Uchwała z dnia 27 lutego 2008 r., III CZP 153/07

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)
Sędzia SA Michał Kłos

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Marcina B. przy uczestnictwie małoletniej
Zuzanny B. reprezentowanej przez matkę Agnieszkę B. o złożenie przedmiotu
świadczenia do depozytu sądowego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 27 lutego 2008 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Ostrołęce postanowieniem z dnia 11
grudnia 2007 r.:
"Czy do złożenia przez egzekwowanego dłużnika świadczenia pieniężnego do
depozytu sądowego w trybie art. 883 § 2 k.p.c. wymagane jest zezwolenie sądu
przewidziane w art. 6932 § 1 k.p.c.?"
podjął uchwałę:

Do złożenia przez dłużnika w toku egzekucji świadczenia do depozytu
sądowego na podstawie art. 883 § 2 k.p.c. nie jest wymagane zezwolenie sądu
przewidziane w art. 6932 § 1 k.p.c.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy, rozpoznając zażalenie na postanowienie Sądu pierwszej instancji
odrzucające wniosek Marcina B. o udzielenie zezwolenia na złożenie do depozytu
sądowego kwoty 2400 zł stanowiącej równowartość świadczeń alimentacyjnych
należnych córce Zuzannie B. za sześć miesięcy, z jednoczesnym upoważnieniem
komornika do podejmowania tej sumy w wypadku zwłoki w spełnieniu przez tego
dłużnika świadczeń wymagalnych, przedstawił do rozstrzygnięcia na podstawie art.
390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości o treści
przytoczonej na wstępie.
Niesporne jest, że komornik sądowy prowadzi egzekucję alimentów przeciwko
wnioskodawcy z wynagrodzenia za pracę. Dłużnik postanowił skorzystać z
uprawnienia umorzenia egzekucji przewidzianego w art. 883 § 2 k.p.c. i z w związku
z tym wystąpił z wnioskiem o wszczęcie postępowania depozytowego. Sąd
Rejonowy wyraził pogląd, że w wypadku stosowania tego przepisu odrębne
postanowienie o zezwoleniu na złożenie do depozytu odpowiedniej kwoty
pieniężnej jest niedopuszczalne, gdyż chodzi tu o wpłatę na rachunek depozytowy
sądu, która nie jest objęta hipotezą art. 692 k.p.c. Podkreślił, że jest to czynność
faktyczna dłużnika.
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w stanie prawnym obowiązującym do dnia 5
lutego 2005 r., tj. do wejścia w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r o zmianie ustawy
- Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 172,
poz. 1804 - dalej: ,,ustawa"), w kodeksie postępowania cywilnego funkcjonowało
tylko pojęcie ,,depozyt sądowy", pod którym rozróżniano dwie grupy depozytów - w
rozumieniu materialnym i procesowym. Pomimo to, w piśmiennictwie wyrażono
pogląd, że przy stosowaniu art. 883 § 2 k.p.c. wystąpienie z odrębnym wnioskiem
na podstawie art. 692 k.p.c. jest konieczne. Ustawa wprowadziła do przepisów
dotyczących postępowania egzekucyjnego określenie ,,rachunek depozytowy sądu",
niemniej w art. 883 § 2, art. 888 § 1, art. 896 § 1 pkt 2 i art. 1042 k.p.c. utrzymano
dotychczasowe określenie, co może wskazywać na konieczność w omawianym
wypadku przeprowadzenia odrębnego postępowania depozytowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W judykaturze i literaturze rozróżniono depozyt w rozumieniu prawa cywilnego
materialnego, składany jako przedmiot świadczenia celu zwolnienia się z wykonania
zobowiązania (art. 467-470 k.c.), i depozyt w znaczeniu procesowym, pojmowany
jako sposób zabezpieczenia (zatrzymania) pieniędzy lub rzeczy w ramach
postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego oraz na ich cele. Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że postępowanie unormowane w części pierwszej księgi drugiej kodeksu
postępowania cywilnego miało zastosowanie tylko do depozytu pierwszego rodzaju
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 1986 r.,
III CZP 62/86, OSNCP 1987, nr 10, poz. 146 oraz postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 17 stycznia 1997 r., II CKU 54/96, OSNC 1997, nr 5, poz. 63, i
z dnia 13 sierpnia 1976 r., IV PZ 32/76, OSNC 1977, nr 3, poz. 57).
Ustawa wprowadziła do księgi drugiej kodeksu postępowania cywilnego
określenie ,,rachunek depozytowy sądu", które oznacza szczególną formę
przechowania, mającego na celu umożliwienie zdeponowania sum w postępowaniu
zabezpieczającym i egzekucyjnym z pominięciem postępowania unormowanego w
art. 692 i 69310 k.p.c. Interwencja ustawodawcy okazała się jednak nie w pełni
jednoznaczna, gdyż z jednej strony objęła również przepisy, których nie dotyczyła
uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 5 grudnia 1986 r., III CZP 62/86, a z drugiej
pominęła objęte nią art. 888 § 1 i art. 1042 k.p.c.
O niekonsekwencji ustawodawcy świadczy np. pozostawienie w art. 492 k.p.c.
terminu ,,depozyt sądowy", przy jednoczesnym odesłaniu w § 2 tego artykułu do
unormowania zawartego w art. 742 k.p.c., w którym mowa o rachunku
depozytowym sądu. W każdym razie utrzymanie w art. 883 § 2 k.p.c. wyrażenia
,,depozyt sądowy" wymagało odpowiedzi, czy ustawodawca w ten sposób odesłał
do stosowania postępowania unormowanego w art. 692-69310 k.p.c.
Termin ,,depozyt" oznacza przechowywanie pieniędzy, dokumentów i rzeczy, z
którymi wiążą się, na mocy odpowiednich przepisów ustawowych, określone skutki
prawne. Jakkolwiek ustawodawca dość konsekwentnie posługuje się pojęciem
,,depozyt sądowy", to jednak można spotkać wypadki pominięcia określenia
,,sądowy" (por. np. art. 469 k.c. lub art. 42 i 98 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. -
Prawo wekslowe, Dz.U. Nr 37, poz. 282). Do samej nazwy nie można więc
przywiązywać zasadniczego znaczenia i trzeba - nawet w ramach wykładni
językowej - sięgać do szerszego kontekstu przepisu. Z treści art. 883 § 2 k.p.c., a
zwłaszcza z wyrażenia ,,dłużnik może żądać umorzenia egzekucji (...), jeżeli uiści
wszystkie świadczenia wymagalne i złoży do depozytu sądowego sumę równającą
się sumie świadczeń periodycznych za sześć miesięcy" wynika, że chodzi tu o
depozyt prawa procesowego, wywołujący skutki prawne w postępowaniu
egzekucyjnym. Przepis wyraźnie odwołuje się do złożenia przez dłużnika stosownej
kwoty, a nie do sprawy o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
(art. 692 k.p.c.). Wynik wykładni językowej jest więc taki, że dłużnik dokonuje
złożenia stosownej sumy na rachunek depozytowy bez uzyskania w postępowaniu
nieprocesowym zezwolenia sądu. Odmienna interpretacja pozostawałaby w
sprzeczności z niekwestionowanym w judykaturze i literaturze poglądem, że
złożenie świadczenia do depozytu sądowego na podstawie prawomocnego
postanowienia sądu następuje w celu wywołania skutków materialnoprawnych.
Depozyty prawa procesowego, jak wskazano, składane są na potrzeby i cele
postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego; wiążą się z zaspokojeniem
wierzyciela zgodnie z tytułem wykonawczym. W tych wypadkach nie ma
zastosowania art. 6932 § 1 k.p.c., a zatem dokonuje się ich złożenia bez uzyskania
w postępowaniu nieprocesowym zezwolenia sądu. Odmienna wykładnia
pozostawałaby w sprzeczności z funkcją postępowania egzekucyjnego, które
powinno za pomocą prostych środków i możliwie najszybciej doprowadzić do
zaspokojenia wierzyciela. Przyjęcie dodatkowego wymagania, polegającego na
konieczności uzyskania zgody sądu na złożenie przez dłużnika kwoty pieniężnej na
podstawie art. 883 § 2 k.p.c., pozostawałoby w sprzeczności z tym założeniem.
Trzeba wyraźnie podkreślić, że na gruncie art. 883 § 2 k.p.c. złożenie do
depozytu wskazanej w nim sumy wypływa wyłącznie z potrzeb postępowania
egzekucyjnego, stanowiąc realizację roszczenia skonkretyzowanego prawomocnym
wyrokiem. Działanie dłużnika stanowi wykonanie obowiązku nałożonego w tytule
wykonawczymi i nie należy go postrzegać jako surogat wykonania zobowiązania w
rozumieniu prawa materialnego. W tym wypadku dłużnik jest dysponentem
toczącego się postępowania egzekucyjnego i w razie rzetelnego wywiązywania się
z prawomocnie zasądzonego świadczenia może skorzystać z przewidzianej przez
ustawodawcę możliwości uniknięcia negatywnych skutków związanych z
prowadzeniem sądowego postępowania egzekucyjnego. Spełnienie wymagań
objętych hipotezą omawianego przepisu powoduje, że komornik po wysłuchaniu
wierzyciela i dłużnika na podstawie art. 827 k.p.c. umarza egzekucję co do
świadczeń wymagalnych w przyszłości. Na to postanowienie przysługuje skarga na
czynność komornika, a na orzeczenie sądu rejonowego w tym przedmiocie
zażalenie do sądu drugiej instancji (art. 828 k.p.c.). Ewentualne zatem badanie w
drodze postępowania depozytowego, czy - według przytoczonych przez dłużnika
okoliczności - złożenie do depozytu stosownej sumy jest w tej sytuacji uzasadnione
pozostawałoby w sprzeczności z zasadą efektywności postępowania
egzekucyjnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.