Uchwała z dnia 22 lutego 2006 r., III CZP 6/06

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Gerard Bieniek
Sędzia SN Jan Górowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Romana B. przeciwko Izie R. o
zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 22
lutego 2006 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Krakowie postanowieniem z dnia 6 grudnia 2005 r.:
a) Czy w myśl zasady wynikającej z treści art. 397 § 2 k.p.c. do zażaleń
sporządzanych przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, a
niespełniających wymagań w zakresie
- wskazania zaskarżonego postanowienia (zarządzenia)
- sformułowania wniosku o zmianę lub uchylenie postanowienia (zarządzenia)
- zwięzłego uzasadnienia zażalenia
stosuje się odpowiednio art. 3701 k.p.c.;
b) w przypadku udzielenia pozytywnej odpowiedzi w przedmiocie zagadnienia
opisanego w pkt a), czy Sąd drugiej instancji zobowiązany jest zawiadamiać
właściwy organ samorządu zawodowego o dostrzeżonych uchybieniach?"
podjął uchwałę:

Zażalenie sporządzone przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika
patentowego, niezawierające wskazania zaskarżonego postanowienia,
wniosku o jego zmianę lub uchylenie albo uzasadnienia (art. 394 § 3 k.p.c.),
podlega odrzuceniu bez wzywania do usunięcia tych braków ( art. 3701 w
związku z art. 397 § 2 k.p.c.);
odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.



Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2005 r. Sąd Rejonowy w Nowym Sączu
odrzucił sprzeciw pozwanej od nakazu zapłaty wydanego w dniu 30 maja 2005 r. w
postępowaniu upominawczym, a następnie - postanowieniem z dnia 20 września
2005 r. - zażalenie od tego orzeczenia.
Pozwana, działająca przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wniosła
zażalenie na postanowienie z dnia 20 września 2005 r. Przy jego rozpoznawaniu
powstało, przedstawione przez Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości o treści przytoczonej na wstępie. Przyczyną
tych wątpliwości jest stwierdzenie, że zażalenie strony pozwanej, mimo wymagania
określonego w art. 394 § 3 k.p.c., nie zawiera wniosku o zmianę lub uchylenie
zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zmiany dokonywane w ostatnich latach w kodeksie postępowania cywilnego
wskazują, że ustawodawca systematycznie zwiększa wymagania stawiane
adwokatom, radcom prawnym i rzecznikom patentowym, co jest w pełni
uzasadnione, gdyż chodzi o uczestników procesu, których udział w postępowaniu
nosi znamiona funkcji o charakterze publicznym. Osoby te są zresztą specjalnie
kwalifikowanymi pełnomocnikami procesowymi (art. 87 § 1 in pricipio oraz art. 871
k.p.c.), co pozwala oczekiwać od nich spełniania wysokich standardów
zawodowych, wśród których jako zupełnie podstawowe wymienić należy
prawidłowe sporządzanie pism procesowych i środków odwoławczych
(zaskarżenia), terminowe zgłoszenie twierdzeń, zarzutów i dowodów, uiszczanie
należnych opłat itp. Jest oczywiste, że dokonywanym zmianom ustawowym
przyświeca zamiar usprawnienia i przyspieszenia postępowania sądowego, a nie
samo tylko zwiększanie formalizmu procesowego, w tym wypadku formalizmu
stanowionego tylko ze względu na podmioty czynności procesowych.
Jednym z przepisów zaostrzających wymagania i rygory w stosunku do
adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych jest art. 3701 k.p.c.,
wprowadzony do kodeksu ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172, poz. 1804).
Zgodnie z tym przepisem, apelacja sporządzona przez wymienionych
pełnomocników, niespełniająca wymogów określonych w art. 368 § 1 pkt 1-3 i pkt 5,
podlega odrzuceniu przez sąd pierwszej instancji bez wzywania do usunięcia tych
braków. Oznacza to m.in., że prawidłowe - od strony formalnej - sporządzenie
apelacji jest uznawane za elementarne zadanie warsztatowe zawodowego
pełnomocnika, w związku z czym, zdaniem ustawodawcy, nie ma uzasadnionych
powodów aby - w przeciwieństwie do apelacji wnoszonych przez same strony lub
pełnomocników nieprofesjonalnych (por. art. 370 k.p.c.) - tolerować brak
fachowości albo zwykłą niesumienność i wdrażać działania naprawcze, prowadzące
zwykle do przewleczenia postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 27 października 2005 r., III CZ 78/05, nie publ.).
Odpowiedź na pytanie, czy art. 3701 k.p.c. ma - przez art. 397 § 1 k.p.c. -
zastosowanie do zażalenia, udzielana z tego punktu widzenia, musi być zatem
twierdząca, nie budzi bowiem wątpliwości, że sporządzenie zażalenia, środka dużo
mniej sformalizowanego niż apelacja, a tym bardziej niż skarga kasacyjna lub
skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (por. art.
3984 w związku z art. 3986 § 2 oraz art. 4245 w związku z art. 4248 § 1 k.p.c.), jest
zadaniem nieprzekraczającym podstawowych umiejętności zawodowego
pełnomocnika. Mówiąc inaczej, rygoryzm przyjęty w odniesieniu do apelacji -
środka odwoławczego wymagającego wyższych umiejętności i większego nakładu
pracy - jest tym bardziej uzasadniony w stosunku do zażalenia. Wskazuje na to
również proporcja skutków, jakie wiążą się z odrzuceniem obu tych środków
odwoławczych. Poza tym nie budzi wątpliwości, że stosowanie art. 3701 k.p.c. w
postępowaniu wywołanym wniesieniem zażalenia przyspiesza tzw. postępowanie
międzyinstancyjne w jeszcze większym stopniu niż stosowanie tego przepisu w
postępowaniu apelacyjnym.
Należy ponadto podkreślić, że po wprowadzeniu do procesu cywilnego
systemu apelacyjnego, opartego na apelacji pełnej, niemal całkowitemu zatarciu
uległy - istniejące w systemie rewizyjnym - różnice między zażaleniem a środkiem
odwoławczym przysługującym od orzeczeń co do istoty sprawy. O ile bowiem
rewizja była środkiem kontrolnym, o tyle apelacja - podobnie jak zażalenie - ma
charakter merytoryczny. W tej sytuacji wysnuwanie jakichkolwiek wniosków z
rzekomych różnic między zażaleniem a apelacją jest przy udzielaniu odpowiedzi na
analizowane pytanie bezzasadne. Przeciwnie, skoro wśród przepisów dotyczących
zażalenia nie ma żadnej normy regulującej skutki złożenia zażalenia
niespełniającego ustanowionych dla niego wymagań, uzasadnione i konieczne jest
odpowiednie stosowanie przepisów o postępowaniu apelacyjnym, a wśród nich - w
wypadku zażalenia sporządzonego przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika
patentowego - także art. 3701 (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5,
poz. 87).
Sięgając do odpowiedniego stosowania art. 3701 k.p.c. nie można pomijać
faktu, że wśród wymagań formalnych stawianych zażaleniu w art. 394 § 3 k.p.c.
łatwo znaleźć odpowiedniki wymagań przewidywanych dla apelacji, których
niespełnienie powoduje jej odrzucenie a limine; wymaganie wskazania
zaskarżonego postanowienia odpowiada wymaganiu oznaczenia wyroku, od
którego apelacja jest wnoszona (art. 368 § 1 pkt 1), wymaganie umieszczenia w
zażaleniu wniosku o uchylenia lub zmianę postanowienia jest odpowiednikiem
wymagania wniosku o zmianę lub uchylenie zaskarżonego wyroku (art. 368 § 1 pkt
5), a wymaganie zwięzłego uzasadnienia stanowi korelat wymagania zwięzłego
przedstawienia w apelacji zarzutów i ich uzasadnienia (art. 368 § 1 pkt 2 i 3).
Różnice istniejące między art. 368 § 1 pkt 1-3 i 5 a art. 394 § 3 k.p.c. dają się łatwo
uwzględnić - na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. - w ramach formuły odpowiedniego
(adaptacyjnego) stosowania art. 3701 k.p.c. w postępowaniu wywołanym
wniesieniem zażalenia. Odmienne wnioski, jakie wysnuł Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 10 listopada 2005 r., III CZ 86/05 (nie publ.), nie mogą być
zatem uznane za przekonywające.
Za stosowaniem do zażalenia rygorów ustanowionych dla apelacji
przemawiają także argumenty systemowe. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art.
17 zdanie drugie ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.), surowy rygor
w postaci odrzucenia środka zaskarżenia w wypadku wniesienia go przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego i nieuiszczenia opłaty w
wysokości stałej dotyczy zarówno apelacji, jak i zażalenia. Zasada ta zostanie
utrzymana, a nawet rozszerzona po wejściu w życie ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398), zgodnie
bowiem z art. 1302 § 3 k.p.c., sąd odrzuci bez wezwania o uiszczenie opłaty środki
zaskarżenia - w tym apelację i zażalenie - wniesione przez adwokata, radcę
prawnego lub rzecznika patentowego, nieopłacone opłatą w wysokości stałej lub
stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu
zaskarżenia. Podobieństwo rozwiązań systemowych wspiera więc postawioną
wcześniej tezę, że art. 3701 k.p.c. ma zastosowanie także do zażalenia,
wnoszonego przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które
dotknięte jest brakami w zakresie wymagań określonych w art. 394 § 3 k.p.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.
Przechodząc do drugiej kwestii przedstawionej w postanowieniu Sądu
Okręgowego, należy wyjaśnić, że określony w art. 3701 in fine obowiązek
zawiadomienia właściwego organu samorządu zawodowego zrzeszającego
pełnomocnika, który sporządził apelację odrzuconą ze względu na niespełnienie
wymagań określonych w art. 368 § 1 pkt 1-3 i 5, został podyktowany troską państwa
o należyte wykonywanie przez zawodowych pełnomocników ich warsztatowych
obowiązków, wynikających z przepisów określających formę podejmowanych
czynności procesowych. Uchybienia w tym zakresie, będące najczęściej efektem
niestaranności lub zaniedbań, ale także braku odpowiedniego przygotowania
zawodowego, są spotykane w praktyce - zwłaszcza praktyce Sądu Najwyższego
(por. art. 3984 w związku z art. 3986 § 2 oraz art. 4245 w związku z art. 4248 § 1
k.p.c.) - stosunkowo często, a ich skutki mają dla stron bardzo doniosły charakter.
Ustawodawca powziął zatem zamiar wyeliminowania lub ograniczenia tego
negatywnego zjawiska przez zaangażowanie władz samorządowych
(korporacyjnych), które są władne oddziaływać na swych członków różnymi
metodami, m.in. przez wszczynanie postępowań dyscyplinarnych (por. 80 i nast.
ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r.
Nr 12, poz. 1058 ze zm., art. 64 i nast. ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm., oraz art. 57 i nast.
ustawy z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych, Dz.U. Nr 49, poz. 509
ze zm.).
Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie jest znane w państwach
europejskich, w których sankcje za uchybienia w zakresie wnoszenia środków
zaskarżenia obejmują niekiedy także wymierzanie grzywien (kar pieniężnych).
Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 531 k.p.k. z 1928 r., jeżeli kasację złożono
oczywiście lekkomyślnie lub jedynie w celu działania na zwłokę, Sąd Najwyższy
zawiadamiał o tym ,,władzę dyscyplinarną obrońcy lub pełnomocnika, który podpisał
kasację". Tak więc unormowanie zastosowane w kodeksie postępowania cywilnego
ma swe historyczne i międzynarodowe odniesienia, jak też znajduje uzasadnienie w
praktyce wymiaru sprawiedliwości.
Należy jednak zaznaczyć, że czynność zawiadomienia przewidziana w art.
3701 in fine k.p.c. (także w art. 3986 § 4 k.p.c.) nie ma charakteru czynności
jurysdykcyjnej; jest czynnością o charakterze ustrojowo-organizacyjnym,
stanowiącą bezpośrednie następstwo wydania postanowienia o odrzuceniu środka
zaskarżenia z określonych ustawowo przyczyn. Czynność ta nie wymaga zatem
wydania orzeczenia przez sąd; właściwa jest tu forma pisma adresowanego do
organu samorządowego, zawierającego wyczerpującą informację o wydaniu
postanowienia o odrzuceniu środka i jego treści. Oczywiście, zawarty w art. 3701
wyraz ,,sąd" nie powinien mylić, gdyż został użyty jedynie w celu uproszczenia
stylistycznego; ustawodawca czyni tak niejednokrotnie, w ten właśnie sposób
oznaczając przewodniczącego składu lub - jak w tym wypadku -
przewodniczącego w rozumieniu ustrojowo-organizacyjnym (tak samo np. w art.
375 k.p.c.).
W tym stanie rzeczy, skoro zawiadomienie przewidziane w art. 3701 in fine
k.p.c. nie przybiera formy orzeczenia, jest oczywiste, że udzielenie odpowiedzi na
pytanie Sądu Okręgowego ujęte w pkt. b nie może mieć żadnego wpływu na
rozstrzygnięcie zażalenia (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27
sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9). Z tych względów
odmówiono podjęcia uchwały w omawianym zakresie.