Uchwała z dnia 12 maja 2004 r., III CZP 22/04

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Kamila G. i Adriana G. przy uczestnictwie
Andrzeja G. i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w K. w przedmiocie
rozpoznania skargi na czynność komornika, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 12 maja 2004 r., przy udziale prokuratora Prokuratury
Krajowej Jana Szewczyka, zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy w Kielcach postanowieniem z dnia 27 lutego 2004 r.:
"Czy w sprawie o egzekucję należności alimentacyjnych, komornik może
skierować egzekucję do nieruchomości dłużnika, jeżeli wniosek o egzekucję z
nieruchomości złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uprawniony do udziału w
postępowaniu egzekucyjnym na podstawie art. 14 ustawy z dnia 18 sierpnia
1974 r., o funduszu alimentacyjnym (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze
zm.)?"
podjął uchwałę:



W postępowaniu egzekucyjnym przeciwko osobie zobowiązanej do
świadczeń alimentacyjnych na podstawie tytułu egzekucyjnego ustalającego
alimenty na rzecz osoby pobierającej świadczenia z funduszu
alimentacyjnego komornik na wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
może wszcząć egzekucję z nieruchomości dłużnika alimentacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy we Włoszczowej postanowieniem z dnia 23 września 2003 r.
oddalił skargę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w K. na czynności
komornika, których przedmiotem było umorzenie postępowania w części dotyczącej
egzekucji z nieruchomości Andrzeja G. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł pogląd,
że skarżący nie ma uprawnień wierzyciela egzekwującego co do wskazania
sposobu egzekucji.
Sąd Okręgowy w Kielcach, rozpoznając zażalenie Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Oddział w K. na powyższe postanowienie, powziął poważne
wątpliwości prawne, którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym, przytoczonym na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasady i tryb odzyskania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych od
egzekwowanego dłużnika alimentacyjnego kwot wypłaconych z funduszu
alimentacyjnego osobom do tego uprawnionym zostały unormowane w sposób
szczegółowy w ustawie z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (jedn.
tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 45, poz. 200 ze zm.) oraz rozporządzeniu Ministrów Pracy,
Płacy i Spraw Socjalnych oraz Sprawiedliwości z dnia 4 grudnia 1974 r. w sprawie
świadczeń z funduszu alimentacyjnego (Dz.U. Nr 49, poz. 308 ze zm.; uchylonym z
dniem 1 maja 2004 r.). Trzeba zauważyć, że ustawą z dnia 28 listopada 2003 r. o
świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255) zlikwidowano fundusz
alimentacyjny z końcem kwietnia 2004 r., jednakże w myśl art. 67 tej ustawy
egzekucję należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu prowadzi się w
dalszym ciągu, aż do ich zaspokojenia. Wniosek o umorzenie lub zawieszenie
egzekucji wymaga zgody likwidatora.
Udzielenie odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne wymaga zatem
określenia na gruncie przepisów tych aktów prawnych, a także przepisów kodeksu
postępowania cywilnego o egzekucji, statusu prawnoprocesowego Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w postępowaniu egzekucyjnym przy egzekucji
świadczeń alimentacyjnych.
Zgodnie z art. 797 k.p.c., we wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji
z urzędu należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób
egzekucji, według zaś art. 799 § 1 k.p.c., wierzyciel może w jednym wniosku
wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Spośród
kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla
dłużnika. W przepisach tych ustawodawca wskazuje na wierzyciela, jako jedynie
uprawnionego do wszczęcia i prowadzenia egzekucji.
Z kolei stosownie do art. 13 ustawy o funduszu alimentacyjnym, po wydaniu
decyzji w przedmiocie świadczeń z funduszu alimentacyjnego postępowanie
egzekucyjne przeciwko osobie zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych na
podstawie tytułu egzekucyjnego ustalającego alimenty na rzecz osoby pobierającej
świadczenia z funduszu alimentacyjnego prowadzi się w dalszym ciągu według
przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ze zmianami wynikającymi z
przepisów art. 14 i 15.
Według art. 14 ustawy o funduszu alimentacyjnym, w razie przyznania
świadczeń z funduszu alimentacyjnego organ egzekucyjny przekazuje Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych kwoty ściągnięte od osoby zobowiązanej na podstawie
tytułu egzekucyjnego ustalającego alimenty aż do pełnego pokrycia należności tego
funduszu. Jeżeli w okresie wypłaty świadczeń alimentacyjnych należność funduszu
nie zostanie zaspokojona, po zaprzestaniu wypłaty świadczeń organ egzekucyjny
przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty ściągnięte od osoby
zobowiązanej, a pozostałe po zaspokojeniu bieżących alimentów. Wniosek osoby
uprawnionej o zawieszenie lub umorzenie postępowania egzekucyjnego wymaga
zgody Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Do udziału tego Zakładu w
postępowaniu egzekucyjnym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu
postępowania cywilnego dotyczące egzekucji z udziałem Skarbu Państwa oraz
przedsiębiorców.
W art. 15 ustawy o funduszu alimentacyjnym przewidziano, że osoba,
przeciwko której prowadzona jest egzekucja alimentów na rzecz osoby pobierającej
świadczenia z funduszu alimentacyjnego, nie może żądać uchylenia lub
ograniczenia obowiązku alimentacyjnego za okres poprzedzający zgłoszenie
żądania ani zwolnienia od egzekucji, powołując się na zapłacenie alimentów do rąk
osoby uprawnionej, jeżeli naruszałoby to prawa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Z przepisów tych oraz z powołanego rozporządzenia Ministrów Pracy, Płacy i
Spraw Socjalnych oraz Sprawiedliwości z dnia 4 grudnia 1974 r. (por. § 13, 14)
wynika ochrona interesów fiskalnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w
postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez osobę uprawnioną do alimentacji,
której przyznano świadczenia z funduszu. Przejawia się ona m.in. przez fakt, że
Zakład Ubezpieczeń Społecznych uzyskuje świadczenia od dłużnika za
pośrednictwem (w wyniku działań) organu egzekucyjnego w ramach prowadzonego
przez ten organ postępowania (na wniosek wierzyciela ujawnionego w tytule
będącym podstawą egzekucji), oraz że wierzyciel bądź osoba zobowiązana nie
mogą skutecznie dokonać czynności zagrażających interesom Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych.
Podsumowując należy stwierdzić, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych
otrzymał znaczący wpływ na przebieg postępowania egzekucyjnego. Zakład ten nie
wstępuje w prawa zaspokojonego wierzyciela, a jego roszczenie zwrotne ma inną
podstawę materialnoprawną niż roszczenie alimentacyjne osoby uprawnionej do
świadczeń z funduszu; staje się on materialnie zainteresowany wynikiem
postępowania. W okresie wypłacania świadczeń z funduszu alimentacyjnego
komornik musi przekazywać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych wszystkie kwoty
ściągnięte od dłużnika alimentacyjnego przypadające na zaspokojenie roszczeń
alimentacyjnych aż do pełnego pokrycia należności funduszu, choćby nawet
świadczenia te były niższe od bieżących alimentów.
Z celu unormowania uczestnictwa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w
postępowaniu egzekucyjnym wynika, że związana z tym uczestnictwem praca
specjalistycznego i doświadczonego aparatu administracyjnego tego Zakładu ma
zabezpieczać nie tylko interesy jego samego, ale także wzmacniać pozycję
wierzyciela. Umożliwienie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych "zablokowania"
umorzenia lub zawieszenia postępowania ma zapewnić ochronę jego interesów.
Niepodobna zatem uznać, że poza tym nie ma on wpływu na sam przebieg
postępowania przez np. wskazanie sposobu egzekucji, aby uczynić ją jak
najbardziej efektywną. Trudno przy tym nie zauważyć, że nie w każdej sytuacji
wierzyciel taki, uzyskując środki z funduszu alimentacyjnego, będzie w ogóle
zainteresowany podniesieniem efektywności egzekucji. Inaczej mówiąc,
obligatoryjny udział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w postępowaniu
egzekucyjnym ma w zamyśle ustawodawcy "uzupełniać" inicjatywę często
nieporadnej lub ,,niezainteresowanej" osoby uprawnionej.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.