Uchwała z dnia 17 maja 2007 r., III CZP 43/07

Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Joanny Marty L. przeciwko
Andrzejowi L. o rozwód, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 maja 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Białymstoku postanowieniem z dnia 5 marca 2007 r.:
"Czy strona, wnosząca apelację, w której domaga się ustalenia obowiązku
ponoszenia kosztów wychowania i utrzymania małoletniego dziecka na wyższym
niż ustalony w orzeczeniu poziomie, w sytuacji niezaskarżenia wyroku
rozwiązującego małżeństwo przez rozwód, ma obowiązek uiszczenia opłaty
przewidzianej art. 26 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398-), czy też jest zwolniona
od opłaty na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 powyżej przywoływanej ustawy?"
podjął uchwałę:
Nie ma obowiązku uiszczenia opłaty od apelacji małżonek, który
zaskarża wyrok orzekający rozwód jedynie w części rozstrzygającej o
kosztach utrzymania i wychowania małoletniego dziecka, domagając się
podwyższenia zasądzonej kwoty (art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398
ze zm.).

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu zażalenia powódki Joanny L. na postanowienie Sądu
Okręgowego, zaskarżone przez nią w części oddalającej wniosek o zwolnienie od
opłaty od apelacji.
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2007 r. orzekającym rozwód małżeństwa
powódki z pozwanym Andrzejem L. z winy pozwanego Sąd Okręgowy zobowiązał
obydwoje rodziców do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletniej
córki i ustalił udział w nich ojca na kwotę 350 zł miesięcznie, płatną do rąk powódki
sprawującej osobistą pieczę nad małoletnią. Ponadto oddalił powództwo w części
dotyczącej alimentów na rzecz powódki.
Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość, czy powódka, wnosząc apelację, w której
domaga się ustalenia obowiązku ponoszenia przez pozwanego kosztów utrzymania
i wychowania małoletniej córki w wyższej kwocie niż ustalona w wyroku, jest
zobowiązana do uiszczenia opłaty stałej przewidzianej od pozwu w sprawie o
rozwód, czy też jest zwolniona od opłaty na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167,
poz. 1398ze zm. - dalej: "u.k.s.c."). (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sprawa o rozwód jest w ujęciu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
sprawą, w której nie chodzi wyłącznie o rozwiązanie małżeństwa, lecz sprawą, w
której sąd rozstrzyga także o całości spraw rodziny. Takie ukształtowanie sprawy o
rozwód realizuje przyjęte przez ustawodawcę założenie określane jako ,,zasada
integralności wyroku rozwodowego" (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12
października 1970 r., III CZP 6/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 117). Rozstrzygnięcia
wyroku orzekającego rozwód pozostają w ścisłej łączności, która powoduje, że
stanowią one nierozerwalną całość. W związku z tym, mimo zaskarżenia tylko
niektórych rozstrzygnięć - innych niż rozwiązanie małżeństwa - pozostałe,
niezaskarżone rozstrzygnięcia, nie mogą się uprawomocnić.
Zasada integralności wyroku rozwodowego nie ma jednak charakteru
absolutnego. Po rozszerzeniu kognicji sądu przez ustawę z dnia 19 grudnia 1975 r.
o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 45, poz. 234), która
objęła także orzekanie o sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego przez
małżonków mieszkania oraz o podziale majątku wspólnego, w orzecznictwie
zgodnie przyjęty został pogląd, że zaskarżenie wyroku rozwodowego jedynie w
części dotyczącej wspólnego mieszkania oraz podziału wspólnego majątku nie
oznacza zaskarżenia wyroku rozwodowego w całości (uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 12 listopada 1976 r., III CZP 54/76, OSNCP 1977, nr 7, poz. 109 oraz
uchwała pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77,
OSNCP 1978, nr 3, poz. 39). Z drugiej strony wyróżniano części orzeczenia
rozwodu - orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa oraz o winie małżonków - co do
których bez wątpienia obowiązuje zasada integralności wyroku rozwodowego
(uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 12
października 1970 r., III CZP 6/70, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8
czerwca 2005 r., V CZ 59/05, nie publ., oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26
listopada 1999 r., III CKN 468/98, OSP 2000, nr 7-8, poz. 117).
Odnośnie do rozstrzygnięcia o kosztach utrzymania i wychowania dzieci Sąd
Najwyższy początkowo stał na stanowisku obowiązywania zasady także w tym
przypadku (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 5 stycznia 1953 r., C 688/51,
OSN 1954, nr 2, poz. 26, uzasadnienie uchwały z dnia 11 września 1992 r., III CZP
107/92, OSNCP 1993, nr 5, poz. 73, oraz uchwała z dnia 30 września 1961 r., 4 CO
13/61, OSNCP 1963, nr 1, poz. 2). W nowszym orzecznictwie dominuje jednak
pogląd przeciwny, zainicjowany postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 25
marca 1999 r., III CKN 124/99 (OSNC 1999, nr 10, poz. 182), który Sąd Najwyższy
w obecnym składzie podziela (por. również postanowienia z dnia 28 czerwca
2001 r., I CZ 89/01, nie publ., oraz z dnia 13 października 2004 r., I CZ 11/04, nie
publ.).
Można sformułować wniosek, że zasada integralności wyroku rozwodowego
ma pełne zastosowanie do roszczeń procesowych o charakterze osobistym, które
nie mogą być dochodzone w innym postępowaniu niż postępowanie odrębne w
sprawie o rozwód (np. roszczenie o orzekanie lub zaniechanie orzekania o winie).
W przypadku roszczeń majątkowych dotyczących podziału majątku wspólnego,
eksmisji lub podwyższenia alimentów na rzecz wspólnych małoletnich dzieci zasada
integralności wyroku rozwodowego nie obowiązuje. We wszystkich tych
przypadkach istnieje możliwość dochodzenia roszczeń w innym postępowaniu, nie
można zatem twierdzić, że stanowią one integralną część wyroku rozwodowego.
Włączenie wymienionych spraw do kognicji sądu orzekającego w sprawie o rozwód
podyktowane jest względami ekonomiki procesowej. (...)
Do rozważenia pozostaje, czy małżonek wnoszący apelację od wyroku
rozwodowego jedynie w części dotyczącej kosztów utrzymania i wychowania
dziecka jest stroną dochodzącą roszczeń alimentacyjnych w rozumieniu art. 96
ust.1 pkt 2 u.k.s.c., niemającą obowiązku uiszczania kosztów sądowych. (...)
Od pozwu o rozwód, a także od apelacji w sprawie o rozwód pobierana jest
opłata stała w kwocie 600 zł (art. 26 i 3 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c.). Żądanie rozwodu
stanowi obligatoryjną cześć pozwu. Uprawnienie do żądania rozwiązania
małżeństwa przez rozwód przysługuje wyłącznie małżonkowi. W pozwie
rozwodowym małżonek nie dochodzi roszczenia alimentacyjnego na rzecz
małoletniego dziecka. Na podstawie art. 58 § 1 k.r.o. sąd orzeka z urzędu w jakiej
wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania
i wychowania dziecka. Także w razie pominięcia w pozwie żądania w tym
przedmiocie sąd rozstrzygnie o nim z urzędu. (...)
W przypadku apelacji od wyroku rozwodowego, która jest ograniczona do
orzeczenia o kosztach utrzymania i wychowania dziecka, przedmiotem sprawy nie
jest rozwód, gdyż strona nie kwestionuje przesłanek rozwodowych, a oderwane od
nich roszczenie objęte zaskarżeniem jest roszczeniem samodzielnym, które może
być dochodzone także odrębnie. Bez znaczenia dla przedmiotowego zwolnienia od
kosztów sądowych, na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 jest w tej sytuacji kognicja
przysługująca sądowi drugiej instancji w sprawie rozwodowej, obejmująca zawsze
badanie przesłanek rozwodu określonych w art. 56 k.r.o.
Użyta w art. 96 ust. 1 pkt 2 u.k.s.c. forma liczby mnogiej, przy braku
jakiegokolwiek rozróżnienia wymienianych tam ,,roszczeń alimentacyjnych",
pozwala przyjąć, że chodzi w nim o wszystkie sytuacje, w których dochodzenie tego
roszczenia jest możliwe. Zawarte w nim zwolnienie nie ogranicza się więc jedynie
do dochodzenia roszczeń alimentacyjnych w samodzielnym postępowaniu, w
których zostaje wniesiony pozew o alimenty lub ich podwyższenie. Przyznanie
przez ustawę zwolnienia stronie ,,dochodzącej roszczeń" oznacza, że roszczenie
alimentacyjne powinno być samodzielnym roszczeniem, które nie może być łączone
z innymi roszczeniami. (...)
Za przyjętą wykładnią art. 96 ust. 1 pkt u.k.s.c. przemawia także ogólny cel
zawartego w nim unormowania, który stanowi ułatwienie dochodzenia roszczeń
alimentacyjnych. Nie budzi wątpliwości, że zwolnienie zawarte w tym przepisie
dotyczy żądania roszczeń alimentacyjnych wobec współmałżonka, tym bardziej
więc powinno ono obejmować dochodzenie roszczeń alimentacyjnych na rzecz
dzieci. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się znaczenie ochrony dobra
dziecka jako naczelnej zasady wykładni przepisów prawa rodzinnego
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1998 r., II CKN 855/97,
OSNC 1998, nr 9, poz. 142, i z dnia 7 lipca 2000 r., III CKN 796/00, "Biuletyn SN"
2000, nr 10, s. 13, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2000 r., V CKN
1237/00, nie publ.). Zasada ta powinna znaleźć zastosowanie w omawianym
przypadku.
Z tych względów orzeczono, jak w uchwale.