Uchwała z dnia 9 lutego 2007 r., III CZP 161/06

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Automobilklubu S. w S. przeciwko
Skarbowi Państwa - Komendantowi Miejskiemu Policji w S., Komendantowi
Wojewódzkiemu Policji w S., Prokuraturze Okręgowej w S., Sądowi Rejonowemu w
W., Sądowi Rejonowemu dla m.st. W. w W., Sądowi Rejonowemu w S. oraz Izbie
Celnej w S. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w
dniu 9 lutego 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
w Szczecinie postanowieniem z dnia 25 października 2006 r.:
"1. Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie cywilnej dla dochodzenia
przez przechowawcę wynagrodzenia za przechowanie rzeczy ruchomych oddanych
mu na przechowanie w związku z prowadzonym postępowaniem karnym i zajętych
w postępowaniu karnym za okres obejmujący to zajęcie, jeśli wynagrodzenie za to
przechowanie nie zostało w tym postępowaniu określone przez sąd, prokuratora lub
inny organ na podstawie art. 618 § 1 pkt 4 i § 3 k.p.k.
2. Czy w razie niedopuszczalności drogi sądowej dla dochodzenia przez
przechowawcę wynagrodzenia za przechowanie rzeczy ruchomych oddanych mu
na przechowanie w związku z prowadzonym postępowaniem karnym i zajętych w
postępowaniu karnym za okres obejmujący to zajęcie dopuszczalne jest
dochodzenie w sprawie cywilnej przez przechowawcę odsetek od wynagrodzenia
za przechowanie rzeczy ruchomych oddanych mu na przechowanie w związku z
prowadzonym postępowaniem karnym i zajętych w postępowaniu karnym
określonego na podstawie art. 618 § 1 pkt 4 i § 3 k.p.k.?"
podjął uchwałę:


Nie jest dopuszczalna droga sądowa przed sądem cywilnym dla
dochodzenia przez osobę godną zaufania w rozumieniu art. 228 § 1 k.p.k.
wynagrodzenia za przechowanie rzeczy oddanej jej na przechowanie w trybie
określonym w tym przepisie.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny apelacji Skarbu Państwa od
wyroku Sądu pierwszej instancji uwzględniającego powództwo o zapłatę
wynagrodzenia za przechowanie rzeczy ruchomych oddanych na przechowanie w
związku z toczącym się postępowaniem karnym. Wątpliwości Sądu Apelacyjnego
wzbudziła kwestia dopuszczalności drogi sądowej przed sądem cywilnym dla
dochodzenia przez osobę godną zaufania, w rozumieniu art. 228 k.p.k.,
wynagrodzenia w wypadku, gdy wynagrodzenie za przechowanie nie zostało
orzeczone przez sąd, prokuratora lub inny organ na podstawie art. 618 § 1 pkt 4 i §
3 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga określenia
stosunku prawnego łączącego Skarb Państwa z osobą przechowującą rzeczy
ruchome w związku z toczącym się postępowaniem karnym. Chodzi o to, czy w tym
stosunku dominują elementy cywilnoprawne, czy też elementy o charakterze
publicznoprawnym. Kluczowe znaczenie ma art. 228 k.p.k., zgodnie z którym
przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania należy oddać na
przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku przedstawienia
na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie. Oddanie przedmiotów na
przechowanie następuje w drodze postanowienia.
Sąd Najwyższy w wyroku z 15 czerwca 2004 r., II KK 38/03 (OSNKW 2004, nr
7-8, poz. 76) uznał, że oddanie na przechowanie osobie godnej zaufania w trybie
art. 228 § 1 albo § 2 k.p.k. przedmiotów tam określonych powoduje powstanie
stosunku zobowiązaniowego przechowania (art. 835 k.c.), w którym organ wydający
postanowienie jest wierzycielem, a osoba godna zaufania, której oddany został
przedmiot na przechowanie - dłużnikiem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 13 listopada 2002 r., II KKN 121/01, nie publ., a także wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 18 października 1999 r., II KKN 230/99, "Prokuratura i Prawo"
2000, nr 2, poz. 8, z dnia 5 stycznia 2000 r., V KKN 192/99, "Prokuratura i Prawo"
2000, nr 6, poz. 6).
Uwzględniając te orzeczenia należy podkreślić, że ,,stosunek przechowania"
zawiązywany na podstawie art. 228 k.p.k. był rozpatrywany wyłącznie z punktu
widzenia obowiązków przechowawcy, Sąd Najwyższy pominął natomiast problem
istnienia i zakresu ewentualnych obowiązków obligacyjnych Skarbu Państwa.
Stwierdzenie, że postanowienie wydane na podstawie art. 228 k.p.k. tworzy między
Skarbem Państwa a osobą godną zaufania ,,swoistą relację dłużnik - wierzyciel"
było przy tym podyktowane dążeniem do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności
karnej osoby godnej zaufania na podstawie art. 300 § 2 k.k. Okoliczność ta skłania
do rezerwy wobec takiego rozumienia przytoczonych orzeczeń, które prowadziłoby
do uznania stosunku między Skarbem Państwa a osobą godną zaufania za
stosunek zobowiązaniowy w rozumieniu prawa cywilnego.
Należy zauważyć, że zakres odpowiedzialności oraz wzajemnych obowiązków
płynących ze stosunku przechowania tylko w części odpowiada celom regulacji
karnej, nie sposób bowiem uznać, aby odpowiedzialność kontraktowa (art. 471 i
nast. k.c.) mogła w dostatecznym stopniu zabezpieczać interes publiczny związany
z prowadzeniem postępowania karnego. Wynika to ze specyfiki interesów
realizowanych przez organy władzy publicznej za pomocą instytucji, o której mowa
w art. 228 k.p.k. Nie ulega wątpliwości, że interesy chronione w ten sposób mają
charakter niemajątkowy. Zachowanie rzeczy ,,w stanie niepogorszonym" oznacza w
postępowaniu karnym również coś innego niż zachowanie w stanie
,,niepogorszonym" z punktu widzenia typowych interesów realizowanych w drodze
stosunku przechowania. Chodzi przede wszystkim o zabezpieczenie wartości
,,dowodowej" przechowywanej rzeczy ruchomej, dlatego odwołanie się przez Sąd
Najwyższy do konstrukcji art. 835 k.c. może oznaczać wyłącznie ,,odpowiednie"
zastosowanie tego przepisu.
Trzeba zauważyć, że w przypadku stosunku prawnego powstałego w wyniku
postanowienia wydanego na podstawie art. 228 k.p.k. wysokość należnego
wynagrodzenia jest określona nie tylko przepisami prawa materialnego, tj. kodeksu
cywilnego, ale również przepisami kodeksu postępowania karnego oraz
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie
wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym
(Dz.U. Nr 108, poz. 1026), które mają charakter publicznoprawny. Osoba godna
zaufania, w rozumieniu art. 228 k.p.k., wyrażając zgodę na przyjęcie obowiązków
przechowawcy akceptuje potraktowanie wynagrodzenia za przechowanie rzeczy
jako kosztów postępowania karnego, a tym samym wyraża zgodę na ich
dochodzenie przed organami procesowymi, tj. prokuratorem i sądem. W jej interesie
jest zatem składanie do tych organów wniosków o przyznanie wynagrodzenia, o
którym mowa w § 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
Poza tym, nie do pogodzenia z celami postępowania karnego pozostaje
przyznane przechowawcy przez art. 844 § 2 k.c. uprawnienie do żądania odebrania
rzeczy przez składającego w każdym czasie, jeżeli czas przechowania nie był
oznaczony. Wymaga również uwzględnienia, że istotnym elementem przechowania,
o którym mowa w art. 228 k.p.k., jest obowiązek przechowawcy ,,przedstawienia
(przechowywanej rzeczy ruchomej) na każde żądanie organu prowadzącego
postępowanie". Wskazany obowiązek jest obowiązkiem o charakterze publicznym,
a ograniczenie negatywnych skutków jego nieprzestrzegania wyłącznie do
odpowiedzialności cywilnej należy uznać za niedopuszczalne. Właściwy organ
może żądać określonego zachowania od osoby godnej zaufania nie dlatego, że -
jako Skarb Państwa - jest jej wierzycielem w ramach stosunku prawnego między
dwoma równorzędnymi podmiotami, ale ze względu na przyznaną temu organowi
kompetencję do władczego określania sytuacji prawnej podmiotów, realizowaną za
pomocą postanowienia wydanego na podstawie art. 228 k.p.k. Z tym stwierdzeniem
nie stoi w sprzeczności okoliczność, że osoba godna zaufania nie jest zobligowana
do przyjęcia obowiązków przechowawcy na podstawie postanowienia wydanego w
trybie art. 228 k.p.k. i że na ich przyjęcie musi wyrazić zgodę.
Należy także zwrócić uwagę na okoliczność, że według przepisów
postępowania karnego wysokość przyznanego wynagrodzenia osobom, o których
mowa w art. 228 k.p.k., podlega kontroli sądu (art. 626 k.p.k.). Przewidziane w art.
626 k.p.k. orzekanie o kosztach jest obowiązkiem sądu podlegającym realizacji w
każdym czasie, niezależnie od etapu postępowania, a więc także w toku
postępowania wykonawczego, aż do upływu okresu przedawnienia do orzekania w
tym przedmiocie. Kontroli sądowej podlegają również postanowienia w
postępowaniu przygotowawczym (art. 626a k.p.k.). Inaczej mówiąc, art. 626 i 626a
k.p.k. wyłączają drogę sądową przed sądem cywilnym na rzecz drogi sądowej
przed sądem karnym. W tej sytuacji zachowane jest prawo do sądu
zagwarantowane przez art. 6 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z
1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.), oraz art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Z tych względów stosunku prawnego powstałego w wyniku postanowienia
wydanego na podstawie art. 228 k.p.k. nie można utożsamiać ze stosunkiem
obligacyjnym w rozumieniu art. 835 i nast. k.c., gdyż cechuje go
współwystępowanie elementów prywatnoprawnych oraz publicznoprawnych.
Mieszany charakter tego stosunku przesądza niedopuszczalność drogi sądowej
przed sądem cywilnym. (...)
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.