Uchwała z dnia 16 marca 2007 r., III CZP 4/07

Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Ryszarda T. i Michała H. przy
uczestnictwie Wojciecha B. w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 marca 2007 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Katowicach
postanowieniem z dnia 9 listopada 2006 r.:
"Jakiej opłacie sądowej podlega zażalenie na postanowienie w przedmiocie
zabezpieczenia roszczeń majątkowych, zgłoszone przed wszczęciem postępowania
w sprawie, w szczególności, czy od takiego zażalenia pobiera się opłatę sądową w
wysokości 1/5 opłaty stałej czyli 30 zł (art. 69 pkt 1 w związku z art. 19 ust. 3 pkt 2 i
art. 20 ust. 1), czy też w wysokości 1/5 opłaty stosunkowej od wartości przedmiotu
zaskarżenia (art. 19 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005
roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398)?"
podjął uchwałę:

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia
majątkowego podlega opłacie w wysokości stałej w kwocie 30 zł (art. 19 ust 3,
art. 20 ust 1 i art. 69 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z dnia 9 września 2006 r.
oddalił wniosek o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego złożony przez Ryszarda
T. i Michała H. Zażalenie na to postanowienie zostało opłacone przez ich
pełnomocnika znakami opłaty sądowej w kwocie 30 zł. Rozpoznając zażalenie, Sąd
Apelacyjny w Katowicach powziął wątpliwość, czy opłata została uiszczona w
prawidłowej wysokości i przedstawił Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390
k.p.c. zagadnienie prawne. Wyraził pogląd, że opłata od zażalenia na
postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia ma charakter opłaty stałej, której
wysokość powinna być obliczona przy zastosowaniu art. 69 pkt 1 i art. 19 ust 3
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.
Nr 167, poz. 1398 ze zm. - dalej "u.k.s.c."), podniósł jednak, że zagadnienie to
budzi wątpliwości w świetle art. 19 ust 3 u.k.s.c., a w literaturze i orzecznictwie
prezentowane są także poglądy, iż opłata od zażalenia w opisanej sytuacji powinna
stanowić piątą część opłaty stosunkowej, należnej od roszczenia majątkowego,
które podlega zabezpieczeniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wysokość opłaty od zażalenia w postępowaniu cywilnym reguluje art. 19 ust.
3 u.k.s.c., zgodnie z którym opłata od zażalenia wynosi 1/5 opłaty, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej, jednak bez sprecyzowania bliżej, jaka opłata jest
podstawą jej wyliczenia. W szczególności w art. 19, przewidującym pobieranie opłat
częściowych w różnej wysokości, nie zawarto stwierdzenia, że opłaty te stanowią
odpowiednią część opłaty, o której mowa w art. 18 ust. 1. Nie może jednak budzić
wątpliwości, że jest to reguła, od której wyjątki mogą wynikać z regulacji o
charakterze szczególnym.
W wypadku opłat w postępowaniu zażaleniowym regulację o charakterze
autonomicznym stanowi niewątpliwie art. 22 u.k.s.c. Konstrukcja tego przepisu
wskazuje wyraźnie, że gdy przedmiot orzeczenia, na które zostało wniesione
zażalenie, nie pozostaje w związku z meritum sprawy, celowe jest określenie
wysokości opłaty od zażalenia w oderwaniu od wysokości opłaty pobieranej od
pisma wszczynającego postępowanie w sprawie; dla części zażaleń opłaty od nich
ustawodawca określił w wysokości stałej.
Pozostaje do rozważenia, czy jest to jedyny wyjątek odnoszący się do
sposobu określenia wysokości opłat w postępowaniu zażaleniowym, skoro
jednocześnie w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewidziano
wypadki pobierania opłat od wielu pism, które w związku z toczącym się
postępowaniem sądowym wymagają odrębnego rozpoznania, a ich przedmiot
również nie pozostaje w bezpośrednim związku z przedmiotem postępowania w
sprawie, a w szczególności na sposób ich rozpoznania nie rzutuje wartość
przedmiotu sporu. Przykładowo można wymienić wnioski o nadanie klauzuli
wykonalności (art. 71 u.k.s.c.) oraz wnioski o udzielenie, zmianę i uchylenie
zabezpieczenia (art. 68 i 69 u.k.s.c.).
Na gruncie art. 19 ust 3 u.k.s.c. nie można a limine odrzucić rozwiązania, że
także wtedy, gdy istnieją przepisy szczególne określające wysokość opłat od
pewnej kategorii pism, które podlegają odrębnej opłacie sądowej, również opłata od
zażalenia może być pobierana w zależności od wysokości opłaty należnej od
odpowiedniego wniosku, a nie opłaty "w sprawie". Brzmienie art. 19 ust. 3 u.k.s.c.
nie wyłącza takiego rozwiązania, skoro w przepisie tym mówi się wyłącznie o
opłacie, jest zaś zrozumiałe, że zbędne było powtarzanie regulacji dotyczącej
wysokości opłaty od zażalenia, gdyż art. 19 ust. 3 u.k.s.c. został zamieszczony w
części ustawy zawierającej przepisy ogólne, odnoszące się do zasad pobierania
opłat sądowych we wszystkich rodzajach spraw. Również z tego względu nie
można przyjąć, że podstawę do ustalenia wysokości opłaty od zażalenia na
zasadzie określonej w art. 19 ust 3 u.k.s.c. mogą stanowić wyłącznie opłaty, o
których mowa w art. 18.
Za przyjęciem rozwiązania, że podstawę do określenia wysokości opłaty od
zażalenia w postępowaniu zabezpieczającym powinny stanowić opłaty określone w
art. 68 i 69 u.k.s.c., przemawia wiele argumentów funkcjonalnych.
Po pierwsze, nie można pominąć oceny możliwych relacji pomiędzy
wysokością opłaty od wniosku o udzielenie zabezpieczenia (od 40 do 100 zł) a
wysokością 1/5 opłaty od zażalenia w sytuacji, w której miała być ona ustalona w
odniesieniu do wysokości opłaty od pozwu. Uwzględniając, że opłata stosunkowa
może wynosić 100 000 zł, w sprawach o roszczenia majątkowe opłata od zażalenia
mogłaby wynieść odpowiednio 20 000 zł i być tym samym 200 razy wyższa niż
opłata od wniosku wszczynającego postępowanie w przedmiocie zabezpieczenia.
Trudno zaakceptować taki skutek wykładni art. 19 ust 2 u.k.s.c., opierającej się na
poglądzie, że podstawę wyliczenia opłaty od zażalenia stanowi opłata pobierana od
pozwu, zważywszy, iż tak wysoką opłatę byłby zmuszony wnieść m.in. uprawniony
domagający się udzielenia zabezpieczenia, składający zażalenie na postanowienie
oddalające jego wniosek. Wymaga podkreślenia, że taka wykładnia jest sprzeczna
z ogólnymi założeniami obowiązującej ustawy o kosztach sądowych, poszerzającej
znacznie katalog spraw, w których przewidziano opłatę w wysokości stałej, oraz
mającej na celu obniżenie wysokości kosztów sądowych.
Oparcie się na koncepcji pobierania opłaty od zażaleń w postępowaniu
zabezpieczającym w nawiązaniu do wysokości opłaty od pisma wszczynającego
postępowanie oznaczałoby również, że w wypadku spraw, w których opłata ta ma
charakter opłaty stosunkowej, w postępowaniu zabezpieczającym występowałyby
dwa rodzaje opłat - stała i stosunkowa od zażaleń w tym zakresie (od wniosku o
uchylenie, zmianę i uchylenie zabezpieczenia), gdy tymczasem według zasad
ogólnych, wniesienie zażalenia nie zmienia samego charakteru opłaty należnej od
takiego środka zaskarżenia. Postępowanie zabezpieczające cechuje się przy tym
daleko posuniętą autonomią i wniesienie zażalenia w przedmiocie zabezpieczenia
nie ma charakteru typowego postępowania incydentalnego. Widoczne jest to
szczególnie w wypadkach wniosków o udzielenie zabezpieczenia składanych przed
wszczęciem postępowania w sprawie. Postępowanie zabezpieczające toczy się
wówczas samodzielnie, przy czym wniosek powinien obejmować zwięzłe
przedstawienie przedmiotu sprawy (art. 736 § 2 k.p.c.).
Według poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18
lutego 1993 r., I CRN 6/93 (OSNCP 1993, nr 11, poz. 204), orzeczenie w
przedmiocie zabezpieczenia ma charakter orzeczenia kończącego postępowanie w
sprawie, na gruncie przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
trudno jednak znaleźć argumenty dla ustalenia opłaty częściowej w postępowaniu
zabezpieczającym, w odniesieniu do wysokości opłaty, której obowiązek powstania
może nastąpić dopiero w przyszłości. Także w przypadku zabezpieczenia po
zakończeniu postępowania w sprawie (uzyskaniu przez uprawnionego tytułu
wykonawczego), co dopuszcza art. 730 § 2 k.p.c., trudno doszukiwać się
uzasadnienia dla pobierania opłaty od zażalenia na podstawie wysokości opłaty w
sprawie, która może być już prawomocnie zakończona. Nie można też przyjąć, że
wysokość opłaty od zażalenia na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia ma
różnić się co do zasad jej pobierania w zależności od chwili złożenia wniosku o
udzielenie zabezpieczenia i przedstawiać się różnie w zależności od tego, czy
wniosek jest zgłaszany w toku postępowania w sprawie, przed jego wszczęciem,
czy po zakończeniu.
Należy podkreślić, że poglądy dotyczące wysokości opłaty od zażalenia w
postępowaniu klauzulowym i postępowaniu ze skargi na czynność komornika oraz
oceny, że podstawą jej ustalenia była wysokość wpisu w sprawie (uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CZP 11/01, OSNC 2001, nr 10, poz.
149, z dnia 6 kwietnia 2005 r., III CZP 4/05, OSNC 2006, nr 2, poz. 28 i z dnia 20
listopada 2003 r., III CZP 73/03, OSNC 2005, nr 1, poz. 1) zostały wyrażone w
odmiennym stanie prawnym, gdy obowiązujący wówczas § 53 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości
wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm.) przewidywał, iż
wysokość opłaty od zażalenia jest uzależniona od wysokości ,,wpisu
stosunkowego". Obecnie nie ma tego rodzaju regulacji szczególnej, która
uzasadniała kontynuację przedstawionego stanowiska.
Z tych względów, na podstawie art. 390 k.p.c., orzeczono jak w uchwale.