Uchwała SN - III CZP 16/06
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 16/06
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2007/2/20
Data wydania:2006-03-30
Uchwała z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 16/06
*
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Dariusz Zawistowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Henryka Michała K. przy uczestnictwie
Marcina A. o wpis przyłączenia się kolejnego wierzyciela do egzekucji z
nieruchomości w księdze wieczystej nr (...), po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 30 marca 2006 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim postanowieniem
z dnia 16 grudnia 2005 r.:
"Czy po zbyciu przez dłużnika zajętej nieruchomości dopuszczalne jest
przyłączenie się innego wierzyciela do postępowania egzekucyjnego prowadzonego
przeciwko zbywcy, w sytuacji gdy czynność prawna, w wyniku której nastąpiło
zbycie nieruchomości, nie została uznana za bezskuteczną w odniesieniu do
roszczeń tego wierzyciela?"
podjął uchwałę:

Wierzyciel osoby, przeciwko której prowadzona jest egzekucja z
nieruchomości, nie może po zbyciu zajętej nieruchomości przyłączyć się do
postępowania egzekucyjnego, chyba że zbycie zostało uznane w stosunku do
niego za bezskuteczne.

Uzasadnienie

Nieruchomość, dla której w Sądzie Rejonowym w Gorzowie Wielkopolskim
prowadzona jest księga wieczysta nr (...) - gdy jej właścicielką była Bożena A. -
została zajęta w związku z rozpoczęciem skierowanej do niej egzekucji. Następnie
do egzekucji przyłączyli się trzej dalsi wierzyciele właścicielki nieruchomości. W
księdze wieczystej dokonano wpisów o wszczęciu egzekucji z nieruchomości i o
przyłączeniu się do niej dalszych wierzycieli. W dniu 21 marca 2003 r. Bożena A.
sprzedała nieruchomość Marcinowi A. W dniu 26 kwietnia 2005 r. komornik złożył
wniosek do Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim o wpisanie przyłączenia
się do egzekucji prowadzonej z nieruchomości kolejnego wierzyciela Bożeny A.
Wniosek został uwzględniony przez referendarza sądowego, a po rozpoznaniu
skargi uczestnika Marcina A. Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim
postanowieniem z dnia 30 września 2005 r. wpis ten utrzymał w mocy. Powołując
się na art. 924, 927 i 930 § 1 k.p.c. przyjął, że rozporządzenie nieruchomością po jej
zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie, co oznacza, iż egzekucję prowadzi
się tak, jak gdyby zbycie nieruchomości nie nastąpiło, a czynności egzekucyjne są
ważne zarówno w stosunku do dłużnika, jak i nabywcy. Dłużnik nadal uważany jest
za właściciela nieruchomości, a sytuacja procesowa nabywcy zdeterminowana jest
sytuacją dłużnika, przy czym czynności dokonane na rzecz wierzyciela, który
wszczął egzekucję, są skuteczne w stosunku do kolejnego wierzyciela
przyłączającego się do egzekucji. Tak więc rozporządzenie przez dłużnika zajętą
nieruchomością nie ma wpływu na postępowanie egzekucyjne, nawet jeżeli kolejny
wierzyciel przyłączył się do egzekucji po zbyciu nieruchomości przez dłużnika.
Przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim apelacji
uczestnika Marcina A. od wymienionego postanowienia powstało zagadnienie
prawne budzące poważne wątpliwości, które przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu. Powołując się na § 42 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg
wieczystych i zbioru dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.), Sąd Okręgowy
wyraził pogląd, że dopuszczalny jest wpis w księdze wieczystej przyłączenia się
kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji z nieruchomości. Wątpliwość
dotyczy dopuszczalności przyłączenia się do egzekucji z nieruchomości
prowadzonej przeciwko jej zbywcy, jeżeli przyłączającym się jest wierzyciel zbywcy,
na skutek zbycia nieruchomości właścicielem jej stała się bowiem osoba niebędąca
dłużnikiem. Zdaniem Sądu Okręgowego, w takim wypadku przyłączenie się do
postępowania egzekucyjnego nie jest dopuszczalne, chyba że zbycie
nieruchomości zostało uznane w stosunku do wierzyciela za bezskuteczne (art. 527
k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne powstało w sprawie dotyczącej wpisu w
księdze wieczystej przyłączenia się kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji
z nieruchomości, jego rozstrzygnięcie jest więc potrzebne tylko w razie
dopuszczalności takiego wpisu. W tej kwestii nie ma jednolitości poglądów. W
uchwale z dnia 17 czerwca 2003 r., III CZP 31/03 (OSP 2004, nr 7-8, poz. 94) Sąd
Najwyższy przyjął, że w razie przyłączenia się kolejnego wierzyciela do
postępowania wszczętego wcześniej, komornik ani kolejny wierzyciel nie mogą
żądać powtórzenia wpisu o wszczęciu egzekucji, co w okolicznościach faktycznych,
w jakich podjęta została ta uchwała, oznacza, iż nie można żądać wpisu o
przyłączeniu się wierzyciela do toczącej się egzekucji. Należy jednak zauważyć, że
praktyka sądów wieczystoksięgowych jest inna. Wprawdzie powołany przez Sąd
Okręgowy § 42 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17
września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru dokumentów
nie stanowi podstawy prawnej dokonywania wpisów w księdze wieczystej, ale skoro
przewiduje, że w łamie 5 działu III księgi wieczystej wpisuje się m.in. przyłączenie
się kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji, potwierdza prawidłowość tej
praktyki. Jej podstawy należy upatrywać w art. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze
zm.) w związku z art. 927 i 924 k.p.c.
Nietypowość stanu faktycznego, na tle którego powstało zagadnienie prawne,
polega na tym, że wniosek o wpisanie w księdze wieczystej przyłączenia się do
toczącej się egzekucji dotyczy wprawdzie wierzyciela właściciela nieruchomości, ale
złożony został po zbyciu przez niego nieruchomości zajętej wskutek skierowania do
niej pierwszej egzekucji i po przyłączeniu się do postępowania egzekucyjnego
dalszych wierzycieli.
Według art. 930 § 1 k.p.c., zbycie nieruchomości po jej zajęciu nie ma wpływu
na dalsze postępowanie egzekucyjne prowadzone w stosunku do nieruchomości.
Pomimo zbycia nieruchomości, skierowana do niej egzekucja może być nadal
prowadzona; nabywca nieruchomości może uczestniczyć w postępowaniu w
charakterze dłużnika. Dokonane w dotychczasowym postępowaniu czynności
egzekucyjne są ważne tak w stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy.
Przepis art. 930 k.p.c. chroni interes wierzyciela i zapobiega niekorzystnym dla
niego skutkom późniejszego rozporządzenia nieruchomością przez dłużnika.
Powstaje jednak pytanie, czy ochrona ta rozciąga się także na innych wierzycieli
dłużnika, którzy przed zbyciem nieruchomości nie skierowali do niej egzekucji bądź
nie przyłączyli się wcześniej do postępowania egzekucyjnego, a uczynili to dopiero
po zbyciu nieruchomości.
Wykładnia językowa art. 930 § 1 w powiązaniu z art. 927 k.p.c. skłania prima
facie do przyjęcia, że wierzyciel zbywcy nieruchomości może przyłączyć się do
postępowania egzekucyjnego także po zbyciu nieruchomości przez dłużnika, skoro
zbycie nieruchomości po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie, a
zarazem zgodnie art. 927 k.p.c. wierzyciel, który skierował egzekucję do
nieruchomości po jej zajęciu, przyłącza się do postępowania wszczętego wcześniej
i ma te same prawa, co pierwszy wierzyciel. Nie można jednak pominąć, że już sam
art. 930 § 1 k.p.c. zakłada, iż zbycie nieruchomości po jej zajęciu ma pewien wpływ
na dalsze postępowanie egzekucyjne, skoro stanowi, że nabywca może
uczestniczyć w postępowaniu w charakterze dłużnika. Sformułowanie
wymienionego przepisu, że ,,rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma
wpływu na dalsze postępowanie", wskazuje, że chodzi tu jedynie o niezakłóconą
kontynuację postępowania sprzed zbycia nieruchomości, a więc postępowania o
ustalonych granicach podmiotowych i przedmiotowych. Uwzględnienie tych
okoliczności, wzięcie pod uwagę istoty zajęcia nieruchomości w postępowaniu
egzekucyjnym i wykładnia funkcjonalna powołanych przepisów prowadzą do
wniosku, który wyraża podjęta uchwała.
Stosownie do art. 930 § 2 i 3 k.p.c., rozporządzenie przez dłużnika
przedmiotami podlegającymi zajęciu razem z nieruchomością po ich zajęciu oraz
obciążenie przez dłużnika nieruchomości po jej zajęciu są nieważne. Według art.
930 § 1 k.p.c. natomiast, rozporządzenie przez dłużnika nieruchomością po jej
zajęciu, polegające na zbyciu nieruchomości, nie ma wpływu na dalsze
postępowanie egzekucyjne. Rozporządzenie takie nie jest więc zabronione i jest
ważną czynnością prawną, wywołującą skutek przeniesienia własności.
Przestępstwem przewidzianym w art. 300 § 2 k.k. jest jedynie udaremnienie lub
uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela m.in. przez zbycie przez dłużnika zajętych
składników jego majątku, jeżeli jego celem jest udaremnienie wykonania orzeczenia
sądu lub innego organu państwowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20
stycznia 2005 r., I KZP 31/04, OSNKW 2005, nr 2, poz. 20). Tylko więc w razie
popełnienia takiego przestępstwa zbycie zajętej nieruchomości może być
czynnością prawną nieważną (art. 58 § 1 k.c.).
Dopuszczając możliwość prowadzenia egzekucji z nieruchomości, która
przestała być własnością dłużnika, art. 930 § 1 k.p.c. stanowi wyjątek od reguły
wyrażonej w art. 803 k.p.c., w myśl której zaspokojenie wierzyciela może nastąpić
wyłącznie z majątku osobistego dłużnika. Konstytucyjna zasada ochrony własności
(art. 21 ust. 1 oraz art. 61 ust. 1 i 3 Konstytucji) nakazuje rygoryzm przy
kształtowaniu granic sytuacji, w których majątek osoby niebędącej dłużnikiem może
być użyty do zaspokojenia cudzego długu.
Artykuł 930 § 1 k.p.c. nie stanowi - jak art. 848 k.p.c., dotyczący egzekucji z
ruchomości - że postępowanie egzekucyjne z zajętej rzeczy po rozporządzeniu nią
może być prowadzone również przeciwko nabywcy. Nie jest bez znaczenia, że
według art. 885 oraz art. 893, 902 i 909 w związku z art. 805 k.p.c. rozporządzenie
wierzytelnością lub innym prawem majątkowym po ich zajęciu jest bezskuteczne
tylko w stosunku do wierzyciela egzekwującego, tj. wierzyciela prowadzącego
egzekucję w chwili rozporządzenia. Przyjęcie, że zbycie zajętej nieruchomości jest
bezskuteczne także w stosunku do wierzyciela, który nie skierował egzekucji do
nieruchomości ani nie przyłączył się do niej przed zbyciem, prowadziłoby do
niemającej oparcia w przepisach asymetrii skutków rozporządzenia przedmiotem
zajętym w postępowaniu egzekucyjnym jedynie ze względu na to, co jest tym
przedmiotem.
Nie można wreszcie nie dostrzec, że wpis w księdze wieczystej o wszczęciu
egzekucji i wpisy o przyłączeniu się kolejnych wierzycieli do toczącej się egzekucji
pełnią nie tylko rolę ostrzeżenia o prowadzeniu egzekucji z nieruchomości, ale
także pośrednio informują o wielkości długu, dla zaspokojenia którego prowadzona
jest egzekucja, co wynika ze znajdującego się w aktach księgi wieczystej
dołączonego do wniosku komornika wezwania do zapłaty (§ 124 ust. 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. o czynnościach
komorników, Dz.U. Nr 10, poz. 52 ze zm. w związku z art. 805 k.p.c.). Informacja ta
nie jest bez znaczenia dla osoby decydującej się na nabycie nieruchomości pomimo
jej zajęcia. Zasada zaufania do ksiąg wieczystych nakazuje niezaskakiwanie
nabywcy nieruchomości późniejszym przyłączeniem się do egzekucji przez
wierzyciela zbywcy, dopuszczalność takiego późniejsze przyłączenie się do
egzekucji zagrażałaby więc pewności obrotu prawnego.
Powyższe względy skłaniają do przyjęcia, że przewidziana w art. 930 § 1
k.p.c. bezskuteczność zbycia zajętej nieruchomości powinna być podmiotowo
ograniczona do tego tylko wierzyciela, który skierował egzekucję lub przyłączył się
do niej przed zbyciem nieruchomości przez dłużnika. Nie ma dostatecznego
uzasadnienia rozciągnięcie ochrony, jaką zapewnia wierzycielowi zajętej
nieruchomości art. 930 k.p.c., na tych wierzycieli, którzy nie wszczęli egzekucji lub
nie przyłączyli się do niej przed zbyciem nieruchomości przez dłużnika.
Zbycie zajętej nieruchomości przez dłużnika nie pozbawia wierzyciela, który
nie wszczął lub nie przyłączył się do egzekucji przed zajęciem, poszukiwania
zaspokojenia swojej wierzytelności z tej nieruchomości; może to mieć miejsce
jednak tylko wówczas, gdy zbycie zostanie uznane za bezskuteczne w stosunku do
tego wierzyciela (art. 527 k.c.).
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: