Uchwała z dnia 6 września 2001 r., III CZP 39/01

Sędzia SN Maria Grzelka (przewodniczący), Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
(sprawozdawca), Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Telekomunikacji Polskiej S.A. Obszar
Telekomunikacji w G.W. przy uczestnictwie Piotra K. po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 23 sierpnia 2001 r., przy udziale
prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim postanowieniem
z dnia 7 maja 2001 r.:
,,Czy w przypadku bezskuteczności egzekucji (częściowej lub całkowitej)
wierzyciela obciążają koszty egzekucji w zakresie wydatków ponad uiszczoną
zaliczkę na wydatki z art. 40 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133 poz. 882) w sytuacji gdy kwota wydatków
poniesionych przez komornika przekroczyła uiszczoną zaliczkę".
podjął uchwałę:

W razie bezskutecznej egzekucji wydatki gotówkowe poniesione przez
komornika ponad pobraną zaliczkę obciążają wierzyciela.

Uzasadnienie

Komornik Sądowy Rewiru I przy Sądzie Rejonowym w Myśliborzu dnia 15
grudnia 2000 r. wydał postanowienie, którym umorzył postępowanie z powodu
bezskuteczności egzekucji (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), ustalił koszty egzekucyjne w
wysokości 130,94 zł, obejmujące opłatę egzekucyjną (31,50 zł) i wydatki
gotówkowe (99,44 zł) oraz wezwał wierzyciela do uiszczenia na jego rzecz w
terminie 14 dni kwoty 59,44 zł z tytułu zwrotu należnych mu wydatków
gotówkowych, których nie pokryła zaliczka uiszczona przez wierzyciela.
Postanowienie zaskarżył wierzyciel i zakwestionował prawidłowość ustalenia
opłaty egzekucyjnej oraz zasadność wezwania go do zwrotu wydatków
gotówkowych poniesionych przez komornika.
Sąd Rejonowy w Myśliborzu postanowieniem z dnia 7 maja 2001 r. uwzględnił
skargę wierzyciela na czynności komornika w części dotyczącej opłaty egzekucyjnej
i ustalił ją w wysokości 20,95 zł, a w pozostałym zakresie skargę oddalił.
W zażaleniu na to postanowienie skarżący podtrzymał zarzut, że ustawa z dnia
29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji nie daje podstaw do
obciążenia wierzyciela wydatkami gotówkowymi, które przekroczyły uiszczoną
przez niego zaliczkę i wniósł o zmianę orzeczenia przez ustalenie, że koszty
egzekucyjne wynoszą 60,95 zł.
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim, rozpoznając zażalenie, przedstawił -
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. - przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy regulujące problematykę kosztów egzekucyjnych, zawarte w ustawie z
dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz.
882 ze zm. - dalej ,,u.k.s.e."), budzą wątpliwości w piśmiennictwie i orzecznictwie
sądów powszechnych. W praktyce sądowej znajdują one wyraz w pytaniach
prawnych kierowanych do Sądu Najwyższego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. (np.
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1998 r., III CZP 28/98, OSNC 1998, nr
12, poz. 202 i z dnia 25 września 1998 r., III CZP 25/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 68).
Rozpoznawane zagadnienie prawne dotyczy kwestii odzyskania przez komornika
- w wypadku bezskutecznej egzekucji - poniesionych przez niego wydatków
gotówkowych, które przekroczyły uiszczoną przez wierzyciela zaliczkę.
Rozwiązanie tego problemu wymaga rozstrzygnięcia kwestii wstępnych. Dotyczą
one uprawnienia komornika do zwrotu poniesionych wydatków gotówkowych w
razie bezskutecznej egzekucji, sposobu w jaki komornik może zrealizować
przyznane mu uprawnienie oraz osoby na której ciąży obowiązek zwrotu tych
wydatków.
Artykuł 39 u.k.s.e. stanowi, że komornikowi - w zakresie określonym ustawą -
należy się zwrot wydatków gotówkowych poniesionych w toku egzekucji.
Ustawodawca zagwarantował komornikowi to uprawnienie niezależnie od wyniku
egzekucji, ponieważ przytoczony przepis nie zawiera w tym względzie rozróżnienia.
Należy zatem przyjąć - w myśl zasady lege non distinguente - że komornik
zachowuje to prawo również w wypadku bezskutecznej egzekucji.
Argumentu wspierającego tę wykładnię dostarcza art. 40 u.k.s.e., który przyznaje
komornikowi sądowemu uprawnienie do żądania zaliczki na wydatki gotówkowe.
Taki wniosek uzasadnia brzmienie tego przepisu (,,komornik może żądać zaliczki od
strony"). Również w doktrynie przyjęto, że komornik może zrezygnować z żądania
zaliczki, jeżeli pozwala mu na to jego sytuacja finansowa.
Unormowanie zaliczki jako uprawnienia komornika praktycznie straciłoby sens
bez zagwarantowania komornikowi możliwości zwrotu poniesionych wydatków
gotówkowych niezależnie od wyniku egzekucji. Obawa przed utratą możliwości
odzyskania poniesionych wydatków gotówkowych w wypadku bezskutecznej
egzekucji powstrzymywałaby komornika przed finansowaniem tych wydatków z
własnych środków. Godziłoby to w cel ustawy o komornikach sądowych i egzekucji
obniżenia wydatków wierzyciela niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji. (...)
Przypomnieć należy, że jednoznaczne rozwiązanie kwestii, kogo obciąża
obowiązek zwrotu komornikowi poniesionych przez niego wydatków gotówkowych,
zawierało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w
sprawie taksy za czynności komornika (Dz.U. Nr 62, poz. 264 ze zm. - dalej ,,taksa
komornicza"). Paragraf 6 ust. 2 taksy komorniczej stanowił, że należności na
pokrycie wydatków nie pobrane od dłużnika, komornik egzekwuje od wierzyciela.
Taksa komornicza utraciła jednak moc prawną na skutek nowelizacji art. 772 k.p.c.,
który zawierał delegację do jej wydania. Przepis ten w brzmieniu nadanym na
podstawie art. 95 pkt. 4 u.k.s.e. i obowiązującym od dnia 30 listopada 1997 r.,
ograniczył zakres upoważnienia Ministra Sprawiedliwości tylko do wydania, w
drodze rozporządzenia, szczegółowych przepisów o czynnościach komorników
(por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1994 r., II UZP 1/94, OSNCP
1994, nr 7-8, poz. 156).
Stosowanie taksy komorniczej, na podstawie art. 104 u.k.s.e., który jest
przepisem prawa przejściowego, wiąże się z zasadą niedziałania wstecz ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji i nie ma znaczenia w niniejszej sprawie.
Rozważając kwestię, na kim spoczywa obowiązek zwrotu komornikowi
poniesionych przez niego wydatków gotówkowych, nie można tracić z pola widzenia
okoliczności sprawy. Zaliczka zapłacona przez wierzyciela nie pokryła w całości
wydatków gotówkowych poniesionych przez komornika, nie zostały one też
ściągnięte od dłużnika z powodu bezskuteczności egzekucji. Te okoliczności, w
powiązaniu z zasadą, że komornik ma prawo do zwrotu poniesionych wydatków
gotówkowych, wskazują wierzyciela jako zobowiązanego do ich zwrotu.
Za takim rozwiązaniem przemawiają regulacje kosztów egzekucyjnych zawarte w
ustawie o komornikach sądowych i egzekucji. Dla wierzyciela są one korzystniejsze
niż w taksie komorniczej, zwłaszcza w zakresie egzekucji świadczeń pieniężnych.
Nie oznacza to jednak, że w wypadku bezskutecznej egzekucji ryzyko wydatków
gotówkowych spowodowanych czynnościami, których żądał wierzyciel, obciąża
komornika, a nie wierzyciela.
Ustawodawca, dążąc do poprawy sprawności i efektywności egzekucji, powiązał
odpowiedzialność finansową komornika - za bezskuteczną egzekucję - z opłatą
egzekucyjną, a nie z wydatkami w toku egzekucji. Na podstawie art. 45 ust. 2
u.k.s.e., w razie bezskutecznej egzekucji komornik sądowy zwraca wierzycielowi
połowę uiszczonej opłaty egzekucyjnej. Jest to unormowanie szczególne i nie
podlega wykładni rozszerzającej. Jego zasady i cel wprowadzenia nie odnoszą się
więc do wydatków w toku egzekucji. Kwestia zwrotu wydatków gotówkowych
poniesionych przez komornika stanowi zagadnienie odrębne i jego rozwiązanie nie
może naruszać uprawnienia, które komornikowi sądowemu gwarantuje art. 39 ust. 1
u.k.s.e. Nie powinno ono także prowadzić do różnicowania sytuacji wierzycieli w
postępowaniu egzekucyjnym. W razie bezskutecznej egzekucji - przy założeniu, że
nie istnieje obowiązek zwrotu wydatków gotówkowych poniesionych przez
komornika wyższych niż uiszczona zaliczka - wierzyciel, który zapłacił zaliczkę,
byłby w gorszej sytuacji niż wierzyciel, od którego komornik nie zażądał zaliczki. W
pierwszym wypadku zaliczka wykorzystana na pokrycie wydatków gotówkowych
obciążyłaby wierzyciela, a w drugim - wierzyciel w ogóle nie poniósłby tych
wydatków. Zasada, że w razie bezskutecznej egzekucji zwrot wydatków
gotówkowych poniesionych przez komornika obciąża wierzyciela, eliminuje tę
nieuzasadnioną różnicę; w obu wypadkach wierzyciele ponoszą wydatki
gotówkowe, których wymagało przeprowadzenie wnioskowanych przez nich
czynności.
Przedstawione argumenty prowadzą do wniosku, że w wypadku bezskutecznej
egzekucji wierzyciel zwraca komornikowi poniesione przez niego wydatki
gotówkowe, przekraczające uiszczoną przez niego zaliczkę. (...)
Powołany już § 6 taksy komorniczej wskazywał środki prawne, pozwalające
komornikowi odzyskać należności na pokrycie wydatków, nie ściągnięte od
dłużnika, stanowiąc, że w tym celu komornik wyda postanowienie, w którym wezwie
wierzyciela do uiszczenia tych należności w terminie dwutygodniowym od dnia
doręczenia postanowienia; postanowienie to, po jego uprawomocnieniu się,
podlega wykonaniu w drodze egzekucji bez zaopatrzenia go w klauzule
wykonalności (art. 770 k.p.c.).
Artykuł 39 ust. 1 u.k.s.e., przyznający komornikowi uprawnienie do zwrotu
poniesionych przez niego wydatków, nie zawiera normy, która określałaby sposób
realizacji tego uprawnienia. Nie ma też takiej normy w innych przepisach ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji, co oznacza, że istnieje luka w prawie. Należy
bowiem wykluczyć - przyjmując założenie racjonalności prawodawcy - aby jego
wolą było przyznanie komornikowi uprawnienia bez możliwości jego realizacji.
Zaistniały stan rzeczy wymaga więc rozważenia możliwości zastosowania
odpowiedniego przepisu w drodze analogii.
Hipotezy norm zawartych w przepisach art. 8 ust. 6 i art. 59 ust. 1 u.k.s.e.
dotyczą innych stanów faktycznych niż stanowiący podstawę rozpoznawanego
zagadnienia prawnego. Wyklucza to zastosowanie ich w drodze analogii.
W postępowaniu egzekucyjnym pojęcie kosztów egzekucji zostało przyjęte w
drodze analogii do kosztów sądowych ze względu na podobieństwo materii. To
skłania do szukania w ustawie z dnia 13 maja 1967 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm. - dalej "u.k.s.c.") przepisu, który
zastosowany w drodze analogii pozwoliłby rozwiązać zaistniały problem.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 lutego 1995 r., III CZP 20/95 (OSNC 1995,
nr 5, poz. 83) wyraził pogląd - który spotkał się z aprobatą w piśmiennictwie - że
zbieżne są unormowania zawarte w § 6 taksy komorniczej i w art. 20 ust. 2 u.k.s.c.
Artykuł 20 ust. 2 u.k.s.c. pozwala Skarbowi Państwa uzyskać - za pomocą
wskazanych w nim środków prawnych - należną mu opłatę sądową od strony,
której czynności podjęte w toku postępowania sądowego spowodowały obowiązek
jej uiszczenia. Stan faktyczny, który stanowi podstawę zagadnienia prawnego
można uznać za podobny do objętego hipotezą normy prawnej zawartej w
przytoczonym przepisie. To uprawnia komornika do zastosowanie w drodze analogii
art. 20 ust. 2 u.k.s.c. i wykorzystania przewidzianych w nim środków prawnych do
odzyskania należnych mu wydatków gotówkowych powstałych w wyniku czynności,
których domagał się wierzyciel i obciążających wierzyciela ze względu na wynik
egzekucji.
De lege lata zastosowanie, w drodze analogii, unormowania zawartego w
ustawie o kosztach sądowych pozwoli zrealizować komornikowi, przysługujące mu
uprawnienie do zwrotu wydatków gotówkowych w wypadku bezskutecznej
egzekucji. Z korzyścią dla praktyki byłoby jednak wyraźne uregulowanie tej kwestii
w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.