Uchwała SN - III CZP 50/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 50/03
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/10/154
Data wydania:2003-07-23
Uchwała z dnia 23 lipca 2003 r., III CZP 50/03

Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w W.,
Oddziału w T.G. przy uczestnictwie Tadeusza K., Adama K. i Aliny K. o wpis, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 23 lipca 2003 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z
dnia 18 marca 2003 r.:
"Czy przesłanką nabycia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego, dla którego założona była księga wieczysta, umową sprzedaży,
zawartą pod rządami ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze
(Dz.U. z 1995 r. Nr 54 poz. 288 ze zm.), jest wpis do księgi wieczystej"?.
podjął uchwałę:

W okresie obowiązywania przepisów art. 223 § 2 i 5 ustawy z dnia 16
września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz.
288 ze zm.) do przeniesienia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego, dla którego była założona księga wieczysta, konieczny był
wpis nabywcy tego prawa do księgi wieczystej.

Uzasadnienie

W księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Tarnowskich
Górach dla własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego nr 4 w
domu położonym przy ul. D. nr 5g w T.G. jako uprawnieni wpisani są Adam i Alina
małżonkowie K. na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej. Notarialną umową
z dnia 3 listopada 1999 r. sprzedali oni to prawo Tadeuszowi K., który dnia 19
listopada 1999 r. został przyjęty w poczet członków Spółdzielni Mieszkaniowej ,,G.",
jednak nie ujawnił nabytego prawa w wymienionej księdze wieczystej.
Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach w dniu 10 października 2002 r. wpisał w
tej księdze wieczystej hipotekę przymusową na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie tytułem zaległych składek na ubezpieczenie społeczne,
zdrowotne i składek na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych należnych od Adama K.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji Tadeusza K., Sąd Okręgowy w
Gliwicach powziął wątpliwość przytoczoną na wstępie uchwały. Jej źródłem jest to,
,,czy przepisy art. 223 § 2 i 5 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo
spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm. - dalej:
"Pr.spółdz.") są przepisami szczególnymi w stosunku do art. 2451 k.c. w tym sensie,
że wyłączają zasadę wpisu jako przesłankę nabycia własnościowego
spółdzielczego prawa do lokalu, dla którego prowadzona jest księga wieczysta".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia wymaga dokonania wykładni
przepisów art. 223 § 2 i 5 Pr.spółdz. oraz art. 2451 k.c. Zgodnie z art. 223 § 2
Pr.spółdz., skuteczność zbycia własnościowego prawa do lokalu zależy od przyjęcia
nabywcy w poczet członków spółdzielni, a stosownie do § 5, umowa zbycia tego
prawa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Według art. 2451 k.c., do
przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest
umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w
księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi
inaczej. Wprawdzie przepisy art. 223 § 2 i 5 Pr.spółdz. stanowią o zbyciu prawa, a
nie o jego przeniesieniu, jednak istota tych czynności jest taka sama, można zatem
mówić przemiennie o zbyciu własnościowego prawa lub o jego przeniesieniu.
Przepisy te zostały dostosowane do zmiany przepisów art. 24 ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361) i art. 244 k.c., dokonanej nowelą z dnia 25 października 1991 r. (Dz.U.
Nr 115, poz. 496), której celem było umożliwienie osobom, mającym własnościowe
prawo do lokalu spółdzielczego ustanowienia hipoteki dla zabezpieczenia kredytu
bankowego, co jest uwarunkowane istnieniem księgi wieczystej. Nowelą tą dodano
do ustawy o księgach wieczystych i hipotece przepis art. 241, według którego księgi
wieczyste mogą być prowadzone także w celu ustalenia stanu prawnego
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu. Dodano też § 5 do art. 223
Pr.spółdz. wprowadzający formę aktu notarialnego dla umowy zbycia
własnościowego prawa do lokalu.
Treść art. 2451 k.c. i art. 223 § 2 i 5 Pr.spółdz. nie nasuwa wątpliwości; ich
sens wynika z literalnego brzmienia. Nie ma też wystarczających podstaw do
wniosku, że językowo jednoznacznym przepisom można przypisać w drodze
wykładni inny sens niż wynikający z ich brzmienia. Za niedopuszczalne należy więc
uznać posługiwanie się przy ich interpretacji metodami wykładni funkcjonalnej i
szukanie rationis legis, gdyż prowadziłoby to do naruszenia praworządności.
Sięganie do celu przepisu jest elementem uzupełniającym wykładnię
przeprowadzoną przy pomocy innych metod i samo nie jest wystarczającą metodą
wykładni.
Wątpliwości Sądu Okręgowego wskazują na możliwość istnienia zbiegu norm i
wyłączenia wielości ocen opartego na paremii lex specialis derogat legi generali.
O zbiegu norm można mówić wtedy, gdy z identyczną sytuacją faktyczną wyrażoną
w różnych hipotezach przepisów prawa, prawo łączy dwie lub więcej różnych
dyspozycji. Reguła wyłączenia wielości ocen, o której mowa, dotyczy dwóch
różnych dyspozycji, związanych z odmienną hipotezą, gdy zakres hipotezy legis
specialis mieści się w zakresie hipotezy legis generalis; dopiero zestawienie obu
przepisów umożliwia ustalenie rzeczywistego zakresu hipotezy legis generalis. Przy
założeniu zatem, że co najmniej dwa przepisy w swych hipotezach zawierają
wszystkie elementy konkretnego stanu faktycznego, za przepis szczególny należy
uznać ten, którego hipoteza jest węższa (por. uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej
z dnia 14 stycznia 1960 r., I CO 45/59, OSN 1961, nr 1, poz. 1).
Przepisy Prawa spółdzielczego stanowią wyspecjalizowany dział prawa
cywilnego, wobec czego w sprawach nimi nieuregulowanych należy sięgać do
ogólnych norm prawa cywilnego i stosować reguły oraz konstrukcje tego prawa.
Mając na względzie to wyjaśnienie należy stwierdzić, że przepisy Prawa
spółdzielczego nie zawierają zasad ogólnych, normujących zbycie (przeniesienie)
własnościowego prawa do lokalu. Zasad takich nie zawiera także kodeks cywilny w
zakresie dotyczącym praw rzeczowych ograniczonych, z wyjątkiem art. 2451, który
statuuje taką właśnie zasadę ogólną i obejmuje swoim zakresem także
własnościowe prawo do lokalu. Według tego przepisu, odstępstwo od zasady
konstytutywności wpisu w przypadku przeniesienia ograniczonych praw, musi
wynikać z przepisu szczególnego.
Artykuł 223 § 5 Pr.spółdz. normuje, jak już wspomniano, przesłankę zbycia
własnościowego prawa do lokalu tylko co do formy tej czynności prawnej. Wobec
braku w Prawie spółdzielczym ogólnych unormowań zbycia (przeniesienia)
własnościowego prawa do lokalu, trzeba zatem, sięgając do prawa cywilnego,
stosować art. 2451 k.c.
Uwzględniając przytoczone wyżej rozważanie stosunku legis specialis do legis
generalis i zestawienie omawianych przepisów, należy przyjąć, że art. 223 § 2 i 5
Pr.spółdz. są przepisami szczególnymi w stosunku do art. 2451.k.c. tylko co do
formy umowy przeniesienia własnościowego prawa do lokalu, nie zawierają bowiem
elementów stanu faktycznego w zakresie zasady ogólnej zawartej w art. 2451 k.c.,
bo nie regulują takich zasad zbycia własnościowego prawa do lokalu i dlatego nie
dochodzi do zbiegu norm.
Trafnie zatem Sąd Okręgowy skłonił się do przeczącej odpowiedzi na pytanie
czy art. 223 § 2 i 5 Pr.spółdz. są przepisami szczególnymi w stosunku do art. 2451
k.c. w tym sensie, że wyłączają zasadę wpisu jako przesłankę nabycia
własnościowego prawa. Powołany przez ten Sąd przepis art. 7 ust. 1 ustawy z dnia
29 czerwca 1995 r. o obligacjach (Dz.U. Nr 120, poz. 1300), w którym ustawodawca
wyłączył stosowanie art. 2451 k.c. do przeniesienia obligacji zabezpieczonej
hipoteką, dostarcza argumentu jurydycznego na rzecz przyjętej wykładni, daje
bowiem podstawę do wniosku, że jeśli wolą ustawodawcy jest wyłączenie wpisu do
księgi wieczystej jako przesłanki konstytutywnej, to czyni to w sposób wyraźny. Nie
zrobił tego w odniesieniu do własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, mimo
zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o
spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze
zm.). Przepis art. 172 tej ustawy, będący odpowiednikiem art. 223 Pr.spółdz.,
uzupełniono jedynie przez nałożenie na notariusza obowiązku przesłania wypisu
aktu notarialnego o zbyciu własnościowego prawa do lokalu niezwłocznie do
spółdzielni. Obowiązek zamieszczenia w tym akcie wniosku o dokonanie wpisu w
księdze wieczystej i przesłania jego wypisu z urzędu sądowi właściwemu do
prowadzenia tej księgi wynika z art. 92 § 4 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo
o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369). Stanowi to dodatkowy
argument na rzecz przyjętej wykładni.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie, jak
w uchwale.

Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: