Uchwała z dnia 7 lutego 2007 r., III CZP 154/06

Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Dariusz Zawistowski

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Danuty P. przy uczestnictwie Marianny
Z., Tadeusza P. i Edwarda P. o dział spadku, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 7 lutego 2007 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Lublinie postanowieniem z dnia 13
września 2006 r.:
"Czy uczestnik (strona postępowania) ma obowiązek uiścić od pisma
podlegającego opłacie opłatę podstawową o jakiej mowa w przepisie art. 14 ustawy
z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167,
poz. 1398ze zm.) w sytuacji, gdy przyznane mu przez sąd częściowe zwolnienie od
kosztów sądowych polega na zwolnieniu od uiszczenia całej opłaty od tego pisma?"
podjął uchwałę:

W razie częściowego zwolnienia strony od kosztów sądowych,
polegającego na zwolnieniu od uiszczenia opłaty od pisma podlegającego
opłacie, pobiera się od tego pisma opłatę podstawową (art. 14 ust. 2 ustawy z
dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr
167, poz. 1398 ze zm.).

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę na skutek apelacji wniesionej przez
uczestników, stwierdził, że skarżący uiścili opłatę podstawową po upływie
wyznaczonego terminu. Uznał, że odrzucenie apelacji wskutek nieopłacenia jej w
terminie mogłoby nastąpić, gdyby skarżących, którzy uzyskali zwolnienie częściowo
od kosztów sądowych, polegające na zwolnieniu od opłaty od apelacji, obciążał
obowiązek uiszczenia opłaty podstawowej. Istnienie po stronie skarżących takiego
obowiązku budzi poważne wątpliwości, można bowiem - uwzględniając treść art.
101 ustawy o z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. - dalej: ,,u.k.s.c.") - bronić poglądu, że opłacie
podstawowej podlegają tylko pisma wnoszone przez stronę, której sąd przyznał
całkowite, a nie częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. W przypadku
częściowego zwolnienia od kosztów sądowych strona uiszcza opłaty jedynie w tej
części, w jakiej nie została objęta zwolnieniem, nie uiszcza natomiast opłaty
podstawowej. Oznaczałoby to, że uczestnicy postępowania nie mieli obowiązku
uiszczenia opłaty podstawowej, a tym samym, mimo niewykonania zarządzenia
wzywającego do jej uiszczenia, apelacja powinna zostać rozpoznana.
Można też bronić stanowiska, że skoro w przypadku zwolnienia strony od
kosztów sądowych w całości, a więc zwolnienia dalej idącego, ma ona obowiązek
uiścić opłatę podstawową, to tym bardziej obowiązek taki powinien istnieć wtedy,
gdy strona uzyskała jedynie częściowe zwolnienie od kosztów sądowych. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia prawnego nie można
pominąć uregulowania przyjętego w art. 14 ust. 4 u.k.s.c., zgodnie z którym
pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty.
Niedopuszczalne jest zatem pobranie opłaty podstawowej i części opłaty, od której
strona nie została zwolniona. Nie budzi wątpliwości, że obowiązek uiszczenia opłaty
podstawowej istnieje w przypadku całkowitego zwolnienia od kosztów sądowych
(art. 100 ust. 2 u.k.s.c.).
W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy obowiązek taki powstaje w
przypadku częściowego zwolnienia od kosztów sądowych, należy zbadać jaki jest
rodzaj i zakres tego zwolnienia. W razie zwolnienia polegającego na całkowitym
zwolnieniu od uiszczenia opłaty powstaje obowiązek uiszczenia opłaty
podstawowej. Za takim rozwiązaniem przemawia zarówno wnioskowanie a fortiori,
jak i treść art. 14 ust. 3 u.k.s.c. W przypadku natomiast zwolnienia częściowego
polegającego na zwolnieniu od uiszczenia części opłaty, nie powstaje obowiązek
uiszczenia opłaty podstawowej, skoro - jak zaznaczono - pobranie od pisma opłaty
podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty (art. 14 ust. 4 u.k.s.c.).
Należy ponadto pamiętać, że strona częściowo zwolniona od kosztów
sądowych obowiązana jest uiścić opłaty oraz ponieść wydatki w takiej wysokości,
jaka nie była objęta zwolnieniem (art. 101 ust. 3 u.k.s.c.). W przytoczonym przepisie
zawarte jest zastrzeżenie, że art. 101 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Brak w tym
przepisie odesłania do odpowiedniego stosowania art. 100 ust. 2 u.k.s.c. może
sugerować, że strona częściowo zwolniona od kosztów sądowych nie ma
obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej. W istocie wniosek taki jest zasadny tylko
wówczas, gdy zwolnienie częściowe obejmuje część opłaty należnej na przykład od
apelacji; wówczas strona zobowiązana jest do uiszczenia opłaty w części nieobjętej
zwolnieniem. W przypadku natomiast zwolnienia częściowego, polegającego na
zwolnieniu od uiszczenia należnej (całej) opłaty, zastosowanie ma reguła ogólna
wyrażona w art. 14 ust. 2 u.k.s.c., nakazująca pobranie opłaty podstawowej. Tym
należy tłumaczyć brak w art. 101 ust. 3 u.k.s.c. odesłania do odpowiedniego
stosowania art. 100 ust. 2 u.k.s.c.
Za przedstawionym stanowiskiem przemawia także wykładnia funkcjonalna
przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 12 i
13 u.k.s.c., zarówno opłata stała, jak i stosunkowa nie może być niższa niż 30 zł.
Wysokość opłaty podstawowej wynosi również 30 zł (art. 14 ust. 3 u.k.s.c.).
Częściowe zwolnienie od ponoszenia opłaty zarówno stałej, jak i stosunkowej nie
może być zatem niższe niż 30 zł. Oznacza to, że ustawodawca stworzył
mechanizm, który umożliwia pobranie opłaty w wysokości 30 zł zarówno wtedy, gdy
strona zwolniona została od kosztów sądowych całkowicie, jak i w przypadku
uzyskania częściowego zwolnienia, polegającego na całkowitym zwolnieniu od
opłaty sądowej. Inaczej mówiąc, celem regulacji przyjętych w ustawie o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych jest obciążenie strony symboliczną opłatą w
wysokości 30 zł, która jest albo opłatą podstawową - w przypadku całkowitego
zwolnienia od kosztów sądowych - albo opłatą stałą, stosunkową lub tymczasową
w przypadku zwolnienia częściowego, które nie polega na zwolnieniu od uiszczenia
całej opłaty od pisma.
Z tych względów podjęto uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1 k.p.c.).