Uchwała z dnia 20 marca 2003 r., III CZP 4/03

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Dyrektora Urzędu
Celnego w C. przy uczestnictwie Adama M. i Krzysztofa W. o orzeczenie
przepadku, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 20
marca 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z dnia 26 listopada 2002 r.:
"Czy orzeczenie przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa na podstawie
art. 58 § 1b pkt 3 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. Kodeks celny (Dz.U. ze zmianami
opublikowanymi w Dz.U. z dnia 28 sierpnia 2001 r., Nr 89, poz. 972, Dz.U. z 5
października 2001 r., Nr 110 poz. 1189, Dz.U. z 30 października 2001 r., Nr 125,
poz. 1368, Dz.U. z dnia 9 listopada 2001 r., Nr 128, poz. 1403) jest dopuszczalne w
sytuacji, gdy przepisy odrębne o jakich mowa w art. 58 § 1 Kodeksu celnego nie
przewidują już na chwilę orzekania o przepadku - zakazu przywozu takiego towaru
na polski obszar celny"?
podjął uchwałę:

Orzeczeniu przez sąd przepadku na rzecz Skarbu Państwa towaru
przywiezionego z naruszeniem zakazu wynikającego z rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie ustanowienia czasowego
zakazu przywozu niektórych pojazdów samochodowych, nadwozi i podwozi
do tych pojazdów (Dz.U. Nr 158, poz. 1053 ze zm.) nie stoi na przeszkodzie
nieobowiązywanie tego zakazu w chwili orzekania.


Uzasadnienie

Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie postanowieniem z dnia 23
maja 2002 r. uwzględnił wniosek Dyrektora Urzędu Celnego w C. i na podstawie art.
58 §1b pkt 3 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny (jedn. tekst: Dz.U.
2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm. - dalej "k.cel.") orzekł przepadek na rzecz Skarbu
Państwa samochodu ciężarowego marki "Mercedes Benz" o numerze
nadwozia (...), rok produkcji 1991, który został zgłoszony do odprawy celnej w dniu
24 grudnia 1999 r. jako samochód wyprodukowany w 1993 r. W toku postępowania
wyjaśniającego okazało się jednak, że pojazd był wyprodukowany dwa lata
wcześniej, należał zatem do wykazu towarów wymienionych w załączniku nr 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie ustanowienia
czasowego zakazu przywozu niektórych pojazdów samochodowych, nadwozi i
podwozi tych pojazdów, (Dz.U. Nr 158, poz. 1053, ze zm. - dalej ,,rozporządzenie"),
objętych zakazem przywozu do kraju w okresie obowiązywania tego
rozporządzenia, tj. do dnia 31 grudnia 2001 r. Naruszenie tego zakazu uzasadniało,
zdaniem Sądu Rejonowego, orzeczenie przepadku samochodu na podstawie art.
58 § 1b pkt 3 k.cel. na rzecz Skarbu Państwa.
Przy rozpoznawaniu apelacji uczestników Sąd Okręgowy powziął wątpliwości,
które sformułował w przedstawionym Sądowi Najwyższemu zagadnieniu prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Źródłem wątpliwości Sądu Okręgowego jest fakt okresowego obowiązywania
cytowanego rozporządzenia, które ustanawiało zakazy przywozu niektórych
towarów, w terminie do dnia 31 grudnia 2001 r. Udzielona odpowiedź została
ograniczona do tego aktu prawnego, gdyż pytanie, dotyczące ,,przepisów odrębnych
o jakich mowa w art. 58 § 1 k.cel.", zostało sformułowane zbyt ogólnie, ponad
potrzebę rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Istotne jest natomiast to, czy po dniu
31 grudnia 2001 r. możliwe jest wydanie przez sąd orzeczenia o przepadku na
rzecz Skarbu Państwa towaru, przywiezionego wbrew zakazom przewidzianym w
rozporządzeniu - w okresie obowiązywania tego aktu prawnego. Jak wynika z
uzasadnienia przedstawionego pytania prawnego, podstawą wątpliwości Sądu są
względy słusznościowe, które, jego zdaniem, sprzeciwiają się możliwości wydania
takiego orzeczenia po utracie mocy prawnej rozporządzenia, gdy w stosunku do
towaru o takim samym asortymencie, sprowadzonego po dniu 1 stycznia 2002 r.,
orzekanie o jego przepadku jest już niedopuszczalne. Wbrew jednak sugestiom
Sądu, nie chodzi tu o problem procesowy, sprowadzający się do kwestii orzekania
według ,, stanu rzeczy" istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 k.p.c.),
lecz o obowiązywanie norm prawa materialnego cywilnego w czasie. (...)
Nowym aktem wykonawczym, który został wydany po uchyleniu
rozporządzenia - mającego z założenia charakter aktu czasowego - jest
rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 1 marca 2002 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie podatku akcyzowego (Dz.U. Nr 18, poz. 175). Posługuje
się ono innym instrumentem prawnym, mającym zapobiegać przywozowi zużytych
pojazdów, w postaci wprowadzenia, wysokich stawek podatku akcyzowego od
sprowadzanych starych samochodów. To rozporządzenie w ogóle nie wypowiada
się na temat możliwości zastosowania jego przepisów do przypadków przywozu
pojazdów wbrew zakazom obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2002 r., jest
zatem wykluczone jego zastosowanie do zaistniałych uprzednio zdarzeń na
podstawie ,,brzmienia nowej ustawy", jako wyjątku od zasady niedziałania prawa
wstecz. Tym bardziej nie da się wyprowadzić takiej ewentualności w drodze
wykładni teleologocznej, należy więc przyjąć, że możliwe i dopuszczalne jest
orzeczenie przez sąd o przepadku na rzecz Skarbu Państwa towaru,
przywiezionego wbrew zakazom przewidzianym w przepisach rozporządzenia z
dnia 19 grudnia 1997 r., mimo że w chwili orzekania zakazy te już nie
obowiązywały.
Do podobnego wniosku prowadzą wyniki przyjmowanej w doktrynie i
orzecznictwie wykładni art. XXVII § 2, art. XXXIX i XLIX § 1 p.w.k.c., z których
wyprowadza się regułę, że do czynności prawnych i innych zdarzeń stosuje się
prawo materialne obowiązujące w chwili dokonania czynności lub powstania
zdarzeń (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1997 r., I CKN 934/97 i z
dnia 24 lutego 1998 r., I CKN 504/97, nie publ.). Ta ogólna reguła dotycząca prawa
międzyczasowego znajduje odpowiednie zastosowanie do rozstrzygnięcia
rozpoznawanego zagadnienia prawnego. Trybunał Konstytucyjny w swoim
orzecznictwie posługuje się często koncepcją tzw. przedłużonego działania
(obowiązywania) uchylonego przepisu prawa. Najpełniej wyraził ją w uchwale z dnia
16 kwietnia 1996 r., W 15/95 (OTK Zbiór Urzędowy 1996, nr 3, poz. 13),
stwierdzając, że formalne uchylenie lub zmiana przepisu nie zawsze oznacza utratę
mocy obowiązującej wyrażonych w nim norm prawnych. Za przepis zachowujący
moc obowiązującą należy uznać taki, który wprawdzie został formalnie derogowany,
ale nadal ma zastosowanie do ustalenia skutków zdarzeń zaistniałych w czasie, w
którym ten przepis obowiązywał. Tak więc zgodnie z tą koncepcją, rozstrzygające
znaczenie ma fakt, że określone zdarzenie prawne zaszło w czasie obowiązywania
aktu prawnego, nawet jeśli akt ten został później uchylony, co jest dodatkowym
argumentem za stanowiskiem wyrażonym w podjętej w sprawie uchwale.
Należy podkreślić, że decydując się na przyjęcie w akcie prawnym z góry
założonej konstrukcji okresowego jego obowiązywania, ustawodawca musi liczyć
się z konsekwencją, iż na gruncie prawa cywilnego akt ten będzie stosowany do
zdarzeń zaszłych w okresie jego obowiązywania, mimo formalnej utraty jego mocy.
Jeżeli więc ustawodawca inaczej nie postanowił, sądy w zakresie powierzonych im
kompetencji obowiązane są do jego stosowania.
Na marginesie, odwołując się do sprawowanej przez Sąd Najwyższy funkcji
nadzoru judykacyjnego, wypada zaznaczyć, że nietrafny jest wyrażony przez Sąd
Okręgowy pogląd, iż podstawą prawną orzeczenia o przepadku towaru na rzecz
Skarbu Państwa może być w rozpoznawanej sprawie art. 58 § 1 k.cel. W uchwale z
dnia 8 listopada 2002 r., III CZP 44/02 (OSNC 2003, nr 10, poz. 130) Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że podstawę orzeczenia o przepadku na rzecz skarbu Państwa
towaru objętego zakazem przywozu wynikającym ze środków polityki handlowej
stanowi przepis art. 77 § 2 k.cel.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.