Uchwała SN - III CZP 38/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 38/03
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/9/134
Data wydania:2003-07-03
Uchwała z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 38/03

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych -
Oddział w K. i Skarbu Państwa - Pierwszego Urzędu Skarbowego w K. przy
uczestnictwie Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej w K. o ogłoszenie
upadłości, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 3
lipca 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie
postanowieniem z dnia 25 marca 2003 r.
1. "Czy termin do wniesienia zażalenia na wydane po przeprowadzeniu
posiedzenia jawnego postanowienie sądu w przedmiocie ogłoszenia upadłości
rozpoczyna bieg od momentu ogłoszenia postanowienia, czy też od chwili jego
doręczenia, stosownie do art. 16 § 2 Prawa upadłościowego ?;
a w razie uznania, że termin ten należy liczyć od dnia doręczenia
postanowienia:
2. czy niepaństwowa uczelnia wyższa, działająca na podstawie zezwolenia
Ministra Edukacji Narodowej i wpisana przez niego do rejestru uczelni
niepaństwowych, której założycielem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
mająca w swoim przedmiocie działalności świadczenie usług edukacyjnych, a która
to uczelnia nie prowadzi działalności gospodarczej na podstawie art. 23 pkt ustawy
z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65 poz. 385), ma
zdolność upadłościową ?"
podjął uchwałę:

1. Termin do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu w przedmiocie
ogłoszenia upadłości rozpoczyna bieg od doręczenia postanowienia.
2. Uczelnia niepaństwowa wpisana do rejestru prowadzonego przez
ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego ma zdolność
upadłościową, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Koszalinie postanowieniem z dnia 19 lutego 2003 r.,
wydanym po rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu jawnym, ogłosił upadłość
Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej w K., przyjmując, że uczelnia ma
zdolność upadłościową, prowadzi bowiem działalność w sferze usług edukacyjnych,
która
charakteryzuje
się
odpłatnością,
profesjonalnym
charakterem,
powtarzalnością
działań,
uczestnictwem
w
obrocie
gospodarczym
i
podporządkowaniem regułom gospodarki rynkowej. Sąd pierwszej instancji przyjął,
że cechy te kwalifikują aktywność dłużnika jako prowadzenie działalności
gospodarczej, a w konsekwencji uznał go za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 1 § 1
rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24 października 1934 r. - Prawo
upadłościowe (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm. - dalej:
"Pr.upadł."). Przesądzając istnienie zdolności upadłościowej wskazanej uczelni
wyższej, Sąd stwierdził także istnienie przesłanek uzasadniających ogłoszenie
upadłości.
Postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, stosownie do art. 16 ust.
2 Pr.upadł., zostało doręczone dłużnikowi w dniu 24 lutego 2003 r., który w
zażaleniu zarzucił naruszenie art. 1 Pr.upadł. przez błędne przyjęcie, że uczelnia
niepaństwowa ma zdolność upadłościową.
Rozpoznając zażalenie dłużnika Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Chwilę, od której biegnie termin do wniesienia środka odwoławczego w
postępowaniu upadłościowym, określa przepis art. 79 Pr.upadł. Zważywszy, że
postanowienie Sądu pierwszej instancji z dnia 19 lutego 2003 r., którym ogłoszono
upadłość dłużnika, zostało wydane na posiedzeniu jawnym, termin do wniesienia
zażalenia na to postanowienie biegł od ogłoszenia lub doręczenia postanowienia.
O tym, od którego z wymienionych w art. 79 Pr.upadł. zdarzeń powinien biec termin
do wniesienia zażalenia przepis ten wprost nie rozstrzyga, zbadać więc należy
obowiązującą w Prawie upadłościowym regulację zasad doręczania postanowień
oraz ocenić relację między przepisami art. 16 § 2 i art. 76 § 2 Pr.upadł.
Przepis art. 76 § 2 stanowi, że postanowienia sądu powinny być doręczane,
chyba że były wydane na rozprawie, natomiast art. 16 § 2 Pr.upadł., który stosuje
się wyłącznie do postanowień w przedmiocie ogłoszenia upadłości, nie zawiera
takiego zastrzeżenia. Ponieważ przedmiot regulacji zawartej w obu przepisach jest
tożsamy, należy przyjąć, że art. 16 § 2 ma charakter lex specialis, dotyczy bowiem
wyłącznie postanowień w przedmiocie ogłoszenia upadłości. W odniesieniu do
takich orzeczeń wyłącza on stosowanie przepisu ogólnego art. 76 § 2. Ponieważ na
podstawie art. 16 § 2 postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości zawsze
doręcza się m.in. upadłemu, niezależnie od charakteru posiedzenia, na którym
zostało ono wydane, termin do wniesienia zażalenia na takie postanowienie
rozpoczyna bieg od doręczenia postanowienia, a nie od jego ogłoszenia.
Przesądzony przez ustawodawcę w art. 16 § 2 Pr.upadł. obowiązek doręczania
wszystkich postanowień o określonym przedmiocie rozstrzygnięcia musiał mieć
określony cel, którym jest niewątpliwie stworzenie możliwości zapoznania się z
pisemnie ujętymi motywami wydanego postanowienia także przez podmiot
uprawniony do jego zaskarżenia na podstawie art. 17 § 1 Pr.upadł., nieobecny na
posiedzeniu, na którym ogłoszono postanowienie. Zapoznanie się z pisemnymi
motywami orzeczenia ułatwia sporządzenie zażalenia.
Skoro więc przepis art. 79 Pr.upadł. generalnie określa początek biegu
terminu do wniesienia środka odwoławczego od każdego postanowienia, bez
względu na jego przedmiot, posługując się funktorem alternatywy łącznej ,,lub", to,
uwzględniając obowiązek doręczania m.in. upadłemu postanowień w przedmiocie
ogłoszenia upadłości i przyczyny jego wprowadzenia, trzeba uznać, że termin do
zaskarżenia postanowień, o których mowa w art. 16 § 2 Pr.upadł., biegnie od ich
doręczenia uprawnionemu do złożenia zażalenia.
O udzieleniu pozytywnej odpowiedzi na drugie z przedstawionych zagadnień
prawnych przesądziły następujące argumenty.
Zdolność upadłościowa jest pojęciem doktrynalnym i oznacza prawny przymiot
polegający na możności postawienia podmiotu w stan upadłości. Ponieważ art. 1 §
1 Pr.upadł. przyznaje zdolność upadłościową tylko przedsiębiorcy, rozstrzygnięcie
przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się do udzielenia odpowiedzi
na pytanie, czy uczelnia niepaństwowa jest bądź w określonej sytuacji może być
przedsiębiorcą. Ustawowej definicji przedsiębiorcy nie zawierają ani Prawo
upadłościowe, ani - obowiązujące w chwili orzekania przez Sąd pierwszej instancji
- przepisy kodeksu cywilnego. W porządku prawnym funkcjonuje kilka definicji
przedsiębiorcy wprowadzonych w ustawach szczególnych, jednakże z wyraźnymi
zastrzeżeniami posługiwania się nimi tylko na użytek ustaw, w których zostały
zamieszczone. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd - który Sąd
Najwyższy w składzie rozstrzygającym zagadnienie prawne w pełni podziela - że
dla określenia pojęcia przedsiębiorcy w prawie cywilnym (oczywiście do czasu
wejścia w życie przepisów art. 431 k.c. i art. 331 k.c.) należy sięgać do definicji tego
pojęcia użytej w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności
gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm. - dalej: ,,Pr.d.g."; por. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2002, III CZP 67/02, OSNC 2003, nr
7-8, poz. 102).
Przepis art. 2 ust. 2 Pr.d.g. określa dwa ujęte kumulatywnie kryteria uznania
podmiotu za przedsiębiorcę: kryterium podmiotowe w postaci określonego ustawą
statusu prawnego oraz kryterium przedmiotowe w postaci podejmowania i
wykonywania w określony sposób działalności gospodarczej, o której mowa w art. 2
ust. 1 Pr.d.g.
Jest bezsporne, że dłużnik, będący uczelnią niepaństwową, został wpisany do
prowadzonego przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego rejestru
uczelni niepaństwowych, na podstawie art. 16 ust. 4 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm. - dalej: "u.s.w.") z
chwilą dokonania wpisu uzyskał więc osobowość prawną.
Przedsiębiorcą z mocy art. 2 ust. 2 Pr.d.g. jest taka osoba prawna, która
zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą,
rozumianą w sposób określony w art. 2 ust. 1 Pr.d.g. Wątpliwości Sądu drugiej
instancji, związane z prezentowaną przez dłużnika argumentacją, zwężającą
rozumienie pojęcia działalności gospodarczej wykonywanej przez uczelnię
niepaństwową przy pomocy wykładni przepisów art. 23 u.s.w., nie mogą prowadzić
do wniosku o wyłączeniu stosowania w tym zakresie przepisów Prawa o
działalności gospodarczej. Zważyć należy, że ustawę o szkolnictwie wyższym, a
więc jej art. 23, stosuje się do niepaństwowych szkół wyższych, jeżeli przepisy tej
ustawy lub przepisy innych ustaw nie stanowią inaczej (art. 1 ust. 2). Chodzi tu o
wskazanie relacji między przepisami różnych aktów prawnych regulujących ten sam
przedmiot. Tymczasem art. 23 u.s.w., zawarty w rozdziale 2, dotyczącym mienia i
finansów uczelni, określa jedynie możliwe źródła oraz tytuły uzyskiwania przez
uczelnie środków finansowych, i jest przepisem określającym istotę lub zakres
prowadzonej przez uczelnię działalności gospodarczej.
Nie można więc przekonywająco twierdzić, że podmiot, do którego bezspornie
znajdują zastosowanie przepisy ustawy o szkolnictwie wyższym, nie może być
uznany za przedsiębiorcę nawet po uznaniu, iż prowadzi działalność gospodarczą
w rozumieniu Prawa o działalności gospodarczej. W ocenie Sądu Najwyższego,
odpłatne i systematyczne wykonywanie przez dłużnika zajęć dydaktycznych jest
wykonywaniem przez osobę prawną we własnym imieniu, zawodowo działalności
usługowej w sposób zorganizowany i ciągły. Działalność taka, wykonywana przez
uprawnionych
pracowników
uczelni,
charakteryzuje
się
profesjonalnym
charakterem, jest podporządkowana regułom opłacalności i racjonalnego
gospodarowania, jest działaniem wykonywanym na własny rachunek uczelni jako
odrębnej osoby prawnej, a nie na rachunek jej założyciela, a ponadto
charakteryzuje się niewątpliwie powtarzalnością działań i uczestnictwem w obrocie
gospodarczym. Wymienione elementy komercyjne, charakteryzujące także
działalność dydaktyczną uczelni niepaństwowych, wyraźnie odróżniają tę
działalność od tożsamej przedmiotowo działalności publicznych szkół wyższych,
które mają ustawowy, konstytucyjny obowiązek wykonywania zadań publicznych
przez świadczenie bezpłatnych usług edukacyjnych.
Wobec powyższego działalność polegająca na świadczeniu przez uczelnię
niepaństwową odpłatnych usług edukacyjnych w sposób spełniający wymogi
uznania tej działalności za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ust. 1
Pr.d.g. pozwala na uznanie takiego podmiotu za przedsiębiorcę (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 14 lipca 1999 r., II CKN 451/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 36 i z
dnia 29 maja 2001 r., I CKN 1217/98, OSNC 2002, nr 1, poz. 13, postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2002 r., IV CKN 1667/00, OSNC 2003, nr 5,
poz. 65 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02).
Prezentowane w piśmiennictwie próby ograniczania możliwości kwalifikowania
działalności gospodarczej uczelni niepaństwowej wyłącznie do działalności
prowadzonej w formie wydzielonej, tj. przez wyodrębnioną organizacyjnie jednostkę
uczelni, nie są trafne. Zmierzają one do wprowadzenia takiego ograniczenia nie za
pomocą przepisów szczególnych regulujących inaczej niż art. 2 ust. 1 Pr.d.g.
pojęcie działalności gospodarczej uczelni niepaństwowych, ale za pomocą art. 23
u.s.w., którego przedmiotem regulacji jest wyłącznie określenie tytułów uzyskiwania
przez uczelnie środków finansowych.
O braku przymiotu przedsiębiorcy uczelni niepaństwowej prowadzącej
działalność gospodarczą nie może również decydować okoliczność, że nie ma
ustawowego obowiązku ujawniania w rejestrze uczelni niepaństwowych informacji o
prowadzeniu przewidzianej w statucie ,,wydzielonej działalności gospodarczej", jak
również, że przepisy art. 36 w związku z art. 49 i 50 ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 17, poz.
209 ze zm.) nie wymieniają uczelni wśród podmiotów podlegających wpisowi do
rejestrów, o których mowa w tej ustawie, o istnieniu statusu przedsiębiorcy nie
rozstrzyga bowiem ani dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców, ani nawet
ustawowy obowiązek dokonania takiego wpisu.
Ustawodawca w art. 2 ust. 2 Pr.d.g. uzależnił uzyskanie statusu
przedsiębiorcy od określonych zachowań faktycznych, a nie od ich wpisu do
rejestru przedsiębiorców. Oceny tej nie może zmieniać brzmienie art. 7 ust. 1
Pr.d.g., który jest jedynie dowodem braku wewnętrznej spójności ustawowej
regulacji, nie można bowiem skutecznie uzależniać możliwości podjęcia przez
przedsiębiorcę działalności gospodarczej od uzyskania wpisu do rejestru
przedsiębiorców, skoro w art. 2 ust. 2 Pr.d.g. za przedsiębiorcę uznaje się już tego,
kto działalność taką - w określony ustawą sposób - podejmuje i wykonuje.
Przesądzenie, że uczelnia niepaństwowa jest przedsiębiorcą, jeżeli oczywiście
prowadzi działalność gospodarczą, prowadzi do uznania tej osoby prawnej za
podmiot mający zdolność upadłościową. W piśmiennictwie podkreśla się, że
zdolność upadłościową mają nawet takie osoby prawne, których działalność
statutowa nie ma wprawdzie charakteru gospodarczego, a faktycznie prowadzona
przez nie działalność gospodarcza stanowi jedynie działalność uboczną.
Występowanie w obrocie w charakterze przedsiębiorcy, nabywanie wierzytelności i
zaciąganie zobowiązań, a także możliwość posiadania praw majątkowych powinno
wiązać się również z możliwością zakończenia funkcjonowania takiego podmiotu
przez ogłoszenie jego upadłości, by w ten sposób stworzyć jego wierzycielom
określoną przepisami możliwość zaspokojenia swoich wierzytelności.
Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie.


Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: