Uchwała z dnia 25 października 2006 r., III CZP 62/06

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzycieli Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, Oddziału w K. i G.M. Bank S.A. w G. przeciwko
dłużnikowi Małgorzacie S. o rozstrzygnięcie kompetencji, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 25 października 2006 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z
dnia 15 maja 2006 r.:
,,Czy w przypadku wystąpienia zbiegu egzekucji sądowej z egzekucją
administracyjną prowadzoną przez dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w
wyniku rozstrzygnięcia tego zbiegu, możliwe jest powierzenie przy spełnieniu
przesłanek z art. 773 § 1 k.p.c., dalszego prowadzenia łącznie obu egzekucji
dyrektorowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako administracyjnemu organowi
egzekucyjnemu w sytuacji, gdy realizowany tytuł wykonawczy nie dotyczy
należności pieniężnych z tytułów, o których mowa w art. 19 § 4 ustawy o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tj. składek na ubezpieczenie
społeczne i należności pochodnych od składek oraz nienależnie pobranych
świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub innych świadczeń wypłaconych przez
ten oddział)?"
podjął uchwałę:

W razie zbiegu egzekucji sądowej z egzekucją administracyjną,
prowadzoną przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako
organ egzekucyjny, sąd rejonowy, po stwierdzeniu spełnienia przesłanek
określonych w art. 773 § 1 zdanie drugie k.p.c., może orzec o dalszym
prowadzeniu łącznie obu egzekucji przez ten organ egzekucyjny w trybie dla
niego właściwym.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy rozstrzygnął postanowieniem o zbiegu egzekucji sądowej i
egzekucji administracyjnej, skierowanych przeciwko temu samemu dłużnikowi do
jego wynagrodzenia za pracę, w ten sposób, że stwierdził, iż zbiegające się
egzekucje poprowadzi dalej łącznie w trybie egzekucji administracyjnej dyrektor
oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: "ZUS") jako administracyjny
organ egzekucyjny. Jednocześnie orzekł, że pozostają w mocy czynności
egzekucyjne dotychczas dokonane przez sądowy organ egzekucyjny.
Rozstrzygnięcie to Sąd pierwszej instancji uzasadnił egzekwowaniem wyższej
należności przez dyrektora oddziału ZUS w porównaniu z egzekwowaną przez
komornika.
Przy rozpoznawaniu zażalenia wierzyciela na to postanowienie Sąd drugiej
instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone
zagadnienie prawne. Wątpliwości uzasadnił ograniczeniem zarówno możliwych do
zastosowania sposobów egzekucji, jak i rodzajów wierzytelności podlegających
zaspokojeniu na podstawie art. 19 § 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz.U. 2005 r. Nr 229, poz.
1954 ze zm. - dalej: ,,u.p.e.a."), a to wobec ograniczenia kompetencji dyrektora
oddziału ZUS jako organu egzekucyjnego, który nie może egzekwować niektórych
wierzytelności objętych sądowym tytułem egzekucyjnym. Jednocześnie stwierdził,
że art. 773 § 1 k.p.c., będący podstawą orzeczenia, nie przewiduje wśród
przesłanek rozstrzygnięcia kryteriów rodzaju należności, które egzekwować może
dany organ administracyjny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji w istocie nie zakwestionował spełnienia przesłanek
określonych w art. 773 § 1 k.p.c., a zatem istnienia podstaw rozstrzygnięcia na
podstawie tego przepisu. Wątpliwości Sądu sprowadzają się do potrzeby ustalenia,
czy poza przesłankami określonymi tym przepisem istnieją jeszcze inne,
wywołujące skutki jurydyczne okoliczności sprzeciwiające się powierzeniu łącznego
prowadzenia zbiegających się egzekucji sądowej i administracyjnej dyrektorowi
oddziału ZUS. W szczególności chodzi o to, czy na rozstrzygnięcie o zbiegu obu
rodzajów egzekucji może mieć wpływ zróżnicowany zakres kompetencji każdego z
organów egzekucyjnych oraz charakter tytułów uprawniających każdy z nich do
prowadzenia postępowania egzekucyjnego.
W piśmiennictwie występuje rozbieżność poglądów w kwestii, czy podział
kompetencji, a tym samym i specjalizacja właściwości rzeczowej sądowych i
administracyjnych organów egzekucyjnych mogą mieć znaczenie dla możliwości
powierzenia łącznego prowadzenia zbiegających się egzekucji administracyjnej i
sądowej jednemu z tych organów. Pierwszy pogląd sprowadza się do stwierdzenia,
że w omawianej sytuacji sąd powinien co do zasady powierzyć dalsze prowadzenie
obu egzekucji komornikowi, drugi natomiast wyraża się przyzwoleniem na
powierzenie przez sąd prowadzenia zbiegających się egzekucji komornikowi albo
naczelnikowi urzędu skarbowego, z równoczesnym wyraźnym wyłączeniem
pozostałych organów egzekucji administracyjnej poza krąg podmiotów możliwych
do uwzględniania przy rozstrzyganiu na podstawie art. 773 § 1 k.p.c. Trzeci pogląd,
reprezentowany w nowszym piśmiennictwie przez liczniejszą grupę autorów,
sprowadza się do uznania za wystarczające do rozstrzygnięcia o zbiegu egzekucji
przesłanek określonych w art. 773 § 1 k.p.c., a więc z pominięciem kompetencji i
ograniczonej przedmiotowo właściwości organu egzekucji administracyjnej.
W ocenie Sądu Najwyższego zakres kompetencji administracyjnych organów
egzekucyjnych, regulowany art. 19 § 1-5 i § 7-8 u.p.e.a., nie może rozstrzygać o
dopuszczalności powierzenia któremuś z nich łącznego prowadzenia zbiegających
się egzekucji administracyjnej i sądowej. Uregulowania zawarte w art. 19 u.p.e.a.
normują bowiem wyłącznie uprawnienia organów egzekucyjnych w płaszczyźnie
postępowania egzekucyjnego w administracji oraz określają tytuły, z których
wynikające należności podlegają egzekwowaniu przez te organy. Przedmiotem
regulacji art. 19 u.p.e.a. nie jest więc zagadnienie zbiegu jakichkolwiek egzekucji.
Gdyby tylko hipotetycznie przyjąć możliwość rozstrzygania o zbiegu obu rodzajów
egzekucji z uwzględnieniem katalogu uprawnień administracyjnych organów
egzekucyjnych, to wówczas wykluczona byłaby dopuszczalność powierzenia
administracyjnemu organowi egzekucyjnemu łącznego prowadzenia zbiegających
się egzekucji administracyjnej i sądowej. Pozostawałoby to w oczywistej
sprzeczności z wolą ustawodawcy wyrażoną w art. 773 § 1 k.p.c. i w art. 62
u.p.e.a., które mają walor ogólnosystemowy i zawierają samodzielne przesłanki,
będące wystarczającą podstawą do rozstrzygania o zbiegu egzekucji
administracyjnej i egzekucji sądowej, w oderwaniu od uregulowań określających
kompetencje każdego z organów egzekucyjnych. W razie zbiegu obu rodzajów
egzekucji art. 62 u.p.e.a. nakazuje wręcz administracyjnemu organowi
egzekucyjnemu wstrzymanie czynności egzekucyjnych i przekazanie akt egzekucji
administracyjnej sądowi rejonowemu zgodnie z przepisami kodeksu postępowania
cywilnego.
Oznacza to, że dalsze postępowanie w przedmiocie rozstrzygania o
zaistniałym zbiegu obu rodzajów egzekucji toczy się przed sądem rejonowym, a
podstawą rozstrzygnięcia stają się art. 773 § 1 i ewentualnie § 2 k.p.c. Na ich
podstawie sąd uprawniony jest do rozstrzygnięcia o zaistniałym zbiegu przez
powierzenie dalszego prowadzenia egzekucji tylko jednemu spośród tych organów,
które dotychczas prowadziły egzekucje pozostające w zbiegu, co wyłącza
możliwość powierzenia łącznego prowadzenia egzekucji innemu organowi
egzekucyjnemu. Regulacja art. 773 § 1 k.p.c. nie uwzględnia tożsamego
mechanizmu z przewidzianym w art. 63 § 1 u.p.e.a., który znajduje zastosowanie w
przypadkach zbiegu wyłącznie egzekucji administracyjnej.
Jednakże art. 773 § 1 k.p.c. nie zawiera unormowania, które mogłoby a priori
wykluczyć dopuszczalność powierzenia łącznego prowadzenia egzekucji
któremukolwiek spośród organów egzekucji administracyjnej, w szczególności ze
względu na ich status, właściwości, a zwłaszcza ustawowo określony zakres
uprawnień w sferze prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Innymi słowy, art.
773 § 1 k.p.c. jest podstawą prawną do każdorazowego rozstrzygnięcia, w razie
zbiegu obu odmiennych rodzajów egzekucji, o dalszym prowadzeniu tych egzekucji
albo przez komornika, albo przez organ egzekucji administracyjnej, w tym
oczywiście przez organ o wyspecjalizowanym charakterze, jakim jest dyrektor
oddziału ZUS, skoro bez wątpienia jest on organem egzekucji administracyjnej (art.
19 § 4 u.p.e.a.) i prowadził jedną z pozostających w zbiegu egzekucję. O
rozstrzygnięciu sądu powierzającego dalsze prowadzenie obu zbiegających się
egzekucji któremukolwiek z obu dotychczas prowadzących je organów powinny
zatem decydować tylko ustawowe przesłanki określone w art. 773 § 1 zdanie drugie
k.p.c., a nie inne pozaustawowe argumenty.
Za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia przez sąd o przedmiotowym zbiegu,
nie można również uznać faktu, że dyrektor oddziału ZUS, działając w charakterze
organu egzekucyjnego, nie może stosować wszystkich środków egzekucyjnych do
stosowania których uprawniony jest komornik, a nawet wszystkich środków
egzekucyjnych, przewidzianych w przepisach ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji jako stojących do dyspozycji innych
administracyjnych organów egzekucyjnych.
Zważyć należy, że sądowe rozstrzygnięcie zbiegu egzekucji dokonywane na
podstawie art. 773 § 1 k.p.c. dotyczy wyłącznie sytuacji, w której obie egzekucje
prowadzone są przeciwko temu samemu dłużnikowi i skierowane są do tego
samego przedmiotu (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1997 r., III CZP
29/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 164 i z dnia 21 lutego 2003 r., III CZP 89/02, OSNC
2003, nr 11, poz. 147). W niniejszej sprawie obie egzekucje skierowane są do
wynagrodzenia za pracę dłużnika, a zatem dotyczą egzekucji świadczeń
pieniężnych, co przesądza możliwość prowadzenia ich tym samym sposobem.
Wyodrębnienie sposobów egzekucji świadczeń pieniężnych następuje ze względu
na przedmiot (rodzaj mienia), do którego egzekucja zostaje skierowana. W tej
sytuacji dyrektor oddziału ZUS uprawniony jest do prowadzenia łącznie obu
egzekucji sposobem mieszczącym się ramach jego uprawnień, co osłabia
sygnalizowane przez Sąd drugiej instancji obawy o brak po jego stronie
dostatecznej wiedzy i operatywności w prowadzeniu egzekucji świadczeń
cywilnych. Wymieniony organ egzekucji administracyjnej, prowadząc obie
egzekucje w trybie określonym przepisami ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji, także więc przy egzekwowaniu należności cywilnej podejmuje w
zasadzie te same czynności, co przy egzekwowaniu należności administracyjnej
należącej wprost do jego kompetencji. Specyfika regulacji w przedmiocie
ograniczeń egzekucji (art. 12 u.p.e.a.) lub podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art.
115 i nast. u.p.e.a.) nie może sprzeciwiać się rozstrzygnięciu zaistniałego zbiegu na
podstawie art. 773 § 1 k.p.c. przez powierzenie prowadzenia obu egzekucji
wyspecjalizowanemu administracyjnemu organowi egzekucyjnemu, którym jest
dyrektor oddziału ZUS.
Za syntezę dotychczas przedstawionych rozważań można uznać stanowisko,
że w razie zbiegu egzekucji sądowej z egzekucją administracyjną, sąd rejonowy, po
stwierdzeniu wystąpienia przesłanek określonych w art. 773 § 1 zdanie drugie k.p.c.
może orzec o dalszym prowadzeniu łącznie obu egzekucji przez dyrektora oddziału
ZUS w trybie właściwym dla tego organu egzekucyjnego. Stanowisko to przesądza
wyraźnie możliwość i dopuszczalność takiego rozstrzygnięcia zbiegu obu egzekucji,
które oznacza powierzenie łącznego ich prowadzenia dyrektorowi oddziału ZUS.
Odmienną kwestią jest ocena merytorycznej prawidłowości takiego
rozstrzygnięcia zbiegu w okolicznościach stanu faktycznego konkretnej sprawy. Jej
dokonanie wymaga weryfikacji poczynionych ustaleń i ocen na podstawie
ustawowych kryteriów orzekania przez sąd o zbiegu egzekucji na podstawie art.
773 § 1 k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.