Uchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 50/06

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania złożonego przez Polską Akademię
Nauk przy uczestnictwie Ministra Skarbu Państwa o wyrażenie zgody na sprzedaż
prawa użytkowania wieczystego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 4 sierpnia 2006 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 25
stycznia 2006 r.:
"Czy w sprawach z odwołania wniesionego w trybie art. 5 c. ust. 5 ustawy z
dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących
Skarbowi Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm.) sąd pierwszej instancji do dnia 7
października 2005 r. orzekał w składzie jednego sędziego bez udziału ławników czy
w składzie jednego sędziego i dwóch ławników?"
podjął uchwałę:

W postępowaniu sądowym wywołanym wniesieniem odwołania na
podstawie art. 5c ust. 5 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach
wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz.U. Nr 106
poz. 493 ze zm.) sąd pierwszej instancji orzekał w składzie jednego sędziego i
dwóch ławników (art. 509 pkt 4 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1
lipca 1996 r. do dnia 7 października 2005 r.).

Uzasadnienie

Polska Akademia Nauk wniosła na podstawie art. 5c ust. 5 ustawy z dnia 8
sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi
Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493 ze zm. - dalej: ,,ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r.")
odwołanie od rozstrzygnięcia Ministra Skarbu Państwa z dnia 28 stycznia 2005 r.,
nieuwzględniającego jej sprzeciwu od decyzji tego Ministra z dnia 10 grudnia
2004 r. odmawiającej wyrażenia zgody na sprzedaż przez Polską Akademię Nauk
spółce z o.o. ,,K.D." prawa wieczystego użytkowania szczegółowo opisanej
nieruchomości.
Wniesione odwołanie Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznał w składzie
jednego sędziego bez udziału ławników i oddalił je postanowieniem z dnia 11 maja
2005 r.
Sąd Apelacyjny, rozpoznając apelację od tego postanowienia, powziął
wątpliwość wyrażoną w przedstawionym zagadnieniu prawnym. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przedstawionego Sądowi
Najwyższemu na podstawie art. 390 k.p.c. poprzedzić należy wyjaśnieniem kwestii,
czy stroną pozwaną w sprawie jest Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra
do spraw Skarbu Państwa, czy też stroną jest - jako samodzielny podmiot -
Minister do spraw Skarbu Państwa. Specyfika spraw objętych hipotezą art. 5c ust. 5
ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. polega na tym, że przewidziane tym przepisem
uprawnienia Ministra do spraw Skarbu Państwa sprowadzają się do wydawania w
ramach nadzoru władczych decyzji nad czynnościami prawnymi państwowych osób
prawnych w zakresie rozporządzenia mieniem państwowym (art. 5a). Przyjąć zatem
należy, że Minister do spraw Skarbu Państwa w postępowaniu prowadzonym na
podstawie art. 5a-5c ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. nie działa w sferze dominium,
lecz w sferze imperium jako organ administracji rządowej, wpływający władczo na
działalność państwowej osoby prawnej, kształtując w wybrany przez siebie sposób
jej sytuację prawną i faktyczną. Tak określony status prawny Ministra do spraw
Skarbu Państwa w postępowaniu administracyjnym zachowany zostaje w
szczególnym postępowaniu sądowym wywołanym odwołaniem od jego decyzji, do
którego stosuje się odpowiednio przepisy części pierwszej księgi drugiej tytułu II
działu IVa kodeksu postępowania cywilnego (art. 5c ust. 6 ustawy). Sprawa z
udziałem podmiotu niesamodzielnego (niemającego osobowości prawnej) może się
toczyć, gdy został on wyposażony w zdolność sądową, dającą mu samodzielną
pozycję w postępowaniu sądowym. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego
przewidują takie przypadki (art. 7, 635 § 2, art. 655 § 1, art. 922, 460 § 1, art. 4797,
6913, 47929 § 1 i 2, art. 47950, 47961, 47972), a niektórzy przedstawiciele doktryny
przyjmują, że uczestnikami postępowania sądowego są wówczas organy
państwowe, a nie Skarb Państwa.
Takie uogólnienie jest zbyt daleko idącym uproszczeniem, na co zwrócił
uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 marca 2005 r., IV CK 675/04
(OSNC 2006, nr 2, poz. 35), stwierdzając, że do wszczęcia postępowania w
sprawach, o których mowa w art. 635 § 2 i art. 655 § 1 k.p.c., uprawniony jest Skarb
Państwa działający przez właściwy urząd skarbowy. Uzasadniając tę tezę podniósł,
że w świetle przepisów ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w
województwie (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 80, poz. 872 ze zm.) oraz ustawy dnia
21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr
121, poz. 1267 ze zm.) urząd skarbowy jest jednostką wojewódzkiej administracji
niezespolonej utworzoną w ramach publicznej administracji rządowej. Wymienienie
urzędu skarbowego w art. 635 § 2 i art. 655 § 1 k.p.c. interpretować zatem należy
tylko jako wskazanie stationis fisci Skarbu Państwa. W konsekwencji przyjął, że
urząd skarbowy jako państwowa jednostka organizacyjna w rozumieniu art. 67 § 2
k.p.c. nie ma samodzielnej pozycji w postępowaniu sądowym także w sprawach
wymienionych w art. 635 § 2 i art. 655 § 1 k.p.c. Stwierdzić zatem należy, że
podmioty niemające osobowości prawnej zajmują samodzielną pozycję w
postępowaniu sądowym tylko wtedy, gdy przepisy szczególne w sposób wyraźny
przyznają im zdolność sądową, w przeciwnym razie, jeśli są organami administracji
rządowej, występują jako stationes fisci Skarbu Państwa. Żaden przepis ustawy z
dnia 8 sierpnia 1996 r. nie przyznaje Ministrowi do spraw Skarbu Państwa zdolności
sądowej.
Zgodnie z art. 5c ust. 6 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r., do rozpatrywania
spraw wniesionych do sądu wskutek odwołania od rozstrzygnięcia Ministra do
spraw Skarbu Państwa stosuje się odpowiednio przepisy części pierwszej księgi
drugiej tytułu II działu IVa kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to stosowanie
przepisów o postępowaniu nieprocesowym dotyczących spraw z zakresu przepisów
o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa
państwowego (art. 691-6919 k.p.c.). W art. 6911-6919 nie ma regulacji dotyczącej
składu sądu, należy zatem sięgnąć do odpowiedniego zastosowania art. 509 k.p.c.
Według tego przepisu - w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania przez Sąd
Okręgowy - w sprawach podlegających rozpoznaniu według przepisów o
postępowaniu nieprocesowym orzekał jeden sędzia bez udziału ławników, z
wyjątkiem spraw wymienionych w pkt 1-4. W art. 509 pkt 4 k.p.c. wymienione
zostały sprawy o rozstrzygnięcie sporu między radą pracowniczą przedsiębiorstwa
a dyrektorem przedsiębiorstwa albo między tymi organami a organem
założycielskim lub sprawującym nadzór nad przedsiębiorstwem.
Sąd Apelacyjny, odmawiając odpowiedniego zastosowania tego przepisu przy
orzekaniu w sprawie wniesionej do sądu na skutek odwołania od rozstrzygnięcia
Ministra do spraw Skarbu Państwa, uznał, że między tymi postępowaniami brak
podobieństwa podmiotowego, a ponadto ocenił, że przedmiot obu postępowań nie
jest do siebie zbliżony. Nie podzielając takiej oceny należy zwrócić uwagę, że
zgodnie z art. 46a ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach
państwowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.), do dokonania
czynności wymienionej w pkt 1-3, dotyczącej mienia przedsiębiorstwa, potrzebna
jest zgoda organu założycielskiego. Nie ulega wątpliwości, że regulacja ta jest
analogiczna do zawartej w ustawie z dnia 8 sierpnia 1996 r., zgodnie z którą
Minister do spraw Skarbu Państwa wyraża zgodę na dokonanie czynności prawnej,
na podstawie której Polska Akademia Nauk rozporządziła prawem użytkowania
wieczystego. W obu przypadkach chodzi o zgodę na dokonanie czynności
rozporządzającej mieniem państwowej osoby prawnej, a więc odpowiednio -
przedsiębiorstwa państwowego i Polskiej Akademii Nauk.
Wykładnia funkcjonalna art. 509 k.p.c. także dostarcza podstaw do uznania,
że w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania w pierwszej instancji przez Sąd
Okręgowy sąd orzeka w składzie ławniczym. Sprawy z udziałem ławników zarówno
w postępowaniu nieprocesowym, jak i w procesie mają wspólny mianownik; są
sprawami o dużym znaczeniu społecznym i można w nich wykorzystać
doświadczenie życiowe, którym z założenia ławnicy powinni dysponować. Z tego
punktu widzenia różnicowanie obu kategorii spraw nie znajduje żadnego
uzasadnienia.
Z przytoczonych względów należało podjąć uchwałę, jak wyżej (art. 390 § 1
k.p.c.).