Uchwała SN - III CZP 22/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 22/03
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/2/19
Data wydania:2003-04-16
Uchwała z dnia 16 kwietnia 2003 r., III CZP 22/03

Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Mirosława Wysocka

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa M. Spółdzielni Mieszkaniowej w M.
przeciwko Miejskiej Gminie M. w M. o zapłatę 1716,45 zł., po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 kwietnia 2003 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu postanowieniem z
dnia 20 lutego 2003 r.:
"Czy różnica, o której stanowi przepis art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 21 czerwca
2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie
Kodeksu cywilnego Dz.U. Nr 71, poz. 733 ze zm., jest wynikiem odszkodowania
należnego właścicielowi lokalu (ust. 2 cyt. art.), a kwotą świadczenia, do której
zobowiązany jest były lokator z mocy ust. 3 cyt. ust., czy też wynikiem
odszkodowania należnego właścicielowi lokalu a kwotą faktycznie zapłaconą przez
zobowiązanego za dany okres rozliczeniowy ?"
podjął uchwałę:

Wysokość roszczenia odszkodowawczego, przysługującego
właścicielowi lokalu od gminy (art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r.
o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie
Kodeksu cywilnego, Dz.U. Nr 71, poz. 733 ze zm.), stanowi różnica między
odszkodowaniem, jakie mógłby on otrzymać na podstawie art. 18 ust. 2 tej
ustawy, a należnym od byłego lokatora uprawnionego do lokalu socjalnego.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego.
Gmina w M. nie dostarczyła lokali socjalnych, przyznanych wyrokami
sądowymi orzekającymi eksmisję, co uniemożliwia ich wykonanie. Byłe lokatorki
zajmują nadal lokale stanowiące przedmiot eksmisji i nie uiszczają na rzecz
M. Spółdzielni Mieszkaniowej należnych świadczeń. W tej sytuacji Spółdzielnia
wniosła o zasądzenie od Gminy kwoty 1716, 45 zł tytułem odszkodowania
nieuiszczonego przez wymienione lokatorki.
Sąd Rejonowy w Mielcu uwzględnił powództwo i jako podstawę prawną
rozstrzygnięcia powołał przepis art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o
ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu
cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733). W motywach stwierdził, że odpowiedzialność za
,,czynsz", którego nie uregulowały byłe lokatorki, w świetle powołanego przepisu
ponosi pozwana Gmina.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji Gminy, Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu
powziął wątpliwość przytoczoną na wstępie uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego, jeżeli
gmina nie dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy
wyroku sądowego, właścicielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze od gminy
w wysokości odpowiadającej różnicy między odszkodowaniem określonym w ust. 2
a odszkodowaniem płaconym przez byłego lokatora, jeżeli osoba ta nadal
zamieszkuje w lokalu właściciela.
Istota przedstawionego zagadnienia sprowadza się do dokonania wykładni
przepisu art. 18 ust. 4 cytowanej ustawy, w zakresie sformułowania
,,odszkodowaniem płaconym przez byłego lokatora".
Redakcja przepisu z pozoru wydaje się na tyle prosta, że - opierając się na
znaczeniu językowym zwrotu ,,odszkodowaniem płaconym" - prima facie można
twierdzić, iż nie nasuwa on wątpliwości. Poprzestając więc na wykładni literalnej
należałoby przyjąć, że zwrot ten dotyczy odszkodowania rzeczywiście płaconego
przez byłego lokatora. Byłby to jednak pogląd błędny.
Przepis art. 18 statuuje zasadę i zakres obowiązku odszkodowawczego osób
zajmujących lokal bez tytułu prawnego w sposób szczególny w stosunku do
kodeksu cywilnego; nakłada na gminę obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej
właścicielowi niedostarczeniem lokalu socjalnego. Sposób ustalenia wysokości
należnego właścicielowi odszkodowania określa ust. 2 tego przepisu stanowiąc, że
- z zastrzeżeniem ust. 3 - odszkodowanie, które obowiązane są opłacać osoby
zajmujące lokal bez tytułu prawnego, odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel
mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu. Jeżeli odszkodowanie nie pokrywa
poniesionych strat, właściciel może żądać od lokatora odszkodowania
uzupełniającego.
Wyjątek przewidziany w art. 18 ust. 3 dotyczy osób uprawnionych do lokalu
zamiennego lub socjalnego, jeżeli sąd orzekł o wstrzymaniu opróżnienia lokalu do
czasu dostarczenia im takiego lokalu. Te osoby ,,opłacają odszkodowanie" w
wysokości czynszu, jaki byłyby obowiązane opłacać, gdyby stosunek prawny nie
wygasł. Zgodnie z art. 18 ust. 4, niedostarczenie przez gminę lokalu socjalnego
powoduje powstanie po jej stronie obowiązku odszkodowawczego wobec
właściciela ,,w wysokości odpowiadającej różnicy między czynszem określonym w
ust. 2 a odszkodowaniem płaconym przez byłego lokatora".
Trzeba stwierdzić, że omawiany przepis art. 18 ustawy sformułowany został
nieprecyzyjnie i zawiera wyraźne usterki językowe w zakresie techniki legislacyjnej.
Wystarczy wskazać na użycie w ust. 2 wyrazu ,,lokator" dla określenia osoby
zajmującej lokal bez tytułu prawnego, a zatem nie lokatora w rozumieniu ustawy i
nie tylko byłego lokatora. Wątpliwości wywołują użyte w ust. 3 i 4 zwroty ,,opłacają
odszkodowanie" i ,,odszkodowaniem płaconym".
Według utrwalonych w orzecznictwie zasad interpretacji przepisów prawa,
podstawowe znaczenie ma wykładnia językowa, jednakże gdy ta zawodzi,
prowadząc do wyników nie dających się pogodzić z racjonalnym działaniem
ustawodawcy i celem, jaki ma realizować dana norma, sięga się do dyrektyw
wykładni systemowej i funkcjonalnej. Każda wykładnia zmierza do prawidłowego
określenia i zastosowania norm prawnych, przy czym nie jest możliwe uzyskanie
poprawnej wykładni poszczególnych wyrażeń i zwrotów zawartych w przepisach
prawa w oderwaniu od całości porządku prawnego. Nie można poznać znaczenia
przepisów bez poznania funkcji, jakie mają one spełniać.
Rationem legis przepisu art. 18 ustawy stanowiła z jednej strony ochrona
byłego lokatora przez wstrzymanie opróżnienia lokalu do czasu otrzymania lokalu
socjalnego oraz przed wysokim odszkodowaniem, z drugiej wyrównanie
właścicielowi szkody wynikłej z uprzywilejowania byłego lokatora, czyli stworzenie
takiej sytuacji, jak gdyby były lokator nie miał przywileju. W przepisie tym
ustawodawca zapewnia właścicielowi pokrycie strat poniesionych wskutek
zajmowania lokalu przez osobę nieuprawnioną; to ona jest zobowiązana do
naprawienia szkody. Uznając za konieczne limitowanie zakresu odpowiedzialności
określonej grupy byłych lokatorów, ustawodawca łagodzi jej skutki przez
zapewnienie właścicielowi roszczenia odszkodowawczego przeciwko gminie, która
nie dostarczyła lokalu zamiennego albo socjalnego osobie do niego uprawnionej.
Jest oczywiste, że nie wpływa to na obowiązek płacenia przez nią odszkodowania
w określonej wysokości za bezprawnie zajmowany lokal, gdyż to ona wyrządza
szkodę. Przyznanie eksmitowanemu lokatorowi uprawnienia do lokalu socjalnego
nie zwalnia go z obowiązku płacenia odszkodowania za zajmowany lokal po
orzeczeniu eksmisji.
Dla udzielenia odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne istotne jest
rozważenie zwrotu ,,odszkodowaniem płaconym".
W kontekście językowym analiza przepisu art. 18, oparta na wykładni
gramatycznej, musi przy dążeniu do ustalenia rzeczywistego znaczenia
przytoczonego zwrotu, uwzględniać jego znaczenie potoczne i, jak już wspomniano,
mieścić się w całości porządku prawnego. Czasownik ,,płacić" w rozumieniu
potocznym, może mieć różne znaczenie. Może w szczególności znaczyć ,,dawać
pieniądze", ale może także oznaczać niedawanie pieniędzy, a ponoszenie
konsekwencji, doznawanie skutków czegoś (,,płacić za coś zdrowiem"). Były lokator,
zajmując bezprawnie lokal, ponosi konsekwencje w postaci wynikającego z normy
prawnej obowiązku płacenia określonego odszkodowania, doznaje więc w
potocznym znaczeniu skutku bezprawnego zajmowania cudzej własności.
W polskim systemie prawa cywilnego obowiązek odszkodowawczy powstaje
wtedy, gdy istnieje szkoda spowodowana przez jakiś fakt (działanie ludzkie lub inne
zdarzenie) oraz gdy między szkodą a tym faktem istnieje normalny związek
przyczynowy (art. 361 k.c.).
Analiza art. 18 ust. 4, przy założeniu, że zwrot ,,odszkodowaniem płaconym",
oznacza comiesięczne dawanie pieniędzy, nie mieściłaby się w ramach prawa
regulującego formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej. Chodzi w
szczególności o wymienione przesłanki i zasady odpowiedzialności oraz o
określenie wzajemnej relacji między obowiązkiem odszkodowawczym byłego
lokatora i gminy.
Reasumując, należy dojść do wniosku, że zawarty w art. 18 ust. 4 ustawy
zwrot ,,odszkodowaniem płaconym" oznacza odszkodowanie należne od byłego
lokatora. Taka wykładnia wymienionego przepisu jest zgodna ze wskazaną wyżej
funkcją, jaką ma spełniać, i z jego ratione legis. Uwzględnia też znaczenie potoczne
zwrotu i mieści się w granicach całości systemu polskiego prawa
zobowiązaniowego.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie, jak
w uchwale (art. 390 k.p.c.).

Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: