Uchwała z dnia 25 października 2006 r., III CZP 63/06

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "S.C." sp. z o.o. w G. przeciwko "E."
sp. z o.o. w J.S. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 25 października 2006 r. zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 20 czerwca 2006 r.:
"Czy prekluzją dowodową przewidzianą w art. 47914 § 2 k.p.c. są objęte także
twierdzenia i zarzuty pozwanego podniesione w odpowiedzi na pozew złożonej z
przekroczeniem terminu dwutygodniowego przewidzianego w art. 47914 § 1 k.p.c.?"
podjął uchwałę:

W postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych pozwany traci
prawo powoływania w toku postępowania wszystkich twierdzeń, zarzutów
oraz dowodów na ich poparcie zawartych w odpowiedzi na pozew, złożonej
po upływie terminu wskazanego w art. 47914 § 1 k.p.c., chyba że wykaże, iż -
gdyby złożył odpowiedź na pozew w terminie - ich powołanie nie było
możliwe albo że potrzeba ich powołania powstała po upływie terminu do
złożenia odpowiedzi na pozew.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości wynikło przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny
apelacji strony pozwanej od wyroku sądu pierwszej instancji uwzględniającego
powództwo o zwolnienie spod egzekucji. Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość, czy
przewidziana w art. 47914 § 2 k.p.c. prekluzja w zgłoszeniu twierdzeń i zarzutów ma
zastosowanie w przypadku, gdy pozwany w sprawie gospodarczej złożył odpowiedź
na pozew po upływie terminu przewidzianego w art. 47914 § 1 k.p.c. Wyraził
zapatrywanie, że prawidłowa jest rygorystyczna wykładnia art. 47914 k.p.c., za czym
przemawia m.in. analiza tego przepisu w ujęciu historycznym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Artykuł 47914 § 1 k.p.c. - w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 1989 r.
o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.)
- stanowił, że pozwany był obowiązany do wniesienia odpowiedzi na pozew w
terminie dwutygodniowym od otrzymania pozwu, przy czym w sprawach o zawarcie,
zmianę i rozwiązanie umowy oraz ustalenie jej treści termin ten wynosił tydzień. W
obu przypadkach przewodniczący mógł przedłużyć te terminy w sprawach zawiłych
lub w innych uzasadnionych okolicznościach. Artykuł 47914 § 2 k.p.c. nakazywał
natomiast pozwanemu powołanie w odpowiedzi na pozew wszystkich zarzutów i
dowodów, a w ramach sankcji za niewywiązanie się z tej powinności przewidywał
odpowiednie zastosowanie ówczesnego art. 47914 § 3 k.p.c. dotyczącego pozwu, co
oznaczało możliwość obciążenia pozwanego kosztami procesu w całości lub w
części niezależnie od wyniku sprawy. Z kolei sama powinność złożenia odpowiedzi
na pozew w terminie określonym w art. 47914 § 1 k.p.c. była sankcjonowana w ten
sposób, że zgodnie z art. 47918 § 2 k.p.c. sąd mógł wydać wyrok zaoczny na
posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew.
Zmianę art. 47914 § 1 k.p.c. wprowadziła ustawa z dnia 1 marca 1996 r. o
zmianie kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta
Rzeczypospolitej - prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym,
kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).
W jej wyniku powinność złożenia odpowiedzi na pozew została ograniczona do
spraw, w których sąd nie wydał nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub
upominawczym, ustanowiony został jednolity dwutygodniowy termin na wywiązanie
się z tej powinności, a ponadto przewodniczący utracił prawo przedłużenia tego
terminu. W następstwie zmiany dokonanej ustawą z dnia 24 maja 2004 r. o zmianie
ustawy - kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i
rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48, poz. 554 ze zm.) art.
47914 § 2 k.p.c. uzyskał obecne brzmienie.
Przedstawiony rozwój regulacji prawnej w zakresie postępowania odrębnego
w sprawach gospodarczych w odniesieniu do art. 47914 k.p.c. pozwala stwierdzić,
że nastąpiła zmiana charakteru terminu do wniesienia odpowiedzi na pozew i
przewodniczący utracił prawo do jego przedłużania, oraz że ustawodawca - obok
sankcji ,,kosztowej" (art. 47912 § 4 k.p.c.) wprowadził sankcję w postaci prekluzji
materiału procesowego nieprzedstawionego w odpowiedzi na pozew (art. 47914 § 2
k.p.c.).
Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się na temat skutków prekluzji
procesowej przewidzianej w art. 47914 § 2 k.p.c. Na uwagę zasługuje uchwała z
dnia 17 lutego 2004 r., III CZP 115/03 (OSNC 2005, nr 5, poz. 77), w której
stwierdzono, że w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych pozwany
traci prawo powoływania twierdzeń, zarzutów oraz dowodów na ich poparcie,
niepowołanych w odpowiedzi na pozew, bez względu na ich znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy, chyba że wykaże, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew
nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W uchwale z dnia 4
czerwca 2004 r., III CZP 28/04 (OSNC 2005, nr 4, poz. 63) Sąd Najwyższy przyjął,
że w postępowaniu w sprawach gospodarczych powództwo wzajemne może być
wytoczone w terminie określonym w art. 204 § 1 k.p.c., nie można go jednak
skutecznie oprzeć na twierdzeniach, zarzutach i dowodach, które uległy prekluzji na
podstawie art. 47914 § 2 k.p.c. Z kolei w wyroku z dnia 16 lipca 2004 r., I CK 41/04
(OSNC 2005, nr 7-8, poz. 136) wskazał, że art. 47914 k.p.c. jest przepisem
szczególnym w stosunku do art. 202 k.p.c. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu
Najwyższego nie była jednak rozpatrywana kwestia, czy prekluzję przewidzianą w
art. 47914 § 2 k.p.c. objęte są także twierdzenia i zarzuty pozwanego podniesione w
odpowiedzi na pozew złożonej z przekroczeniem terminu dwutygodniowego
określonego art. 47914 § 1 k.p.c.
Jest niewątpliwe, że punktem wyjścia przy rozważaniu tego zagadnienia musi
być ocena charakteru terminu do wniesienia odpowiedzi na pozew określonego w
art. 47914 § 1 k.p.c. W tym przedmiocie na uwagę zasługuje pogląd Sądu
Najwyższego zawarty w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 lipca 2004 r., I CK 41/04, w
którym przyjęto, że w razie złożenia po upływie terminu przewidzianego w art. 47914
§ 1 pisma procesowego zawierającego zarzuty merytoryczne, należy zasadniczo
uznać tę czynność za procesowo bezskuteczną (sprekludowaną). W takim
przypadku powstaje sytuacja zbieżna, a nawet tożsama z sytuacją, w której
pozwany w ogóle nie składa odpowiedzi na pozew (por. postanowienie z dnia 19
stycznia 2005 r., I CK 676/04, "Izba Cywilna" 2005, nr 11, s. 55).
W literaturze dominuje pogląd, że termin do wniesienia odpowiedzi na pozew
określony w art. 47914 § 1 k.p.c. jest terminem ustawowym, który nie może być
skrócony lub przedłużony, ale może być przywrócony. Jest to pogląd, który skład
orzekający w niniejszej sprawie podziela. W konsekwencji, jego przekroczenie
powoduje skutek określony w art. 167 k.p.c., a zatem należy przyjąć, że złożenie
odpowiedzi na pozew po upływie terminu przewidzianego w art. 47914 § 1 k.p.c.
powoduje, że odpowiedź na pozew należy traktować jako procesowo bezskuteczną.
Jest to sytuacja analogiczna do tej, w której pozwany w ogóle nie złożył odpowiedzi
na pozew. Termin określony w art. 47914 § 1 k.p.c. jako termin ustawowy nie może
być skrócony ani przedłużony, natomiast może być przywrócony na zasadach
określonych w art. 168 k.p.c.
Stwierdzenie, że niezachowanie terminu ustalonego do złożenia odpowiedzi
na pozew wskazanego w art. 47914 § 1 k.p.c. pociąga za sobą następstwa
wynikające z art. 167 k.p.c. i że w konsekwencji złożenie odpowiedzi na pozew po
upływie tego terminu ma takie same skutki, jak niezłożenie w ogóle tej odpowiedzi,
ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia
prawnego. Zgodnie z art. 47914 § 2, w odpowiedzi na pozew pozwany jest
zobowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie
pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże,
iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba
powołania wynikła później. Przewidziana w tym przepisie prekluzja oznacza, że jeśli
pozwany nie przedstawił twierdzeń, zarzutów lub dowodów w odpowiedzi na pozew,
nie może ich powoływać w późniejszym postępowaniu, chyba że zachodzi jeden z
wyjątków wskazanych w art. 47914 § 2 zdanie pierwsze in fine k.p.c. Spóźnione
twierdzenia sąd pomija, zaś zarzuty i dowody oddala. Jeżeli prekluzja przewidziana
w art. 47914 § 2 k.p.c. ma miejsce, gdy pozwany nie powołał określonych twierdzeń,
zarzutów lub dowodów w odpowiedzi na pozew, to tym bardziej następuje ona w
sytuacji, w której pozwany w ogóle nie złożył odpowiedzi na pozew bądź - co jest
równoznaczne z jej niezłożeniem - złożył tę odpowiedź po upływie terminu
określonego w art. 47914 § 1 k.p.c.
Rekapitulując, w wypadku niezłożenia odpowiedzi na pozew albo złożenia jej
po upływie terminu z art. 47914 § 1 k.p.c. sprekludowaniu ulegają wszystkie
twierdzenia, zarzuty oraz dowody, chyba że pozwany wykaże iż - gdyby złożył
odpowiedź na pozew w terminie - ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba
ich powołania powstała po upływie terminu do złożenia odpowiedzi na pozew.
Z tych względów podjęto uchwałę, jak wyżej.