Uchwała z dnia 26 lipca 2006 r., III CZP 57/06

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Antoni Górski
Sędzia SN Marek Sychowicz

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Ewy D. o przyznanie kompensaty, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 26 lipca 2006 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie
postanowieniem z dnia 8 maja 2006 r.:
,,Czy wniosek o przyznanie kompensaty w oparciu o przepisy ustawy z dnia 7
lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych
przestępstw umyślnych (Dz.U. Nr 169, poz. 1415) podlega opłacie - a w przypadku
odpowiedzi pozytywnej, czy opłatą tą jest opłata stała (art. 23 pkt 1) czy opłata
podstawowa (art. 14 ust. 1) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1159)?"
podjął uchwałę:

Wniosek o przyznanie kompensaty na podstawie przepisów ustawy z
dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom
niektórych przestępstw umyślnych (Dz.U. Nr 169, poz. 1415) podlega opłacie
stałej.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało w toku
postępowania wywołanego wniesieniem zażalenia na zarządzenie
przewodniczącego w przedmiocie zwrotu wniesionego przez adwokata wniosku o
przyznanie kompensaty na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej
kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych (Dz.U. Nr
169, poz. 1415 - dalej: "ustawa o państwowej kompensacie") z powodu
nieuiszczenia należnej opłaty. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafny jest pogląd Sądu Okręgowego, że sprawa o przyznanie kompensaty na
podstawie przepisów ustawy o państwowej kompensacie jest sprawą cywilną.
Przepis art. 1 k.p.c. zawiera definicję sprawy cywilnej jako przedmiotu sądowego
postępowania cywilnego. Sprawa o przyznanie kompensaty mieści się w tej
definicji, gdyż na podstawie art. 8 ustawy rozpoznawana jest w sądowym
postępowaniu cywilnym. Z punktu widzenia przedstawianego do rozstrzygnięcia
zagadnienia mniej istotne jest, czy taką sprawę uznać należy za sprawę cywilną w
znaczeniu materialnym, czy tylko formalnym. Okoliczność, że Skarb Państwa
uzyskuje, zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy, roszczenie zwrotne do sprawcy
przestępstwa przemawia za tym, że sprawa ma charakter cywilny w znaczeniu
materialnym.
Zakwalifikowanie sprawy o przyznanie kompensaty do kategorii spraw
cywilnych skutkuje zastosowaniem do niej przepisów ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1159 - dalej:
"u.k.s.c."). Z przepisów tych wynika zasada obowiązku uiszczania kosztów
sądowych, w tym opłaty od wnoszonych pism, przez strony (art. 2 ust. 2). Nie ma
ustawowego zwolnienia od opłat od wniosku o przyznanie kompensaty.
Z przepisów ustawy o państwowej kompensacie wynika, że kompensata jest
świadczeniem pieniężnym, wypłacanym ze środków budżetu ofiarom niektórych
przestępstw umyślnych lub ich osobom najbliższym na pokrycie utraconych
zarobków lub innych środków utrzymania, kosztów leczenia i kosztów pogrzebu.
Nie jest to świadczenie alimentacyjne. Zawarte w art. 111 § 1 pkt 2 k.p.c. zwolnienie
od obowiązku uiszczania kosztów sądowych strony dochodzącej roszczeń
alimentacyjnych ustanawia wyjątek od zasady odpłatności. Ze względu na
wyjątkowy charakter, uregulowanie to nie może być rozciągnięte w drodze analogii
na stronę dochodzącą przyznania kompensaty.
Nie jest trafny pogląd, że obowiązek ponoszenia opłat sądowych przez osoby
uprawnione do kompensaty nie koresponduje z celem ustawy o państwowej
kompensacie. Przyznanie kompensaty nie jest uzależnione od sytuacji materialnej
osoby uprawnionej; zapewnienie ofiarom przestępstw pomocy materialnej związane
jest z niemożnością uzyskania świadczenia od innych podmiotów, w tym od
sprawcy przestępstwa. Celem ustawy nie jest zapewnianie i udzielanie pomocy
społecznej, lecz przyznanie świadczenia związanego z pokryciem utraconych
środków utrzymania lub pokryciem wydatków na leczenie lub pogrzeb ofiary
przestępstwa umyślnego. Trudna sytuacja finansowa osoby uprawnionej może
ewentualnie przemawiać za zasadnością wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych w konkretnej sprawie.
Przepis art. 17 ustawy o państwowej kompensacie stanowi, że koszty
czynności, w tym tłumaczeń dokumentów przekazywanych do organów
orzekających w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, dokonywanych
przez organy pomocnicze w Rzeczypospolitej Polskiej, obciążają Skarb Państwa.
Zakres art. 17 nie obejmuje kosztów związanych z postępowaniem przed sądem z
wniosku o przyznanie kompensaty. Ratione legis tego unormowania było
nieobciążanie stron kosztami czynności podejmowanych w ramach współpracy
międzynarodowej między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Z art. 17 nie
tylko nie wynika ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych w sprawie o
przyznanie kompensaty, przeciwnie, z przepisu tego można wnioskować
a contrario, że strona ponosi wszystkie koszty w nim nie wymienione.
Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o państwowej kompensacie, do wniosku o
przyznanie kompensaty mają odpowiednie zastosowanie przepisy o postępowaniu
nieprocesowym. Nie ma szczególnego przepisu określającego wysokość opłaty od
tego rodzaju wniosku. W tej sytuacji zastosowanie ma art. 23 pkt 1 u.k.s.c., który
stanowi, że opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o wszczęcie
postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części. Opłata podstawowa
nie może wchodzić w grę, gdyż według art. 14 u.k.s.c. pobiera się ją w sprawach, w
których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej, a także
od podlegających opłacie pism wnoszonych przez stronę zwolnioną od kosztów
sądowych przez sąd.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 k.p.c. rozstrzygnął
przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.