Uchwała SN - III CZP 150/07
Izba: | Izba Cywilna |
Sygnatura: | III CZP 150/07 |
Typ: | Uchwała SN |
Opis: | Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/3/41 |
Data wydania: | 2008-02-28 |
Uchwała z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 150/07
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela Mariusza W.
przeciwko dłużnikowi "P.P.", sp. z o.o. w W. o świadczenie pieniężne, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 lutego 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z dnia 29 października 2007 r.:
"Czy należności z tytułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) podlegają zaspokojeniu w kategorii 7 art. 1025 § 1 k.p.c. jako należności do
których stosuje się przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)?"
podjął uchwałę:
W sądowym postępowaniu egzekucyjnym należności z tytułu składek w
rozumieniu art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) podlegają
zaspokojeniu w kolejności określonej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
Uzasadnienie
Wątpliwości Sądu Okręgowego dotyczą kolejności zaspokajania należności
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek przy podziale sumy uzyskanej
w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Sąd Rejonowy zatwierdzający plan
podziału (art. 1028 § 2 k.p.c.) przyjął, że należności niezabezpieczone wpisem
hipoteki albo zastawu, zgłoszone na podstawie art. 954 i 1036 k.p.c., podlegające
przepisom działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jedn.
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), powinny być zaspokojone w kolejności
wymienionej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. Według poglądu wierzyciela
egzekwującego, który wniósł zażalenie, wymienione należności powinny być
zaliczone do kategorii dziewiątej, a przemawia za tym treść art. 115 § 1 pkt 4
ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm. - dalej: "u.p.e.a."),
wymieniającego osobno w tej samej kategorii należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej i należności z tytułu składek.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie przedstawionej wraz z zagadnieniem prawnym podział sumy
dokonywany był w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Kolejność zaspokajania
wierzycieli o różnym stopniu uprzywilejowania reguluje art. 1025 § 1 k.p.c. W
punkcie 7 wymieniono należności, do których stosuje się przepisy działu III
Ordynacji podatkowej, jeżeli nie zostały zaspokojone w kolejności piątej, a w
punkcie 9 należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję. Dla dalszych
rozważań nieistotny jest art. 1026 k.p.c., regulujący zaspokajanie wierzytelności, w
ramach poszczególnych kategorii.
Unormowanie dotyczące zaspokajania należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, zamieszczone w art. 1025 § 1 k.p.c., nie jest wyłączne,
ponieważ mogą być one zaspokajane w postępowaniu egzekucyjnym sądowym lub
w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Rozstrzyga to wyraźnie art. 24 ust.
2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn.
tekst: Dz.U. 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. - dalej: "u.s.u.s."). Ponadto art. 24 ust. 3
u.s.u.s. ustala kolejność zaspokajania należności z tytułu składek w postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, sytuując je na czwartym miejscu po kosztach
egzekucyjnych, należnościach za pracę, należnościach alimentacyjnych oraz
wierzytelnościach odszkodowawczych za wywołanie choroby, niezdolności do
pracy, kalectwa lub śmierci oraz kosztach ostatniej choroby i pogrzebu dłużnika.
Podział sumy uzyskanej z egzekucji prowadzonej w postępowaniu
administracyjnym reguluje art. 115 § 1 u.p.e.a., według którego w kategorii 4
mieszczą się należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji
podatkowej, oraz - oddzielnie wymienione - należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, jeżeli nie zostały zaspokojone w trzeciej kolejności.
Porównanie przepisów obowiązujących w obydwu trybach egzekucji wskazuje
zatem na istnienie między nimi różnic, niewykluczających odrębnego traktowania -
także przy stosowaniu art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. - należności z tytułu składek oraz
wszelkich innych należności, zgrupowanych w oddzielnej klasie, do której stosują
się przepisy działu III Ordynacji podatkowej, wymienione w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
i w art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. Sugestię tę wzmacnia argument, że obowiązujące
teksty obydwu przepisów ustalone zostały przez tę samą ustawę z dnia 6 września
2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 1368). Również w wyniku nowelizacji
kodeksu postępowania cywilnego punkt 7 w art. 1025 § 1 k.p.c. zastąpił
dotychczasowy pkt 3, obejmujący ,,podatki i inne należności, do których stosuje się
przepisy o zobowiązaniach podatkowych". (...)
Ustalenie rzeczywistej treści normy wyrażonej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
wymaga rozstrzygnięcia czy art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. wyraża definicję legalną, czy
też zawarte w nim sformułowanie należy tłumaczyć w ramach kontekstu
językowego zmierzającego do podkreślenia jednakowego traktowania przy podziale
sumy uzyskanej w egzekucji administracyjnej należności wymienionych zbiorczo -
przez odesłanie do działu III Ordynacji podatkowej - i należności z tytułu składek.
Istnieją argumenty przemawiające przeciw uznaniu punktu 4 za definicję legalną,
ponieważ byłaby ona ułomna. Należy wskazać, że w art. 115 § 3 ustanowiono
przywilej egzekucyjny tylko dla odsetek od należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej, a to pozostaje w sprzeczności z art. 24 ust.
3 u.s.u.s., nieróżnicującym należności głównej z tytułu składek i odsetek od tych
należności. Gdyby § 1 pkt 4 miał charakter definicji legalnej, trudno zrozumieć
istnienie w ramach tego samego art. 115 przepisu odstępującego od niej w sposób
tak niejednoznaczny. Przede wszystkim jednak uwzględnić należy treść art. 31
u.s.u.s., wyliczającego przepisy Ordynacji podatkowej stosowane do należności z
tytułu składek. Porównanie go z przepisami znajdującymi się w dziale III Ordynacji
podatkowej, do których odsyła art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c., wykazuje niemal zupełną
ich zbieżność; wyjątek dotyczy art. 12, ale i ten przepis ma wyraźny związek z
pozostałymi, ponieważ dotyczy obliczania terminów i określa sposób ich
wypełniania. Można zatem przez art. 31 u.s.u.s. przyjąć, że art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
i art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. wyrażają taką samą normę prawną.
Poza tym zmiana poprzedniej regulacji zawartej w art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c.,
polegająca na zastąpieniu zdania dotyczącego należności z tytułu podatków i
innych należnościach, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach
podatkowych, ogólniejszym zdaniem odsyłającym do działu III Ordynacji
podatkowej, kontynuuje tę samą myśl legislacyjną.
Składki należne Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych są preferowane przez
państwo, gwarantują bowiem wypłatę świadczeń z ubezpieczeń społecznych (art. 2
ust. 3 u.s.u.s.). Trudno znaleźć uzasadnienie dla zmniejszania skuteczności ich
ściągania, a do tego prowadziłoby przesunięcie tych należności do dalszej kategorii
w ramach art. 1025 § 1 k.p.c. Takiemu zabiegowi sprzeciwia się również kontekst
systemowy. Ochrona tej kategorii należności wynika z innych przepisów
regulujących zaspokajanie wierzycieli (np. art. 273 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
- Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. lub art. 11 pkt 1
ustawy z dnia 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i
banków oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 18, poz. 82), natomiast
odmienna wykładnia od przyjętej w uchwale prowadziłaby do istotnego osłabienia
funkcji egzekucji sądowej.
Konkludując dotychczasowe rozważania należy zatem przyjąć, że formuła art.
115 § 1 pkt 4 u.p.e.a., wymieniającego odrębnie należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej, oraz należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, może być jedynie próbą osiągnięcia jednoznaczności na
tle odmiennych sposobów wiązania przepisów Ordynacji podatkowej z przepisami
kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji oraz z przepisami ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych posługującej się metodą enumeratywną.
Kierując się tymi przesłankami, Sąd Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną na
wstępie.
Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada
Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela Mariusza W.
przeciwko dłużnikowi "P.P.", sp. z o.o. w W. o świadczenie pieniężne, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 lutego 2008 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie
postanowieniem z dnia 29 października 2007 r.:
"Czy należności z tytułu składek w rozumieniu art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) podlegają zaspokojeniu w kategorii 7 art. 1025 § 1 k.p.c. jako należności do
których stosuje się przepisy działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)?"
podjął uchwałę:
W sądowym postępowaniu egzekucyjnym należności z tytułu składek w
rozumieniu art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) podlegają
zaspokojeniu w kolejności określonej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
Uzasadnienie
Wątpliwości Sądu Okręgowego dotyczą kolejności zaspokajania należności
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek przy podziale sumy uzyskanej
w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Sąd Rejonowy zatwierdzający plan
podziału (art. 1028 § 2 k.p.c.) przyjął, że należności niezabezpieczone wpisem
hipoteki albo zastawu, zgłoszone na podstawie art. 954 i 1036 k.p.c., podlegające
przepisom działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jedn.
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), powinny być zaspokojone w kolejności
wymienionej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. Według poglądu wierzyciela
egzekwującego, który wniósł zażalenie, wymienione należności powinny być
zaliczone do kategorii dziewiątej, a przemawia za tym treść art. 115 § 1 pkt 4
ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm. - dalej: "u.p.e.a."),
wymieniającego osobno w tej samej kategorii należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej i należności z tytułu składek.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie przedstawionej wraz z zagadnieniem prawnym podział sumy
dokonywany był w sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Kolejność zaspokajania
wierzycieli o różnym stopniu uprzywilejowania reguluje art. 1025 § 1 k.p.c. W
punkcie 7 wymieniono należności, do których stosuje się przepisy działu III
Ordynacji podatkowej, jeżeli nie zostały zaspokojone w kolejności piątej, a w
punkcie 9 należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję. Dla dalszych
rozważań nieistotny jest art. 1026 k.p.c., regulujący zaspokajanie wierzytelności, w
ramach poszczególnych kategorii.
Unormowanie dotyczące zaspokajania należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, zamieszczone w art. 1025 § 1 k.p.c., nie jest wyłączne,
ponieważ mogą być one zaspokajane w postępowaniu egzekucyjnym sądowym lub
w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Rozstrzyga to wyraźnie art. 24 ust.
2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jedn.
tekst: Dz.U. 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. - dalej: "u.s.u.s."). Ponadto art. 24 ust. 3
u.s.u.s. ustala kolejność zaspokajania należności z tytułu składek w postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, sytuując je na czwartym miejscu po kosztach
egzekucyjnych, należnościach za pracę, należnościach alimentacyjnych oraz
wierzytelnościach odszkodowawczych za wywołanie choroby, niezdolności do
pracy, kalectwa lub śmierci oraz kosztach ostatniej choroby i pogrzebu dłużnika.
Podział sumy uzyskanej z egzekucji prowadzonej w postępowaniu
administracyjnym reguluje art. 115 § 1 u.p.e.a., według którego w kategorii 4
mieszczą się należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji
podatkowej, oraz - oddzielnie wymienione - należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, jeżeli nie zostały zaspokojone w trzeciej kolejności.
Porównanie przepisów obowiązujących w obydwu trybach egzekucji wskazuje
zatem na istnienie między nimi różnic, niewykluczających odrębnego traktowania -
także przy stosowaniu art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c. - należności z tytułu składek oraz
wszelkich innych należności, zgrupowanych w oddzielnej klasie, do której stosują
się przepisy działu III Ordynacji podatkowej, wymienione w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
i w art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. Sugestię tę wzmacnia argument, że obowiązujące
teksty obydwu przepisów ustalone zostały przez tę samą ustawę z dnia 6 września
2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 1368). Również w wyniku nowelizacji
kodeksu postępowania cywilnego punkt 7 w art. 1025 § 1 k.p.c. zastąpił
dotychczasowy pkt 3, obejmujący ,,podatki i inne należności, do których stosuje się
przepisy o zobowiązaniach podatkowych". (...)
Ustalenie rzeczywistej treści normy wyrażonej w art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
wymaga rozstrzygnięcia czy art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. wyraża definicję legalną, czy
też zawarte w nim sformułowanie należy tłumaczyć w ramach kontekstu
językowego zmierzającego do podkreślenia jednakowego traktowania przy podziale
sumy uzyskanej w egzekucji administracyjnej należności wymienionych zbiorczo -
przez odesłanie do działu III Ordynacji podatkowej - i należności z tytułu składek.
Istnieją argumenty przemawiające przeciw uznaniu punktu 4 za definicję legalną,
ponieważ byłaby ona ułomna. Należy wskazać, że w art. 115 § 3 ustanowiono
przywilej egzekucyjny tylko dla odsetek od należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej, a to pozostaje w sprzeczności z art. 24 ust.
3 u.s.u.s., nieróżnicującym należności głównej z tytułu składek i odsetek od tych
należności. Gdyby § 1 pkt 4 miał charakter definicji legalnej, trudno zrozumieć
istnienie w ramach tego samego art. 115 przepisu odstępującego od niej w sposób
tak niejednoznaczny. Przede wszystkim jednak uwzględnić należy treść art. 31
u.s.u.s., wyliczającego przepisy Ordynacji podatkowej stosowane do należności z
tytułu składek. Porównanie go z przepisami znajdującymi się w dziale III Ordynacji
podatkowej, do których odsyła art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c., wykazuje niemal zupełną
ich zbieżność; wyjątek dotyczy art. 12, ale i ten przepis ma wyraźny związek z
pozostałymi, ponieważ dotyczy obliczania terminów i określa sposób ich
wypełniania. Można zatem przez art. 31 u.s.u.s. przyjąć, że art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.
i art. 115 § 1 pkt 4 u.p.e.a. wyrażają taką samą normę prawną.
Poza tym zmiana poprzedniej regulacji zawartej w art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c.,
polegająca na zastąpieniu zdania dotyczącego należności z tytułu podatków i
innych należnościach, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach
podatkowych, ogólniejszym zdaniem odsyłającym do działu III Ordynacji
podatkowej, kontynuuje tę samą myśl legislacyjną.
Składki należne Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych są preferowane przez
państwo, gwarantują bowiem wypłatę świadczeń z ubezpieczeń społecznych (art. 2
ust. 3 u.s.u.s.). Trudno znaleźć uzasadnienie dla zmniejszania skuteczności ich
ściągania, a do tego prowadziłoby przesunięcie tych należności do dalszej kategorii
w ramach art. 1025 § 1 k.p.c. Takiemu zabiegowi sprzeciwia się również kontekst
systemowy. Ochrona tej kategorii należności wynika z innych przepisów
regulujących zaspokajanie wierzycieli (np. art. 273 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r.
- Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm. lub art. 11 pkt 1
ustawy z dnia 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i
banków oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 18, poz. 82), natomiast
odmienna wykładnia od przyjętej w uchwale prowadziłaby do istotnego osłabienia
funkcji egzekucji sądowej.
Konkludując dotychczasowe rozważania należy zatem przyjąć, że formuła art.
115 § 1 pkt 4 u.p.e.a., wymieniającego odrębnie należności, do których stosuje się
przepisy działu III Ordynacji podatkowej, oraz należności z tytułu składek na
ubezpieczenie społeczne, może być jedynie próbą osiągnięcia jednoznaczności na
tle odmiennych sposobów wiązania przepisów Ordynacji podatkowej z przepisami
kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji oraz z przepisami ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych posługującej się metodą enumeratywną.
Kierując się tymi przesłankami, Sąd Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną na
wstępie.
Izba Cywilna - inne orzeczenia: