Uchwała z dnia 4 czerwca 2001 r., III CZP 23/01

Przewodniczący Sędzia SN Jacek Gudowski
Sędzia SN Bronisław Czech, Sędzia SA Jan Kremer (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Prokuratora Rejonowego w B.K. przy
uczestnictwie dłużnika Jana B. na czynności komornika, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 30 maja 2001 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 15
marca 2001 r.
1) ,,Czy art. 49 i 59 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Dz.U. Nr 133
poz. 882 o komornikach sądowych i egzekucji mogą być stosowane w
postępowaniu zabezpieczającym jako podstawy obciążenia wierzyciela całą opłatą
stosunkową, o jakiej mowa w art. 43 i 44 ust. 1 tej ustawy?
2) czy, jeżeli wierzycielem w postępowaniu zabezpieczającym jest prokurator,
to art. 771 k.p.c. w związku z art. 111 § 1 pkt 4 k.p.c. nie pozwala na obciążanie go
innymi opłatami niż opłata stosunkowa z art. 45 ust. 1 i 3 oraz zaliczka na pokrycie
wydatków z art. 40 wyżej wymienionej ustawy"?
podjął uchwałę:

Prokurator - w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym na jego
polecenie - jest zobowiązany do uiszczenia stosunkowej opłaty egzekucyjnej
przewidzianej w art. 45 ust. 1 i 3 oraz zaliczki, o której mowa w art. 40 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133,
poz. 882 ze zm.).

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego.
Prokurator Rejonowy w B.K., nadzorujący postępowanie przygotowawcze
przeciwko Janowi B., wydał postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym przez
zajęcie określonych ruchomości na poczet grożącej podejrzanemu kary grzywny
oraz obowiązku naprawienia szkody. Komornik Sądu Rejonowego w S. dokonał
zajęcia ruchomości - wcześniej tymczasowo zajętych przez funkcjonariusza Policji
- ustalając postanowieniem koszty postępowania zabezpieczającego na kwotę
7470 zł, do uiszczenia których wezwał Prokuraturę Rejonową w B.K. Prokurator w
skardze na czynności komornika podniósł, że zgodnie z art. 771 k.p.c. w związku z
art. 743 k.p.c. i w związku z art. 111 § 1 pkt 4 k.p.c. jest zwolniony od uiszczania
kosztów, w tym również kosztów postępowania egzekucyjnego i
zabezpieczającego.
Sąd Rejonowy w Strzelinie oddalił skargę, gdyż komornik, działając na
podstawie art. 770 w związku z art. 743 k.p.c., prawidłowo ustalił wysokość
kosztów, a wobec treści art. 745 § 1 k.p.c. nie mógł ściągnąć ich od dłużnika.
Zdaniem Sądu, wierzyciel nie korzystający ze zwolnienia od kosztów sądowych
sam ponosi koszty związane z zabezpieczeniem roszczenia, a prokurator nie jest
podmiotem korzystającym ze zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu
zabezpieczającym, wobec treści art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o
komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm. - dalej "u.k.s.e.")
W zażaleniu na to postanowienie prokurator zarzucił, że przepis art. 743 k.p.c.,
który nakazuje do wykonania zarządzeń tymczasowych stosować odpowiednio
przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, nie upoważnia komornika do pobierania w
postępowaniu zabezpieczającym opłat egzekucyjnych określonych w ustawie o
komornikach sądowych i egzekucji. Czynności zabezpieczające nie są
czynnościami egzekucyjnymi, lecz postępowaniem o charakterze pomocniczym w
stosunku do postępowania rozpoznawczego i postępowanie to obejmuje regulacja
zawarta w art. 111 § 1 pkt 4 k.p.c.
Rozpoznając zażalenie prokuratora, Sąd Okręgowy we Wrocławiu przedstawił
zagadnienie prawne o treści sformułowanej w sentencji postanowienia.
Sąd Okręgowy wskazał, że zabezpieczenie nie polega na egzekwowaniu
roszczenia, w związku z czym wątpliwe jest stosowanie w drodze analogii
przepisów ustawy o komornikach sądowych i egzekucji regulujących rozliczenie
kosztów, zarazem jednak nie ma odrębnej regulacji dotyczącej kosztów
zabezpieczenia. Dokonane przez ustawodawcę w art. 2 ust. 3 u.k.s.e. wyliczenie
zadań powierzonych komornikom w punkcie pierwszym wymienia również sprawy o
zabezpieczenie roszczeń. Niewymienienie spraw o zabezpieczenie roszczeń w art.
44 ust. 1 u.k.s.e. ani nieokreślenie opłaty stałej może wskazywać na to, że
wierzyciel nie jest obowiązany do opłacenia wniosku o zabezpieczenie, a
działalność komornika w tym zakresie wolna jest od opłat.
Regulacja zawarta w art. 743 k.p.c. oraz interes komorników skłania do
rozważenia zastosowania w drodze analogii art. 49 i art. 59 u.k.s.e. Przyjęcie, że
wierzyciel uiszcza całą opłatę stosunkową w postępowaniu zabezpieczającym jest
wątpliwe, gdyż koszty tego postępowania byłyby trzykrotnie wyższe niż
postępowania egzekucyjnego. Możliwa również jest taka interpretacja, że wierzyciel
uiszcza opłatę przewidzianą w art. 45 pkt 1 u.k.s.e. Prowadziłoby to do wniosku, że
Prokurator uiszcza opłatę przewidzianą w art. 45 pkt 1 w związku z art. 45 pkt 3
oraz zaliczkę uregulowaną w art. 40 u.k.s.e.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy kodeksu postępowania karnego regulują w rozdziale 32 możliwość
zabezpieczenia z urzędu w postępowaniu karnym wykonania orzeczenia na mieniu
oskarżonego, zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i w toku
postępowania przed sądem. Zgodnie z art. 292 § 1 k.p.c., zabezpieczenie
następuje w sposób wskazany w kodeksie postępowania cywilnego. Użyte w tym
przepisie określenie ,,w sposób" odnosi się do całości uregulowania postępowania
zabezpieczającego w kodeksie postępowania cywilnego, natomiast określenie
użyte w art. 293 § 1 k.p.k. ,,zakres i sposób zabezpieczenia" odwołuje się do
rozróżnianych w doktrynie rodzajów i sposobów egzekucji. Rozumienie użytych w
obu przepisach określeń w ten sam sposób prowadziłoby do wniosków
naruszających zasady wykładni logicznej, gdyż powodowałoby wyłączenie
stosowania części przepisów postępowania cywilnego, dotyczących postępowania
zabezpieczającego.
Do wykonania zarządzeń tymczasowych, którymi są również postanowienia o
zabezpieczeniu wydane w postępowaniu karnym, kodeks postępowania cywilnego
(art. 743) odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o postępowaniu
egzekucyjnym. Odesłanie to obejmuje również art. 771 k.p.c., stanowiący o
rozciągnięciu zwolnienia od kosztów sądowych także na postępowanie
egzekucyjne, w tym - w stosunku do prokuratora (art. 111 § 1 pkt 4).
Również ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i
egzekucji zawiera unormowania dotyczące kosztów postępowania egzekucyjnego.
Regulacje zawarte w tej ustawie są unormowaniami autonomicznymi w stosunku do
ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) w zakresie nią objętym (zob. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 18 lipca 2000 r., III CZP 23/00, "Prawo Bankowe" 2000, nr 12,
s.11-13).
Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji uregulowała w rozdziale 6
zasady ponoszenia wydatków w toku egzekucji, a w rozdziale 7 opłaty egzekucyjne.
Unormowanie to zastąpiło obowiązujące wcześniej w tym zakresie rozporządzenie
Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie taksy za czynności
komorników (Dz.U. Nr 62, poz. 264 ze zm.). Wobec niewypełnienia delegacji
ustawowej przewidzianej w art. 60 u.k.s.e. do uregulowania opłat za czynności
komorników, nie będących czynnościami egzekucyjnymi, i nieuchylenia wyżej
wymienionego rozporządzenia, zachowało ono aktualność w tym zakresie (zob.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2001 r., III CZP 52/00, OSNC 2001, nr
7-8, poz. 101).
Postępowanie zabezpieczające nie może być zaliczone do czynności
komorników nie będących czynnościami egzekucyjnymi, o czym przesądza jego
charakter i sposób uregulowania.
W postępowaniu egzekucyjnym komornik pobiera opłaty stosunkowe lub stałe
(art. 44 ust. 1 i 3 u.k.s.e.), w zależności od rodzaju prowadzonej egzekucji, przy
czym do postępowania zabezpieczającego mają zastosowanie opłaty stosunkowe.
Cała opłata stosunkowa wynosi 21%, jednak wierzyciel, wszczynając
postępowanie, uiszcza część opłaty stosunkowej w wysokości 7% wartości
egzekwowanego świadczenia (art. 49 i art. 45 ust. 1 u.k.s.e.).
Unormowanie zawarte w art. 45 ust. 3 i 4 nie pozostawia wątpliwości, że wolą
ustawodawcy było nałożenie na prowadzącego egzekucję prokuratora lub sąd
obowiązku uiszczenia części opłaty stosunkowej, a sankcją jej nieuiszczenia, bez
wezwania jest zwrot wniosku, łącznie z poleceniem egzekucyjnym. Uregulowanie
nakładające obowiązek uiszczenia przez te organy państwa zaliczki na pokrycie
wydatków zawiera art. 40 u.k.s.e. Charakter tych przepisów, stanowiących lex
specialis w stosunku do przepisów kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych, powoduje, że przyjąć należy, iż
ustawodawca celowo obciążył te organy ponoszeniem części opłat egzekucyjnych.
Odniesienie tej regulacji przez kolejne odesłanie do postępowania
zabezpieczającego prowadzi do wniosku, że sąd i prokurator w postępowaniu
zabezpieczającym zobowiązani są do ponoszenia części opłaty stosunkowej oraz
uiszczania zaliczki na wydatki.
Jednocześnie wyczerpuje to obowiązki sądu i prokuratora ponoszenia kosztów
w postępowaniu zabezpieczającym. Przepis art. 59 w związku z art. 49 u.k.s.e. nie
może stanowić podstawy do nałożenia na sąd i prokuratora obowiązku uiszczenia
całej opłaty stosunkowej w postępowaniu zabezpieczającym. Komornik nie może
pobrać od wierzyciela takiej opłaty, gdyż w razie bezskuteczności egzekucji zwraca
wierzycielowi połowę uiszczonej opłaty stosunkowej (art. 45 ust. 2), a w razie gdy
egzekucja jest skuteczna, druga część opłaty obciąża dłużnika. Obciążenie sądu
lub prokuratora drugą częścią opłaty stosunkowej nie dałoby się pogodzić z treścią
art. 59 ust. 4 stanowiącego, że 20% opłaty egzekucyjnej ściągniętej od dłużnika
stanowi dochód Skarbu Państwa.
Nie ma również uzasadnienia dla przyjęcia obciążenia wierzyciela w
postępowaniu zabezpieczającym - które z natury rzeczy nie prowadzi do
wyegzekwowania świadczenia - znacznie wyższymi opłatami niż w postępowaniu
egzekucyjnym.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.