi na rzecz
pozwanego. Pismem z dnia 7 lipca 2003 r. pozwany zawiadomił Krzysztofa G. o
zamiarze sprzedaży najmowanego przez niego mieszkania, znajdującego się w
budynku Nadleśnictwa w K., na osiedlu P. nr 13 lok. 5, o przysługującym powodowi
prawie pierwokupu, o cenie, warunkach płatności, a także obowiązujących ulgach.
Powód wyraził chęć zakupu mieszkania oraz zgłosił prawo do przysługujących mu
ulg z tytułu najmu lokalu oraz zatrudnienia w Lasach Państwowych - Nadleśnictwie
K. i zakładach wykonujących usługi leśne. W odpowiedzi pozwany przyznał, że
Krzysztofowi G. przysługuje 36 % ulga z tytułu 13 lat najmu lokalu (art. 40a ust. 7
ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz.
679 ze zm., dalej: ,,ustawa o lasach" lub "u.l."), stwierdził natomiast, że nie
przysługuje mu ulga z tytułu zatrudnienia w Lasach Państwowych, gdyż powód nie
przepracował w nich pełnych trzech lat, a zatrudnienie w zakładach usług leśnych
nie daje prawa do obniżki ceny.
W związku z tym Krzysztof G. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi
Państwa - Nadleśnictwu K., wniósł o ustalenie, że przysługuje mu 59 % ulga w
cenie nabycia lokalu mieszkalnego wraz z przynależnościami, stosownie do ustawy
z dnia 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań będących własnością
przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek handlowych z udziałem Skarbu
Państwa, państwowych osób prawnych oraz niektórych mieszkań będących
własnością Skarbu Państwa (Dz.U. z 2001 r. Nr 4, poz. 24 ze zm., dalej: ,,ustawa o
zasadach zbywania mieszkań" lub "u.zb.m.").
Pozwany Skarb Państwa - Nadleśnictwo K. wniósł o oddalenie powództwa,
zarzucając, że pozwany nie spełnia wymagań przewidzianych w art. 40a ust. 4
ustawy o lasach do nabycia mieszkania po cenie pomniejszonej według zasad z art.
6 ust. 1 ustawy o zasadach zbywania mieszkań, nie przepracował bowiem trzech lat
w Lasach Państwowych.
Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 14 stycznia 2004 r. oddalił
powództwo, uznając, że z art. 40a ustawy o lasach ma charakter przepisu
szczególnego, który nadal obowiązuje w takim zakresie, w jakim nie został
zmieniony przez art. 10 ust. 3 ustawy o zasadach zbywania mieszkań. Artykuł 10
ust. 3 u.zb.m. stanowi, że do Państwowego Gospodarstwa Leśnego - Lasy
Państwowe mają zastosowanie przepisy art. 10 ust. 1 i 2 u.z.bm. Z kolei, zgodnie z
art. 10 ust. 1 u.zb.m., mieszkanie stanowiące własność Skarbu Państwa, będące w
trwałym zarządzie jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, może
być zbyte osobie uprawnionej na jej wniosek po cenie pomniejszonej, stosownie do
art. 6 u.zb.m. Zdaniem Sądu Okręgowego, art. 6 u.zb.m. reguluje jedynie sposób
ustalenia ceny sprzedaży lokalu, a nie krąg osób uprawnionych do jego
preferencyjnego nabycia, czemu poświęcony jest art. 4 ust. 1 i 2 i art. 2 pkt 2
u.zb.m. Zdaniem Sądu Okręgowego, na podstawie art. 10 ust. 3 u.zb.m. zmianie
uległy wskazane w art. 40a ust. 4 ustawy o lasach zasady ustalania ceny sprzedaży
lokali (procent obniżenia ceny za każdy rok zatrudnienia w Lasach Państwowych),
natomiast nie zmieniały się uregulowania określające osoby uprawnione do nabycia
mieszkań po cenie pomniejszonej, w tym wymóg co najmniej trzyletniego
zatrudnienia w Lasach Państwowych.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu, rozpoznając apelację powoda, przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się do
rozwiązania kolizji przepisów dwóch ustaw, które odmiennie regulują ulgi przy
zakupie mieszkań dla pracowników i byłych pracowników. Z jednej strony chodzi o
ustawę o lasach, a z drugiej o ustawę o zasadach zbywania mieszkań, która
przewiduje korzystniejsze dla nabywców zasady sprzedaży, zarówno co do
wymaganego okresu zatrudnienia, jak i dopuszczalnej wysokości obniżki ceny.
Dotyczy to w szczególności nie tylko art. 40a ust. 7 ustawy o lasach, ale także ust. 4
oraz art. 6 ustawy o zasadach zbywania mieszkań. Wykładnia art. 40a ust. 7 ustawy
o lasach pozostaje w ścisłym związku z wykładnią ust. 4 tego artykułu i dlatego w
rozważaniach trzeba uwzględnić oba wymienione przepisy.
Ustawa o lasach w art. 40a ust. 4 stanowi, że pracownicy i byli pracownicy Lasów
Państwowych mający co najmniej trzyletni okres zatrudnienia w Lasach
Państwowych, z wyjątkiem osób, z którymi stosunek pracy rozwiązany został bez
wypowiedzenia z winy pracownika, posiadają pierwszeństwo nabycia lokali, których
są najemcami i w których mieszkają. Cena sprzedaży lokalu podlega obniżeniu o
4% za każdy rok zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych,
nie więcej jednak niż o 90%, a spłata należności może zostać rozłożona najwyżej
na 60 rat miesięcznych, przy oprocentowaniu nie przekraczającym 15% rocznie.
Według zaś art. 40a ust. 7, najemcy lokali nie posiadający uprawnień, o których
mowa w ust. 4-6, mogą nabywać przeznaczone do sprzedaży lokale, które zajmują
na podstawie umowy najmu co najmniej od trzech lat, za cenę obniżoną za każdy
rok najmu o 1%, nie więcej jednak niż o 45%.
Ustawa o zasadach zbywania mieszkań w art. 6 (w brzmieniu obowiązującym od
dnia 6 października 2001 r.) stanowi, że sprzedaży mieszkania dokonuje się po
cenie ustalonej na zasadach określonych w ustawie o gospodarce
nieruchomościami łącznie pomniejszonej o 6% za każdy rok pracy u zbywcy lub
jego poprzednika prawnego oraz o 3% za każdy rok najmu tego mieszkania, przy
czym łączna obniżka nie może przekraczać 95% ceny sprzedaży mieszkania. Do
okresu pracy, od którego zależy pomniejszenie ceny sprzedaży, wlicza się również
okres pracy w podmiotach utworzonych z zakładów i jednostek organizacyjnych
wydzielonych z przedsiębiorstw po dniu 1 sierpnia 1990 r. Na wniosek osoby, o
której mowa w art. 2 pkt 2 lit. b, uwzględnia się, zamiast zaliczonego jej okresu
najmu, okres pracy lub najmu pracownika lub byłego pracownika u zbywcy lub u
jego poprzednika prawnego, jeżeli jest korzystniejszy. Jeśli osobą uprawnioną jest
emeryt lub rencista (wdowiec), cena nabycia mieszkania ustalana jest na 5%
wartości.
Ustawa o zasadach zbywania mieszkań wprowadziła w art. 10 ust. 1 dla osób
uprawnionych wymienionych w art. 2 pkt 2 ustawy ulgi w nabyciu mieszkań, których
wysokość została określona w art. 6 ustawy. Na podstawie art. 10 ust. 3 ustawy
przepisy ust. 1 i 2 mają zastosowanie także do Państwowego Gospodarstwa
Leśnego - Lasy Państwowe. Za osoby uprawnione w rozumieniu tej ustawy uznano
pracownika, byłego pracownika zbywcy albo jego poprzednika prawnego, który jest
najemcą, zajmującym mieszkanie na podstawie umowy najmu zawartej na czas
nieoznaczony lub administracyjnej decyzji o przydziale. Za osobę uprawnioną
uznaje się także pracownika zbywcy albo jego poprzednika prawnego, z którym
przed dniem 12 listopada 1994 r. zawarto umowę najmu na czas oznaczony
związaną ze stosunkiem pracy, stale zamieszkałych z pracownikiem lub byłym
pracownikiem w chwili jego śmierci, małżonka, zstępnego, wstępnego, pełnoletnie
rodzeństwo, osobę go przysposabiającą albo przez niego przysposobioną oraz
osobę pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 2 pkt 2 u.zb.m.).
Według ustawy o zasadach zbywania mieszkań ulga przy ich nabywaniu
przysługuje pracownikowi bez względu na okres jego zatrudnienia.
Normy prawne przestają obowiązywać wskutek wejścia w życie później
ustanowionych norm, które regulują takie same sytuacje (lex posterior derogat legi
anteriori). Zasada ta obowiązuje wówczas, gdy ustawodawca nie uchylił
wcześniejszego przepisu, ale uregulował odmiennie niż dotychczas dany stosunek
prawny. W doktrynie przyjmuje się, opierając się na art. VIII § 1 pkt 2 p.w.k.c., że
norma późniejsza nie uchyla normy wcześniejszej, jeżeli wcześniejsza ma charakter
szczególny wobec normy późniejszej (lex posterior generalis non derogat legi priori
speciali). Podkreśla się jednak, że zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego.
Dla omawianego zagadnienia ma także znaczenie odpowiedź na pytanie, czy art.
40a ust. 4 i 7 ustawy o lasach stanowi lex specialis w stosunku do ustawy o
zasadach zbywania mieszkań, szczególnie zaś do jej art. 2, 6 i 10.
Można wyodrębnić dwa stanowiska. Według jednego, przyjętego przez Sąd
Okręgowy, przepisy ust. 4 i 7 art. 40a ustawy o lasach mają charakter przepisów
szczególnych (lex specialis), które nadal obowiązują w takim zakresie, w jakim nie
zostały zmienione przez art. 10 ust. 3 ustawy o zasadach zbywania mieszkań.
Zgodnie z tym poglądem, na podstawie art. 10 ust. 3 u.zb.m. zmianie uległy
wskazane w art. 40a ust. 4 i ust 7 u.l. zasady ustalania ceny sprzedaży lokali
(procent obniżenia ceny za każdy rok zatrudnienia w Lasach Państwowych),
natomiast nie uległy zmianie uregulowania określające osoby uprawnione do
nabycia mieszkań po cenie preferencyjnej, zachowany też został wymóg co
najmniej trzyletniego zatrudnienia w Lasach Państwowych. Stanowisko takie opiera
się na założeniu, że w art. 10 ust. 3 w związku ust. 1 ustawy o zasadach zbywania
mieszkań zawarte zostało odesłanie jedynie do art. 6 tej ustawy, regulującego
sposób ustalania ceny sprzedaży mieszkania, a nie do kategorii osoby uprawnionej,
zawartego w art. 2 pkt 2 u.zb.m. Kryterium podmiotowe dotyczące co najmniej
okresu trzyletniego zatrudnienia zawarte w art. 40a ust. 4 ustawy o lasach nadal
miałoby zatem - według tego stanowiska - moc obowiązującą. (...)
Według stanowiska drugiego, ulgi zawarte w art. 6 ustawy o zasadach zbywania
mieszkań mają zastosowanie do osób uprawnionych wymienionych w art. 2 pkt 2 tej
ustawy, w tym także do pracowników i byłych pracowników Państwowego
Gospodarstwa Leśnego, Lasy Państwowe. Na poparcie tego stanowiska można
podać następujące argumenty.
Po pierwsze, sposób ustalenia ceny sprzedaży mieszkań zawarty w art. 6
u.zb.m. ma zastosowanie zgodnie z art. 10 ust. 1 u.zb.m. do osób uprawnionych,
które zostały zdefiniowane przez ustawodawcę w art. 2 pkt 2 u.zb.m., według zaś
art. 10 ust. 3 przepisy ust. 1 i 2 tego artykułu mają zastosowanie do Państwowego
Gospodarstwa Leśnego - Lasy Państwowe. Nie można w takiej sytuacji przyjąć, że
art. 40a ust. 4 i 7 ustawy o lasach stanowią przepisy szczególne w stosunku do
ustawy o zasadach zbywania mieszkań. Osobami uprawnionymi do nabycia
mieszkania, na gruncie ustawy o lasach, są osoby wymienione w art. 2 pkt 2 ustawy
o zasadach zbywania mieszkań.
Po drugie, w sprawie niniejszej mamy do czynienia z uregulowaniem uprawnienia
do nabycia mieszkań przez pracowników Lasów Państwowych przez dwie ustawy.
Ustawa o lasach pochodzi z 1991 r., a ustawa o zasadach zbywania mieszkań z
2000 r. Mimo braku klauzuli derogacyjnej uchylającej art. 40a ust. 4 i 7 ustawy o
lasach, wobec braku szczególnego charakteru tego przepisu, należy uznać, że
obowiązuje ustawa późniejsza.
Po trzecie, przyjęcie pierwszego stanowiska prowadzić może do naruszenia
zasady równości wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Po czwarte, należy pamiętać o ratione legis ustawy o zasadach zbywania
mieszkań. Ustawodawca uregulował w niej w sposób jednolity zasady nabywania
mieszkań, których ona dotyczy, w tym także będących własnością Skarbu Państwa
- Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Gdyby ustawodawca chciał w
odniesieniu do tego ostatniego podmiotu wprowadzić obostrzenia lub złagodzenia w
nabywaniu mieszkań, wprowadziłby je w ustawie, tak jak uczynił to np. w
odniesieniu do Agencji Rolnej Skarbu Państwa (art. 8 u.zb.m.).
Sąd Najwyższy, w składzie rozstrzygającym przedstawione zagadnienie prawne,
opowiada się za drugim stanowiskiem i dlatego podjął uchwałę, jak na wstępie (art.
390 § 1 k.p.c. i art. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.).