Uchwała z dnia 6 grudnia 2000 r., III CZP 41/00

Przewodniczący: Sędzia SN Antoni Górski (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Henryk Pietrzkowski, Marek Sychowicz

Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego w sprawie z wniosku wierzyciela ,,C. (P.)", Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko dłużnikowi Robertowi M. o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 6 grudnia
2000 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Warszawie
postanowieniem z dnia 29 czerwca 2000 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 390
k.p.c.:
,,Czy w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu przepis art. 781 § 2 k.p.c. wyłącza odpowiednie stosowanie (art. 13
§ 2 k.p.c.) art. 46 § 1 k.p.c.?"
podjął następującą uchwałę:

W sprawie o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu dopuszczalne jest ustalenie właściwości sądu na podstawie
stosowanego odpowiednio art. 46 § 1 k.p.c.

Uzasadnienie

Przy rozpoznawaniu zażalenia w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu Sąd Okręgowy w Warszawie powziął
wątpliwość co do charakteru właściwości miejscowej sądu rejonowego określonej w
art. 781 § 2 k.p.c., sformułowaną w postaci zagadnienia prawnego,
przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 § 1
k.p.c. w związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W literaturze prawniczej oraz w orzecznictwie sądowym zgodnie podkreśla się
autonomiczność postępowania klauzulowego, trafnie wskazując, że stanowi ono
stadium pośrednie między postępowaniem rozpoznawczym a egzekucyjnym.
Wyodrębnienie tego stadium stało się konieczne jako etap przygotowawczy,
umożliwiający wierzycielowi wszczęcie postępowania egzekucyjnego, mającego na
celu przymusowe wykonanie wyroku. Klauzula wykonalności nadawana przez sąd
stwierdza bowiem, że wyrok jest wykonalny i upoważnia do zastosowania
przewidzianych prawem środków dla jego przymusowej realizacji.
Funkcjonalne wyodrębnienie postępowania klauzulowego nastąpiło w art. 781
do 795 k.p.c. Jest rzeczą zrozumiałą, że decydując się na to wyodrębnienie,
ustawodawca musiał też określić właściwość sądu, przed którym postępowanie
klauzulowe może się toczyć. Bez takiej regulacji często trudno byłoby ją określić,
kierując się tylko zasadami ogólnymi o właściwości sądu, zawartymi w części
pierwszej kodeksu postępowania cywilnego. Ponadto ustawodawca przyjął
generalną zasadę, że w przepisach regulujących tryby i rodzaje postępowania z
reguły zamieszcza równocześnie postanowienia dotyczące właściwości sądu. W
postępowaniu klauzulowym kwestię tę rozstrzyga art. 781 k.p.c. W sprawie
niniejszej, której przedmiotem jest nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu, należącemu, według określenia z art. 781 § 2 zdanie
pierwsze k.p.c., do kategorii ,,innych tytułów" - zgodnie z tym przepisem - klauzulę
nadaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika.
Sąd Okręgowy trafnie podniósł, że na tle takiej regulacji powstaje wątpliwość,
czy określona tu właściwość sądu ma charakter właściwości wyłącznej, czy też
dopuszczalne jest, w drodze odpowiedniego stosowania art. 46 § 1 w związku z art.
13 § 2 k.p.c., ustalenie odmiennej właściwości na podstawie umowy prorogacyjnej,
zawartej pomiędzy bankiem a jego klientem - dłużnikiem, na potrzeby
potencjalnego postępowania klauzulowego.
Powszechnie przyjmuje się - mówiąc najkrócej - że ,,odpowiednie" stosowanie
przepisu może polegać na jego zastosowaniu wprost, albo z pewnymi
modyfikacjami - usprawiedliwionymi odmiennością stanu ,,podciąganego" pod
dyspozycję stosowanego przepisu, bądź na niedopuszczalności jego stosowania do
rozpatrywanego stanu w ogóle. Ta niedopuszczalność może przy tym wynikać albo
bezpośrednio z treści wchodzących w grę regulacji prawnych, albo z tego, że
zastosowania danej normy nie dałoby się pogodzić ze specyfiką i odmiennością
rozpoznawanego stanu. Przykładowo, z takim wyłączeniem możliwości stosowania
art. 46 § 1 k.p.c. mamy do czynienia w postępowaniu nieprocesowym. Wynika ono
zarówno bezpośrednio z treści art. 508 § 1 k.p.c., mówiącego wyraźnie o
właściwości wyłącznej, jak i ze specyfiki tych spraw, która na ogół nie pozwala na
zawarcie umowy prorogacyjnej.
Tymczasem w zakresie objętym treścią przedstawionego w sprawie
zagadnienia prawnego o takiej niedopuszczalności mówić nie można. Przede
wszystkim, wbrew stanowisku niektórych przedstawicieli doktryny, stwierdzić
należy, że nie powinno mieć tu rozstrzygającego znaczenia samo kategoryczne
brzmienie art. 781 § 2 k.p.c. Kwestia właściwości sądu należy bowiem do takiej
materii ustawowej, którą zawsze trzeba formułować stanowczo i kategorycznie. Nie
sposób jest też zgodzić się z poglądem, że zawarta w tym przepisie regulacja jest
całościowa i wyczerpująca. Już bowiem w samej jego treści zawarte jest odesłanie
do pojęcia właściwości ogólnej, a więc do instytucji zdefiniowanej w art. 27 i nast.
części pierwszej k.p.c. Nie powinno też ulegać wątpliwości, że w postępowaniu
klauzulowym będzie miał również odpowiednie zastosowanie art. 43 k.p.c. W
sytuacji bowiem, kiedy tytuł wykonawczy opiewa na kilku dłużników
zamieszkujących na terenach działania różnych sądów, wybór właściwego sądu do
przeprowadzenia przeciwko nim postępowania klauzulowego będzie należał do
wierzyciela.
Nie ma też argumentów, które sprzeciwiałyby się możliwości zastosowania art.
46 § 1 k.p.c. w postępowaniu klauzulowym ze względu na istotę i specyfikę tego
postępowania. Jak już wspomniano, ma ono wprawdzie usytuowanie pośrednie,
między postępowaniem rozpoznawczym a egzekucyjnym, to jednakże ze względu
na to, że podejmowane w nim czynności mają charakter czynności procesowych, a
nie egzekucyjnych, zachowuje ono co do swojej istoty charakter rozpoznawczy,
tyle, że z bardzo ograniczonym zakresem przedmiotu rozpoznania. Nie ma więc
podstaw do generalnego wyłączenia w tym postępowaniu odpowiedniego
zastosowania art. 46 § 1 k.p.c. W szczególności odnosi się to do postępowania o
nadanie klauzuli wykonalności bankowym tytułom egzekucyjnym. Skoro
odpowiednie porozumienie pomiędzy bankiem i jego klientem-dłużnikiem,
zawierające oświadczenie tego dłużnika o poddaniu się egzekucji, zastępuje całe
postępowanie rozpoznawcze przed sądem, gdyż może być podstawą wystawienia
przez bank tytułu egzekucyjnego (por. art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. -
Prawo bankowe, Dz.U. Nr 140, poz. 939 ze zm.), to nie ma przeszkód, aby strony
czynności bankowej umówiły się także co do właściwości sądu w przyszłym
postępowaniu o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności.
Dodatkowo za tym stanowiskiem przemawiają ważkie argumenty z zakresu
wykładni systemowej i funkcjonalnej. Dokonywane w ostatnich latach głębokie
zmiany w procedurze cywilnej zmierzają m.in. do zwiększenia procesowych
uprawnień stron i zmniejszenia zakresu działania sądu z urzędu. Z punktu widzenia
rozpoznawanego w niniejszej sprawie zagadnienia prawnego, szczególnego
znaczenia nabiera wprowadzona w art. 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 822 ze zm.) możliwość
wyboru komornika przez wierzyciela w ramach właściwości danego sądu
apelacyjnego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 kwietnia 2000 r., III
CZP 5/00 (OSP 2000, nr 11, poz. 165), dokonanie takiego wyboru pociąga za sobą
równocześnie skutek procesowy polegający na tym, że właściwym sądem
egzekucyjnym w takiej sprawie staje się również sąd, któremu ten komornik
podlega. Uwzględnienie zatem zasad systemu obowiązującego postępowania
cywilnego, zgodnie z którymi strony mogą umownie określić właściwość sądu, a
wierzyciel dokonać wyboru komornika, nie pozwala na zakwestionowanie co do
zasady możliwości umownego określenia przez bank i jego dłużnika właściwości
sądu w przyszłym postępowaniu klauzulowym.
Za taką możliwością przemawia także wykładnia funkcjonalna. Przewidziane
w prawie bankowym uprawnienie banku do wystawiania tytułów egzekucyjnych bez
konieczności przeprowadzania sądowego postępowania rozpoznawczego ma
niewątpliwie na celu uproszczenie postępowania i ułatwienie realizacji przez bank
wiarygodnych i na ogół niespornych należności wynikających z czynności
bankowych. W tym stanie byłoby rzeczą wręcz niezrozumiałą, gdyby przyjąć, że
wolą ustawodawcy było z jednej strony dopuszczenie umownego określania na
podstawie art. 46 § 1 k.p.c. właściwości miejscowej sądu w postępowaniu
rozpoznawczym, pociągającej za sobą z mocy art. 781 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.
także wybór sądu w postępowaniu klauzulowym, a równocześnie, z drugiej strony,
niemożliwym byłoby dokonywanie takiego wyboru w uprzywilejowanym
postępowaniu bankowym. Wszystko to uzasadnia stanowisko wyrażone w uchwale,
że w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu dopuszczalne jest ustalenie właściwości sądu na podstawie
stosowanego odpowiednio art. 46 § 1 k.p.c.
Na koniec podnieść należy, że dotychczas Sąd Najwyższy nie miał okazji do
rozstrzygania tej szczegółowej kwestii, będącej przedmiotem zagadnienia
prawnego rozpoznawanego w niniejszej sprawie. Jednakże przy rozważaniu innych
problemów prawnych powstałych na tle art. 781 k.p.c. zajmował się nią pośrednio.
Wówczas, w ślad za komentatorami, prezentował stanowisko, że w postępowaniu
klauzulowym właściwość sądu określona w art. 781 k.p.c. ma charakter wyłączny,
tak że stosowanie w nim przepisów ogólnych o właściwości z księgi pierwszej jest
niedopuszczalne (por. uzasadnienia uchwał Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada
1994 r., III CZP 143/94, OSNC 1995, nr 3, poz. 46 oraz z dnia 5 stycznia 1999 r., III
CZP 54/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 105). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
niniejszą sprawę uznaje merytoryczną trafność cytowanych uchwał w zakresie
rozstrzyganych w nich problemów prawnych, natomiast nie podziela, z wyłożonych
wyżej powodów, wyrażonego przy okazji w ich uzasadnieniach poglądu, z którego
mogłoby wynikać, że w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu
tytułowi egzekucyjnemu odpowiednie stosowanie art. 46 § 1 k.p.c. miałoby być co
do zasady niedopuszczalne.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.