Uchwała z dnia 27 lutego 2008 r., III CZP 149/07

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski (sprawozdawca)
Sędzia SA Michał Kłos

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Krzysztofa P. przy uczestnictwie Pawła
R., Ewy R.- P., Janusza P. i Elżbiety P. o nadzór nad zarządem sądowym
nieruchomości, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu
27 lutego 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Krakowie postanowieniem z dnia 17 września 2007 r.:
"1. Czy na postanowienie Sądu wydane na podstawie art. 931 § 2 k.p.c.
odwołujące dotychczasowego zarządcę nieruchomości z funkcji i powołujące w to
miejsce inny podmiot przysługuje apelacja?
2. jeżeli tak, to czy dopuszczalność tego środka zaskarżenia uzależniona jest
od tego, przez kogo środek ten został złożony: czy przez współwłaściciela
nieruchomości, czy też dotychczasowego zarządcę będącego osobą trzecią?"
podjął uchwałę:

Od postanowienia odwołującego i ustanawiającego innego zarządcę
nieruchomości przysługuje apelacja;
odmówił podjęcia uchwały w pozostałej części.

Uzasadnienie

Rozstrzygane zagadnienia prawne przedstawione zostały przez Sąd
Okręgowy rozpoznający zażalenie na postanowienie Sądu pierwszej instancji
oddalające wniosek o sporządzenie uzasadnienia postanowienia odwołującego
dotychczasowego zarządcę nieruchomości wspólnej i powołującego nowego
zarządcę. Sąd Rejonowy wyraził pogląd, że po uchyleniu art. 932 k.p.c. ustawą z
dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw, która weszła w życie dnia 5 lutego 2005 r. (Dz.U. Nr 172,
poz. 1804) na postanowienie to nie przysługuje środek odwoławczy, a zatem -
stosownie do art. 357 § 1 w związku z art. 13 § 2 oraz art. 616 k.p.c. - nie ma
obowiązku sporządzenia uzasadnienia tego orzeczenia. Sąd Okręgowy zauważył
natomiast, że w poprzednim stanie prawnym w literaturze i judykaturze
przyjmowano, iż postanowienie o zmianie zarządcy nieruchomości wspólnej jest
postanowieniem co do istoty sprawy i gdyby nie szczególna regulacja,
przysługiwałaby od niego apelacja.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pierwsze z przedstawionych zagadnień prawnych stanowi wycinek złożonej
problematyki zaskarżalności postanowień wydawanych w postępowaniu
nieprocesowym. Zgodnie z art. 34 § 1 dekretu z dnia 18 lipca 1945 r. - kodeks
postępowania niespornego (Dz.U. Nr 27, poz. 1169 - dalej: ,,k.p.n."), na wydane w
postępowaniu nieprocesowym postanowienie kończące postępowanie
przysługiwało zażalenie, natomiast na postanowienie przedstanowcze ten środek
odwoławczy przysługiwał jedynie w wypadkach przewidzianych w ustawie. Wtedy
wśród przepisów odnoszących się do postępowań z zakresu prawa rzeczowego nie
było wprawdzie unormowania dotyczącego zaskarżalności postanowienia w
przedmiocie odwołania zarządcy, jednak przyjmowano, że było to postanowienie
kończące postępowanie.
Zmianę w zakresie zaskarżalności postanowień w trybie nieprocesowym
wprowadziła ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zmianie postępowania w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 38, poz. 549 ze zm. - dalej: ,,ustawa"), która zerwała z
podziałem postanowień na stanowcze i przedstanowcze i zamiast regulacji
przewidującej jeden środek prawny wprowadziła dwa: rewizję przysługującą na
postanowienia kończące postępowanie lub jego samodzielną część, chyba że
przepis szczególny stanowił inaczej lub przewidywał inny środek, oraz zażalenie
przysługujące tylko w wypadkach wyraźnie przewidzianych. Na podstawie art. 34 §
1 k.p.n. w brzmieniu nadanym ustawą rewizja nie przysługiwała na postanowienie,
choćby kończyło ono postępowanie bądź jego samodzielną część, gdy przepis
szczególny wyłączał jego zaskarżalność lub przewidywał na nie zażalenie.
Przyjmowano, że w postępowaniu dotyczącym zarządu rzeczą wspólną rewizja
przysługiwała od postanowień o wyznaczeniu zarządcy i jego odwołaniu, co do
uznania sprawozdań rachunkowych oraz dotyczących zezwolenia na podejmowanie
czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Na podstawie natomiast
wyraźnego przepisu, tj. art. 12 § 2 dekretu z dnia 8 listopada 1946 r. o
postępowaniu niespornym z zakresu prawa rzeczowego (Dz.U. Nr 63, poz. 346) w
brzmieniu nadanym ustawą, zażalenie przysługiwało na postanowienie o
przyznaniu zarządcy wynagrodzenia i o zwrocie wydatków.
Kodeks postępowania cywilnego wprowadził podział postanowień
wydawanych w postępowaniu nieprocesowym na orzekające co do istoty sprawy i
inne postanowienia. Na podstawie art. 518 k.p.c. w pierwotnym brzmieniu, od
postanowień co do istoty sprawy przysługiwała rewizja, a wyjątkowo - w wypadkach
wskazanych w ustawie - zażalenie. Ustawa z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta
Rzeczypospolitej - prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym,
kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) w
miejsce rewizji wprowadziła apelację.
Obecnie w trybie nieprocesowym regułą jest, że na postanowienie co do istoty
sprawy przysługuje apelacja i to bez względu na to, czy rozstrzyga ono o całości
postępowania, czy też o jego części (art. 518 k.p.c.).
Przepisy szczególne mogą ustanawiać wyjątki od zasady zaskarżalności
apelacją postanowień orzekających co do istoty sprawy, wprowadzając w jej
miejsce zażalenie (np. art. 551 § 1, art. 5861, art. 612 § 2 lub art. 648 § 2 k.p.c.; por.
uzasadnienie uchwał Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1999 r., III CZP 25/99,
OSNC 2000, nr 3, poz. 45; z dnia 31 stycznia 2001 r., III CZP 51/00, OSNC 2001,
nr 6, poz. 81, i z dnia 21 listopada 2006 r., III CZP 49/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz.
98).
Zażalenie przysługuje w wypadkach wskazanych w ustawie, przy czym chodzi
nie tylko o przepisy przewidujące ten środek odwoławczy należące do księgi drugiej
kodeksu postępowania cywilnego, ale również w art. 394 § 1 k.p.c.
Przedstawione zasady dotyczą także zaskarżalności orzeczeń w
postępowaniu dotyczącym zarządu związanego ze współwłasnością i
użytkowaniem. Od wydanego w tym postępowaniu postanowienia orzekającego co
do istoty sprawy na podstawie art. 518 zdanie pierwsze k.p.c. przysługuje apelacja.
W drodze wyjątku zażalenie na takie postanowienie przysługuje na podstawie art.
612 § 2 k.p.c. na postanowienie w przedmiocie pozbawienia współwłaściciela lub
użytkownika używania rzeczy (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia
31 stycznia 2001 r., III CZP 51/00). Na podstawie poprzednio obowiązującego art.
932 w związku z art. 931 § 2 i art. 615 k.p.c. przysługiwało także na postanowienie
o zmianie zarządcy (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23
września 1999 r., III CZP 25/99, OSNC 2000, nr 3, poz. 45), a na podstawie
obowiązującego do dnia 5 lutego 2005 r. przepisu art. 939 § 3 w związku z art. 615
k.p.c. na postanowienie w przedmiocie przyznania zarządcy wynagrodzenia oraz
zwrotu wydatków (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia
2001 r., III CZP 51/00). Kierowano się przy tym założeniem, że art. 615 k.p.c.,
odsyłający - w zakresie nieuregulowanym w art. 611-614 k.p.c. - do odpowiedniego
stosowania przepisów o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości obejmuje
także określenie rodzaju środka zaskarżenia. W rezultacie przyjmowano, że skoro
w sytuacji, w której w sprawach dotyczących wyznaczenia zarządcy oraz
sprawowania zarządu odpowiednio stosowano na podstawie art. 615 k.p.c. przepisy
o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości przewidujące zażalenie na
postanowienia sądu o charakterze merytorycznym, to ten właśnie środek
odwoławczy - w drodze wyjątku od zasady określonej w art. 518 k.p.c. - jest
środkiem właściwym. Jeżeli natomiast przepisy o egzekucji z nieruchomości, do
których odsyła art. 615 k.p.c., nie przewidywały zażalenia na postanowienie co do
istoty sprawy, uznawano, że uczestnikom przysługuje - na zasadach ogólnych
określonych w art. 518 zdanie pierwsze k.p.c. - apelacja. Jako przykład
wskazywano postanowienie co do udzielenia zezwolenia zarządcy na czynności
przekraczające zakres zwykłego zarządu i na wydzierżawienie nieruchomości (art.
935 § 3 i art. 936 w związku z art. 615 k.p.c.) lub postanowienie co do zatwierdzenia
lub odmowy zatwierdzenia sprawozdania zarządcy (art. 937 § 2 w związku z art.
615 k.p.c.).
W świetle tych uwag nie może budzić wątpliwości, że postanowienie w
przedmiocie zmiany zarządcy nieruchomości jest postanowieniem co do istoty
sprawy, gdyż zawiera merytoryczne rozstrzygnięcie o żądaniu (por. uzasadnienie
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r., III CZP 25/99, OSNC 2000,
nr 3, poz. 45, i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 1970 r., II CR
159/70, OSNCP 1970, nr 11, poz. 209). Uchylenie art. 932 k.p.c. nie oznaczało
wyłączenia zaskarżalności tego orzeczenia co do istoty sprawy, lecz stanowiło
powrót do reguły ogólnej wynikającej z art. 518 k.p.c. Wniosek ten jest trafny także
dlatego, że w okresie obowiązywania art. 932 k.p.c. przyjmowano jednolicie, iż od
postanowienia co do istoty sprawy dotyczącego zarządu nieruchomością wspólną,
wydawanego na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów regulujących
zarząd w toku egzekucji z nieruchomości, dopuszczalna była apelacja.
Dokonanej wykładni nie podważa fakt, że ustawodawca w art. 612 § 2 k.p.c.
przewidział zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie
pozbawienia współwłaściciela lub użytkownika używania rzeczy, regulacja ta ma
bowiem charakter szczególny względem zawartej w art. 518 zdanie pierwsze k.p.c.;
taki charakter w stosunku do tego ogólnego unormowania miały poprzednio
obowiązujące art. 932 i art. 939 § 3 w związku z art. 615 k.p.c. Zachowanie jednego
z unormowań szczególnych nie może rzutować na skutki uchylenia innych tego
rodzaju uregulowań.
W świetle tych uwag uzasadnione jest stanowisko, że na postanowienie sądu
pierwszej instancji w przedmiocie zmiany zarządcy nieruchomości wspólnej (art.
931 § 2 w związku z art. 615 k.p.c.), po uchyleniu art. 932 k.p.c., przysługuje
apelacja (art. 518 zdanie pierwsze k.p.c.). Z tych względów podjęto uchwałę, jak na
wstępie (art. 390 § 1 k.p.c.).
Istotą drugiego zagadnienia jest odpowiedź na pytanie, czy legitymowany do
wniesienia apelacji na przedmiotowe postanowienie jest także odwołany zarządca,
chociażby nie był współwłaścicielem nieruchomości. Sąd Okręgowy przeoczył
jednak, że w sprawie tym zarządcą jest jeden ze współwłaścicieli nieruchomości.
Instytucja przedstawienia zagadnień prawnych stanowi wyjątek od zasady
samodzielnego rozstrzygania sprawy przez właściwy sąd, dlatego artykuł 390 k.p.c.
powinien być wykładany ściśle. W taki też sposób należy interpretować
ograniczenie wymagające istnienia związku pomiędzy przedstawionym
zagadnieniem prawnym a rozstrzygnięciem środka odwoławczego (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CZP 163/06, nie
publ.)
Skoro rozstrzygnięcie drugiego zagadnienia jest zbędne dla rozstrzygnięcia
środka odwoławczego, to w tej części należało odmówić podjęcia uchwały (art. 61
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.).