Uchwała SN - III CZP 15/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:III CZP 15/03
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2004/3/32
Data wydania:2003-04-11
Uchwała z dnia 11 kwietnia 2003 r., III CZP 15/03

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Urzędu Celnego w
C. przeciwko małoletniemu Waldemarowi S., reprezentowanemu przez matkę Alicję
S. o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 11 kwietnia 2003 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 19
listopada 2002 r.:
"Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z opartego na art. 527 § 1
k.c. powództwa wierzyciela należności celnych przeciwko osobie, która nabyła
nieruchomość od dłużnika w rozumieniu art. 3 § 1 pkt 3 kodeksu celnego (Dz.U. z
2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm.)?"
podjął uchwałę:

Droga sądowa w sprawie, w której Skarb Państwa - urząd celny domaga
się na podstawie art. 527 k. c. ochrony należności z tytułu długu celnego, jest
dopuszczalna.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
wyłoniło się na tle następujących okoliczności faktycznych.
Antoni S. i Marcin B. - wspólnicy spółki cywilnej - prowadzili od 1991 r.
działalność gospodarczą, której przedmiotem był import towarów i obrót nimi na
obszarze Polski. Decyzjami Dyrektora Urzędu Celnego w C. w latach 1996 i 1997
obaj wspólnicy zostali obciążeni solidarnie należnościami celnymi, których nie
uiścili, a próba ich wyegzekwowania okazała się nieskuteczna. W tych warunkach
postanowieniem z dnia 2 czerwca 1999 r. Urząd Skarbowy w W. umorzył
postępowanie egzekucyjne wszczęte na podstawie tytułów wykonawczych,
opiewających na kwotę 165 926,20 zł.
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2000 r. Sąd Rejonowy w Wadowicach zniósł
wspólność majątkową między małżonkami Alicją i Antonim S. Powstały w
następstwie tego wyroku swój udział w majątku wspólnym Antoni S. zbył aktem
darmym na rzecz syna. W ocenie Sądu Rejonowego, przedmiot darowizny był
jedynym składnikiem majątkowym, do którego wierzyciel mógł skierować egzekucję,
wyzbycie się go narusza więc interes wierzyciela. W przekonaniu Sądu
Rejonowego, świadomość matki małoletniego obdarowanego, reprezentującej tego
obdarowanego w toku czynności notarialnych, obejmowała ujemne dla wierzyciela
następstwa darowizny. (...)
Rozpoznając apelację pozwanego Sąd Okręgowy powziął wątpliwość, czy
sprawa ma charakter sprawy cywilnej, skoro źródłem wierzytelności mającej ulec
ochronie jest stosunek administracyjnoprawny, a sama wierzytelność ma charakter
publicznoprawny.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Określone w art. 3 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 9 stycznia 1997 r. - Kodeks celny
(jedn. tekst: Dz.U. 2001 r. Nr 75, poz. 802 ze zm. - dalej: "k.cel.") pojęcie długu
celnego oznacza powstałe z mocy prawa zobowiązanie do uiszczenia należności
celnych przywozowych (dług celny w przywozie) lub należności celnych
wywozowych (dług celny w wywozie), odnoszące się do towarów. Stosownie do art.
262 k.cel., w sprawach celnych stosuje się odpowiednio przepisy działu IV ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).
Z powołanych przepisów wynika, że sprawy dotyczące należności celnych należą
do kategorii spraw o charakterze publicznoprawnym. Ta ich cecha sprawia, że
mogą, podobnie jak należności podatkowe, być ustalane i dochodzone w trybie
administracyjnym, a więc z wyłączeniem drogi sądowej. Wobec publicznoprawnego
charakteru takich wierzytelności aktualne staje się pytanie, czy wierzyciel - Skarb
Państwa może poszukiwać ochrony tych wierzytelności z wykorzystaniem instytucji
prawa cywilnego, czy też - konsekwentnie - służą mu tylko środki przewidziane w
uregulowaniach z zakresu prawa administracyjnego. W drugim przypadku
oznaczałoby to wyłączenie drogi sądowej, czyli niemożliwość skorzystania z
roszczenia opartego na przepisie art. 527 k.c. (actio pauliana).
Zagadnienie należało do wysoce kontrowersyjnych, zarówno w orzecznictwie,
jak i w literaturze. W postanowieniu z dnia 24 czerwca 1999 r., II CKN 298/99
(OSNC 2000, nr 1, poz. 15) Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, że nie jest
dopuszczalna ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, jeżeli
wierzytelność Skarbu Państwa wynika z decyzji organu podatkowego ustalającej
zobowiązanie podatkowe dłużnika. W uzasadnieniu dał wyraz przekonaniu, że za
,,sprawę cywilną" można uznać tylko taką sprawę, która dotyczy ochrony praw
podmiotowych wynikłych ze stosunków regulowanych przepisami prawa cywilnego,
tylko bowiem w tych warunkach może występować charakterystyczna dla
stosunków cywilnoprawnych, w przeciwieństwie do stosunków
administracyjnoprawnych, równorzędność podmiotów i właściwa im wzajemność
świadczeń.
Stanowisko przeciwne wyrażone zostało w postanowieniach Sądu
Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r., I CKN 1000/97 (OSNC 1999, nr 1, poz. 6) i z
dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98 (OSNC 1999, nr 9, poz. 161) oraz w wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., Sk 12/9 (OTK Zb.Urz. 2000, nr
5, poz. 143). W orzeczeniach tych przyjęto szerokie rozumienie "sprawy cywilnej".
Zwrócono uwagę na różnorodność zdarzeń będących źródłem stosunków
cywilnoprawnych, podkreślając, że należą do nich zdarzenia o charakterze
administracyjnoprawnym, czemu nie stoi na przeszkodzie dominująca pozycja
uprawnionego podmiotu administracyjnego.
Praktykę orzeczniczą na tle dopuszczalności drogi sądowej w razie
domagania się ochrony wierzytelności publicznoprawnej przy wykorzystaniu skargi
pauliańskiej Sąd Najwyższy poddał wnikliwej analizie w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02 (OSNC 2003, nr 10, poz. 129),
stwierdzając, że powód, dochodzący ochrony w drodze skargi pauliańskiej, opiera
swe żądanie na zdarzeniu w postaci dokonania przez dłużnika czynności prawnej z
osobą trzecia w okolicznościach mających skutkować pokrzywdzeniem powoda
jako wierzyciela dłużnika. Na gruncie art. 527 i nast. k.c. wymienione zdarzenie
może wywołać określone skutki cywilnoprawne, a ich następstwem może być
powstanie po stronie powoda uprawnienia do uzyskania ochrony prawnej w drodze
uznania kwestionowanej czynności prawnej za bezskuteczną względem niego. Jeśli
zatem powód występuje o udzielenie mu ochrony pauliańskiej i powołuje się na
zdarzenie, którym jest dokonanie czynności prawnej między dłużnikiem a osobą
trzecią z pokrzywdzeniem powoda, wywołując u niego skutki prawne o charakterze
cywilnoprawnym i przedstawiając sądowi do rozpoznania sprawę, której
przedmiotem ma być orzeczenie o tych skutkach, to siłą rzeczy należy przyjąć, że
przedstawiona sprawa powinna być uznana za sprawę cywilną i to niezależnie od
tego jaki jest charakter prawny wierzytelności przysługującej powodowi. Taką
motywację Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela jako adekwatną w
odniesieniu do rozważanego zagadnienia prawnego.
Z tych względów przedstawione zagadnienie należało na podstawie art. 39314
§ 1 k.p.c. w związku z art. 59 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052) rozstrzygnąć, jak w uchwale.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] III CZP 118/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/6/76
2009-01-23 
[IC] III CZP 117/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/7-8/91
2009-02-17 
[IC] III CZP 115/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/71
2008-11-26 
[IC] III CZP 110/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/70
2008-11-20 
[IC] III CZP 102/08   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/5/65
2008-12-16 
  • Adres publikacyjny: