Uchwała z dnia 30 maja 2003 r., III CZP 29/03

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Celnego w P.
przy uczestnictwie Zdzisława K. o orzeczenie przepadku samochodu osobowego,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30 maja 2003 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczyszyn, zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie postanowieniem z
dnia 23 stycznia 2003 r.:
,,1. Czy sąd orzekając na wniosek urzędu celnego na podstawie art. 77 § 2 w
związku z art. 77 § 1 pkt 1 ppkt d kodeksu celnego w przedmiocie przepadku
towaru na rzecz Skarbu Państwa objętego zakazem przywozu na polski obszar
celny bierze pod uwagę stan prawny obowiązywania tego zakazu, w dniu
ujawnienia, że towar objęty zakazem znajduje się na polskim obszarze celnym, czy
też stan prawny z chwili zamknięcia rozprawy;
2. czy w przypadku stwierdzenia, że zakaz wprowadzania na polski obszar celny
towarów po jego ujawnieniu, a przed zamknięciem rozprawy przestał obowiązywać,
możliwe jest orzeczenie przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa na podstawie
art. 77 § 2 kodeksu celnego ?".
podjął uchwałę:

Orzekając o przepadku na rzecz Skarbu Państwa towaru objętego zakazem
przywozu na polski obszar celny (art. 77 § 1 lit. d w związku z art. 77 § 2
ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr
75, poz. 802 ze zm.), sąd bierze za podstawę stan prawny - w odniesieniu do
tego zakazu - obowiązujący w dniu ujawnienia, że towar objęty zakazem
znajduje się na polskim obszarze celnym.

Uzasadnienie

Oddalając wniosek o orzeczenie przepadku samochodu osobowego marki "Ford
Escort", którego ostatnim posiadaczem był uczestnik postępowania Zdzisław K.,
Sąd Rejonowy wskazał, że samochód ten został wyprodukowany w 1981 r. W dniu
29 marca 2001 r., w którym zatrzymano ten pojazd, obowiązywał zakaz przywozu
takich samochodów osobowych, gdyż od roku następnego po roku ich produkcji
upłynęło co najmniej 10 lat. Powyższy zakaz obowiązywał do dnia 31 grudnia
2001 r., po którym, i w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.), zatrzymany
samochód nie był objęty zakazem.
Rozpoznając apelację wnioskodawcy Skarbu Państwa - Urzędu Celnego w P.,
Sąd Okręgowy przedstawił do rozstrzygnięcia - sformułowane na wstępie -
zagadnienie prawne odnośnie do możliwości i dopuszczalności stosowania art. 77 §
1 i 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr
75, poz. 802 ze zm. - dalej "k.cel.")
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wzajemne relacje między przepisami art. 58 § 1 k.cel., na który powoływał się
Sąd pierwszej instancji, a art. 77 § 1 i 2 tego kodeksu powołanego przez Sąd
Okręgowy, Sąd Najwyższy wyjaśnił w uchwale z dnia 8 listopada 2002 r., III CZP
44/02 (OSNC 2003, nr 10, poz. 130) stwierdzającej, że podstawę orzeczenia o
przepadku na rzecz Skarbu Państwa towaru objętego zakazem przewozu
wynikającym ze środków polityki handlowej stanowi przepis art. 77 § 2 k.cel.
Stosownie do tego przepisu, w wypadku, gdy podjęte przez organ celny czynności
określone w § 1 tego artykułu, nie doprowadziły do uregulowania sytuacji towarów,
sąd, na wniosek organu celnego, orzeka o ich przepadku na rzecz Skarbu Państwa.
W bezspornym stanie faktycznym trafnie Sąd Okręgowy pominął kwestie
procesowe związane ze stosowaniem art. 316 k.p.c., do którego nawiązywał Sąd
pierwszej instancji, utożsamiając w istocie okres ,,obowiązywania przepisu" z
okresem, w którym może i powinien on być stosowany. O ile datę początkową, od
której przepis obowiązuje, łączy się najczęściej z dokonaniem ostatniej czynności
związanej z jego ustanowieniem, jaką jest jego ogłoszenie w odpowiednim organie,
o tyle końcowy termin obowiązywania przepisu, usuniętego z systemu prawnego w
następstwie jego derogacji, budzi - także w literaturze przedmiotu - wątpliwości.
Rozbieżność między obowiązywaniem a stosowaniem w czasie aktu
normatywnego może być wynikiem działania reguł prawa intertemporalnego.
Regułę taką prawodawca zawarł w art. 620 k.s.h., stwierdzającym, że do oceny
skutków zdarzeń prawnych stosuje się przepisy obowiązujące w dniu, w którym
zdarzenia te nastąpiły. Zasada wykluczająca stosowanie przepisu, który nie
obowiązywał w czasie, gdy rozpoznawane i oceniane zdarzenie nastąpiło,
określana jako zasada nieretroakcji, wywiedziona została z art. 2 Konstytucji.
Należy ona - jak się powszechnie określa - do podstaw państwa prawnego (por.
np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2000 r., II CKN 293/00,
OSNC 2000, nr 11, poz. 209). Nie ma ona jednak charakteru absolutnego, toteż
prawodawca może wprowadzić wsteczne działanie prawa z zachowaniem
utrwalonych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przesłanek.
Sądy obu instancji nie przytoczyły postanowień kodeksu celnego
przesądzających możliwość i dopuszczalność wstecznego stosowania jego
przepisów, zgodnie zatem z podstawowymi zasadami prawa intertemporalnego i
powszechnie uznawanymi, wypływającymi z nich dyrektywami, do oceny skutków
prawnych ustaleń, czy zatrzymany dnia 29 marca 2001 r. samochód jest
przedmiotem zakazu, należy stosować - jak trafnie wywodził wnioskodawca -
przepisy w tej dacie obowiązujące, nawet jeśli nie obowiązują już w chwili
orzekania. Nie budzi wątpliwości zapatrywanie stwierdzające, że utrata mocy
obowiązującej danego przepisu nie oznacza wykluczenia możliwości jego
zastosowania w przyszłości co do oceny faktów (zachowań) zaistniałych w dacie
obowiązywania tego przepisu; nakaz jego stosowania do sytuacji z przeszłości nie
ustał. Zakres czasowy obowiązywania oraz stosowania przepisu nie musi się
pokrywać, a jak dowodzi praktyka sądowa w odniesieniu do stosowania przepisów
uchylonych, nawet w odległej przeszłości, z reguły się nie pokrywa, trudno bowiem
zakładać, że nie ujawnią się zdarzenia z okresu sprzed derogacji przepisu. Utrata
mocy obowiązującej aktu normatywnego wskutek jego uchylenia lub upływu czasu,
na który akt ten został ustanowiony, nie jest zatem równoznaczny z utratą mocy
obowiązującej. Taka definitywna utrata mocy obowiązującej następuje wówczas,
gdy przepis nie może być w ogóle stosowany. Dał temu wyraz Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 20 marca 2003 r., III CZP 4/03 (OSNC 2003, nr 12, poz. 162),
stwierdzającej, że orzeczeniu przez sąd przepadku na rzecz Skarbu Państwa
towaru przywiezionego z naruszeniem zakazu wynikającego z rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie ustanowienia czasowego zakazu
przywozu niektórych pojazdów samochodowych, nadwozi i podwozi do tych
pojazdów (Dz.U. Nr 158, poz. 1053 ze zm.), nie stoi na przeszkodzie
nieobowiązywanie tego zakazu w chwili orzekania. Takie zapatrywanie stanowi
utrwaloną linię orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, której najpełniejszym
wyrazem jest uchwała z dnia 16 kwietnia 1996 r., W 15/95 (OTK 1996, nr 3, poz.
13). W myśl jej postanowień, uchylenie lub zmiana przepisu nie zawsze oznacza
utratę mocy obowiązującej wyrażonych w nim norm prawnych. Za przepis
zachowujący moc obowiązującą należy uznać taki, który wprawdzie został formalnie
derogowany, lecz nadal ma zastosowanie do ustalenia skutków zdarzeń
zaistniałych w czasie jego obowiązywania.
Argumentacja uzasadniająca oddzielenie derogacji od utraty mocy obowiązującej
daję podstawę do stwierdzenia, że orzekając o przepadku na rzecz Skarbu
Państwa towaru objętego zakazem przywozu na polski obszar celny (art. 77 § 2
k.cel.), sąd bierze za podstawę stan prawny - w odniesieniu do tego zakazu -
obowiązujący w dniu ujawnienia, że towar objęty zakazem znajduje się na polskim
obszarze celnym.
Z powyższych przyczyn należało orzec, jak w uchwale.