Uchwała z dnia 20 maja 2003 r., III CZP 24/03

Sędzia SN Bronisław Czech (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzycielki Lucyny L.-M. przy
uczestnictwie dłużników Ireny N., Tadeusza N., Bożeny K. i Sławomira K. ze skargi
na czynność komornika, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 20 maja 2003 r., przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Rzeszowie postanowieniem z dnia 23 stycznia 2003 r.:
"1. Czy prawo wyboru komornika określone w art. 8 ust.1 ustawy o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 1997 r. Nr 133, poz. 882 ze zm.)
wyłączone jest w przypadku egzekucji z nieruchomości,
2. czy w przypadku pozytywnej odpowiedzi sąd rejonowy, bądź okręgowy
rozpoznając skargę na czynności komornika obowiązany jest na podstawie art. 759
§ 2 k.p.c. nakazać przekazanie sprawy przez wybranego komornika, komornikowi
właściwemu ze względu na miejsce położenia nieruchomości,
3. czy w przypadku odpowiedzi negatywnej do rozpoznania skargi na
czynności komornika wybranego niewłaściwego ze względu na miejsce położenia
nieruchomości, właściwy jest sąd przy którym działa komornik, czy sąd miejsca
położenia nieruchomości ?"
podjął uchwałę:

Prawo wyboru komornika, określone w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882
ze zm.), nie ma zastosowania do egzekucji z nieruchomości;
odmówił odpowiedzi w pozostałym zakresie.

Uzasadnienie

Do nieruchomości położonych w okręgu Sądu Rejonowego w Łańcucie, przy
którym działa komornik, została skierowana egzekucja w celu zaspokojenia
świadczenia pieniężnego. Prowadzi ją - wybrany przez wierzycielkę na podstawie
art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm. - dalej: "u.k.s.egz.") - komornik sądowy rewiru II
przy Sądzie Rejonowym w R.
Sąd Okręgowy w Rzeszowie, rozpoznając zażalenie dłużników na
postanowienie oddalające ich skargę na czynności komornika, przedstawił - na
podstawie art. 390 k.p.c. - przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Prawo wyboru komornika wprowadziła ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji, stanowiąc w art. 8 ust. 1, że wierzyciel ma
prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego. Wynikające
z brzmienia tego przepisu szerokie ujęcie prawa wyboru komornika - bez
jakichkolwiek wyłączeń ze względu na przedmiot bądź sposób egzekucji - stanowi
nowość w prawie egzekucyjnym, do wejścia bowiem w życie powołanej ustawy
właściwość miejscową komornika określały w zasadzie wyłącznie przepisy kodeksu
postępowania cywilnego, zawarte wśród norm regulujących poszczególne sposoby
egzekucji.
Ustawodawca, ustanawiając omawiane prawo wyboru komornika, wprowadził
jednocześnie - na podstawie art. 95 u.k.s.egz. - zmiany w księdze drugiej, części
drugiej kodeksu postępowania cywilnego. Dodany został art. 7591 k.p.c., który
stanowi, że przepisy kodeksu, dotyczące właściwości miejscowej komornika, nie
uchybiają prawu wyboru komornika określonemu w odrębnych przepisach.
Wprowadzone zostały także dodatkowe przepisy, regulujące zbieg egzekucji w
razie skierowania ich do tego samego prawa majątkowego. Zgodnie z art. 773 § 1
k.p.c., w wypadku zbiegu egzekucji do tych samych rzeczy, wierzytelności lub praw,
dalszą egzekucję prowadzi komornik, który pierwszy wszczął egzekucję, jednakże
tego przepisu nie stosuje się do nieruchomości. Nowe brzmienie otrzymał art. 844
k.p.c., regulujący właściwość miejscową komornika w wypadku egzekucji z
ruchomości, który w § 1 przyznał wierzycielowi - mimo art. 8 ust.1 u.k.s.egz. i art.
7591 k.p.c. - prawo wyboru komornika.
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji nie
znowelizowała art. 921 k.p.c., który reguluje właściwość miejscową komornika,
dotyczącą egzekucji z nieruchomości. Jednakże obecnie jest rozpatrywany w
Sejmie rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw, który przewiduje dodanie do art. 921 § 1 k.p.c. zdania
drugiego w brzmieniu: ,,Wierzyciel może dokonać wyboru komornika działającego
przy sadzie, w którego okręgu nieruchomość jest położona, nawet jeżeli
nieruchomość nie jest położona w jego rewirze".
Przepis art. 921 § 1 k.p.c. stanowi, że egzekucja z nieruchomości należy do
komornika sądu, w którego okręgu nieruchomość jest położona. Jeżeli
nieruchomość jest położona w okręgu kilku sądów, to - zgodnie z art. 921 § 2 k.p.c.
- wybór należy do wierzyciela, jednakże z postępowaniem wszczętym na wniosek
jednego wierzyciela połączone będą postępowania wszczęte na wniosek innych
wierzycieli. W tym celu komornik, który rozpoczął egzekucję, o wszczęciu, a
następnie o ukończeniu egzekucji zawiadomi komornika, do którego, stosownie do
paragrafu poprzedzającego, mogłaby należeć egzekucja.
Kwestia zakresu stosowania prawa wyboru komornika w poszczególnych
rodzajach i sposobach egzekucji budzi wątpliwości. W piśmiennictwie ujawniła się
różnica stanowisk, czy prawo wyboru komornika przewidziane art. 8 ust. 1
u.k.s.egz. służy wierzycielowi, który zamierza skierować egzekucję do
nieruchomości, zdecydowanie jednak przeważa stanowisko, że w tym zakresie
wierzycielowi nie przysługuje prawo wyboru komornika, z wyjątkiem sytuacji
unormowanej w art. 921 § 2 k.p.c.
Źródłem nasuwających się wątpliwości - co potwierdza także przedstawione
pytanie prawne - jest relacja między art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. a art. 921 k.p.c.
Rozstrzygnięcia tych wątpliwości trzeba szukać w wykładni art. 8 ust. 1 u.k.s.egz.,
powiązanej przede wszystkim z art. 921, 7591 i 773 § 2 k.p.c.
Szerokie ujęcie prawa wyboru komornika przewidzianego w art. 8 ust. 1
u.k.s.egz. nie pozwala, przy rozważaniu zakresu jego stosowania do egzekucji z
nieruchomości, powołać się na dyrektywę lege non distinguente, skoro
ustawodawca utrzymał w niezmienionym stanie dotychczasowe odrębne regulacje
dotyczące właściwości miejscowej komornika. Z drugiej strony niejasny sens art.
844 § 1 k.p.c. w znowelizowanym brzmieniu, w którym wyraźnie i niezależnie od art.
8 ust. 1 u.k.s.egz. i art. 7591 k.p.c. przyznano wierzycielowi prawo wyboru
komornika w wypadku egzekucji z ruchomości, wyklucza przyjęcie na podstawie
wykładni a contrario, że prawo wyboru komornika dotyczy tylko tego sposobu
egzekucji.
W tej sytuacji istotnego znaczenia nabiera treść art. 7731 § 2 k.p.c. i charakter
egzekucji z nieruchomości, w której począwszy od zakończenia licytacji uczestniczy
sąd (art. 987 k.p.c.). Należy podzielić interpretację, że jeżeli ustawodawca w art.
7731 § 2 k.p.c. wyłączył stosowanie normy kolizyjnej zawartej w § 1 do zbiegu
egzekucji z nieruchomości - nie dokonując jakichkolwiek zmian w dotychczasowych
przepisach normujących egzekucję z nieruchomości - to uznał, iż reguły zawarte w
art. 921 k.p.c. zachowały swój walor jako normy szczególne. Za taką wykładnią
przemawia także proponowana nowelizacja art. 921 § 1 k.p.c. Projektowana
zmiana, przyznając wyraźnie prawo wyboru komornika wierzycielowi, który
zamierza skierować egzekucję do nieruchomości, może ponadto uzasadniać
wniosek, że de lege lata wierzyciel tego prawa nie ma.
Dodatkowy argument przeciwko przyznaniu wierzycielowi przewidzianego w
art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. prawa wyboru komornika wynika ze szczegółowych regulacji
dotyczących egzekucji z nieruchomości. Zgodnie z nimi, począwszy od zakończenia
licytacji, wszystkie dalsze stadia egzekucji z nieruchomości należą do sądu (art. 987
k.p.c.), a ponadto sąd wykonuje wiele innych czynności w toku egzekucji z
nieruchomości, jak podjęcie decyzji w przedmiocie połączenia egzekucji z
nieruchomości, leżących w okręgu różnych sądów (art. 926 k.p.c.), odjęcie
dłużnikowi zarządu zajętej nieruchomości i ustanowienie zarządcy (art. 931 k.p.c.),
nadzór nad zarządcą nieruchomości (art. 937 k.p.c.) i czynności wymienione w art.
960 k.p.c. Prawo wyboru z art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. dotyczy tylko komornika, a nie
sądu, zatem interpretacja, w myśl której prawo wyboru komornika ma zastosowanie
do egzekucji z nieruchomości doprowadziłaby do objęcia tym prawem także wyboru
sądu, dokonującego - w wypadkach wskazanych kodeksie postępowania
cywilnego - oznaczonych czynności w toku egzekucji z nieruchomości.
Argumentu przeciwko przyznaniu prawa wyboru komornika wierzycielowi,
który zamierza skierować egzekucję do nieruchomości, dostarczają również
przepisy regulujące w postępowaniu rozpoznawczym właściwość wyłączną sądu
miejsca położenia nieruchomości. Przepis art. 38 k.p.c. statuuje wyłączną
właściwość sądu miejsca położenia nieruchomości we wszystkich sprawach
dotyczących praw rzeczowych na nieruchomości. Objęcie tych spraw właściwością
wyłączną wyklucza zmianę tej właściwości umową stron (art. 46 § 2 k.p.c.), a także
wyłącza właściwość ogólną i przemienną. Zasady zakazu wyboru sądu w sprawach
dotyczących praw rzeczowych na nieruchomości należy stosować także w
postępowaniu egzekucyjnym, dlatego nie można ich pomijać przy dokonywaniu
interpretacji art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. Przeprowadzenie egzekucji z nieruchomości jest
tak ściśle związane z sądem miejsca położenia nieruchomości, że dokonywanie
rozłamu naruszałoby przepisy kodeksu postępowania cywilnego o roli sądu miejsca
położenia nieruchomości.
Przedstawione argumenty prowadzą do wniosku, że prawo wyboru komornika,
określone w art. 8 ust. 1 u.k.s.egz., nie ma zastosowania do egzekucji z
nieruchomości.
Ze względu na przyjęte w uchwale rozstrzygnięcie, wyłączające stosowanie
art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. do egzekucji z nieruchomości, rozważenia wymaga jeszcze
kwestia zawarta w punkcie drugim przedstawionego zagadnienia prawnego.
Stosownie do art. 759 § 2 k.p.c., sąd może z urzędu wydawać komornikowi
zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz
usuwać spostrzeżone uchybienia. W literaturze i w orzecznictwie zarysowały się
jednak różnice poglądów co do tego, który sąd jest uprawniony do wydawania
postanowień na podstawie art. 759 § 2 k.p.c.
Pod rządami dawnego kodeksu postępowania cywilnego wyrażano pogląd, że
uprawnienia nadzorcze przysługują zarówno sądowi pierwszej, jak i drugiej
instancji, ale były też głosy, iż przysługują one wyłącznie sądowi pierwszej instancji.
Do uzgodnienia stanowisk nie doszło pod rządami obowiązującego kodeksu,
jednakże w literaturze dominuje pogląd, że nadzór na podstawie art. 759 § 2 k.p.c.
może sprawować tylko sąd egzekucyjny.
Należy podzielić to stanowisko, gdyż wyniki wykładni systemowej przemawiają
za jego trafnością. Przepis art. 759 § 2 k.p.c. znajduje się w dziale zatytułowanym
,,Organy egzekucyjne, ich właściwość i postępowanie w ogólności". Umieszczony w
tym dziale art. 758 określa organy egzekucyjne, stanowiąc, że są nimi komornicy i
sądy rejonowe, w art. 759 § 1 został natomiast dokonany podział czynności między
tymi organami, z którego wynika, że wykonywanie czynności egzekucyjnych należy
do komornika z wyjątkiem czynności zastrzeżonych dla sądów. Jeżeli zatem w art.
759 § 2 mówi o sądzie, to nie sposób przyjąć, aby mógł nim być inny sąd niż
wskazany w § 1 sąd egzekucyjny. Uzasadniona jest więc teza, że nadzór na
podstawie art. 759 § 2 może sprawować wyłącznie sąd rejonowy.
Przedstawiona teza nie oznacza, aby sąd drugiej instancji, rozpoznający
sprawę egzekucyjną na skutek wniesienia zażalenia na postanowienie sądu
pierwszej instancji, nie mógł dokonać pewnych czynności nadzorczych z urzędu.
Jednakże w takim wypadku podstawą prawną tych czynności nie będzie art. 759 §
2 k.p.c., lecz przepisy określające granice kognicji sądu drugiej instancji w
postępowaniu zażaleniowym. Rozpoznanie sprawy w tym aspekcie należy jednak
do Sądu Okręgowego i dlatego Sąd Najwyższy odmówił udzielenia odpowiedzi na
pytanie prawne w pozostałym zakresie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.