Uchwała z dnia 21 lutego 2008 r., III CZP 137/07

Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzycieli Mariana M., Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w K., "P.B.R.B.", sp. z o.o. w K. i Gminy K. przeciwko
dłużnikowi "I.L." w K. przy uczestnictwie "K.G.I.", sp. z o.o. w K. o egzekucję z
nieruchomości, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu
21 lutego 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Kielcach postanowieniem z dnia 26 września 2007 r.:
"1. Czy wobec unormowania zawartego w art. 17 § 2 k.s.h. w związku z art.
228 pkt 4 k.s.h. dopuszczalne jest udzielenie przybicia własności nieruchomości
(wieczystego użytkowania) na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
reprezentowanej w toku likwidacji przez zarząd, bez uchwały wspólników
wyrażającej zgodę na nabycie nieruchomości (wieczystego użytkowania) w sytuacji,
gdy umowa spółki nie wyłącza konieczności uzyskania takiej zgody i w sytuacji, gdy
przed wydaniem postanowienia o przybiciu zarząd spółki składa oświadczenie o
braku zamiaru wyrażenia zgody przez wspólników?,
2. a w przypadku udzielenia na powyższe pytanie odpowiedzi twierdzącej:
"czy brak wydania w terminie 2 miesięcy, przewidzianej w art. 17 § 2 k.s.h.
uchwały wspólników zatwierdzającej czynność zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością po udzieleniu przybicia własności nieruchomości (wieczystego
użytkowania), lecz przed jego uprawomocnieniem się stanowi nową okoliczność,
którą Sąd drugiej instancji winien uwzględnić przy wydawaniu rozstrzygnięcia na
podstawie art. 382 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. jako przesłankę odmowy
udzielenia przybicia?"
podjął uchwałę:

1. Dopuszczalne jest udzielenie przybicia własności nieruchomości
(użytkowania wieczystego) na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
bez uchwały wspólników wyrażającej zgodę na nabycie nieruchomości
(użytkowania wieczystego), w sytuacji gdy umowa spółki nie wyłącza
konieczności uzyskania takiej zgody oraz gdy przed wydaniem postanowienia
o przybiciu zarząd spółki złożył oświadczenie o braku zamiaru wyrażenia
zgody przez wspólników.
2. Niewyrażenie przez wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością zgody na nabycie nieruchomości (użytkowania
wieczystego) nie stanowi okoliczności, którą powinien uwzględnić sąd drugiej
instancji przy rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie o przybiciu.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 21 lutego 2007 r. Sąd Rejonowy w Kielcach udzielił na
rzecz "K.G.I.", spółki z o.o. za cenę 803 000 zł przybicia prawa użytkowania
wieczystego gruntu położonego w K. przy ul. K. nr 17 oraz znajdujących się na nim
budynków i innych urządzeń stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności.
Sąd Rejonowy ustalił, że komornik prowadzi przeciwko dłużnikowi ,,I.L.", spółce z
o.o. w K. egzekucję, która została skierowana do prawa użytkowania wieczystego
gruntu oraz wymienionych nieruchomości. W dniu 14 lutego 2007 r. odbyła się pod
nadzorem sędziego Sądu Rejonowego w Kielcach licytacja, w której wzięło udział
pięciu licytantów, m.in. "K.G.I." reprezentowana przez trzech członków zarządu.
Przed przystąpieniem do licytacji członkowie zarządu okazali aktualny odpis z
rejestru przedsiębiorców, z którego wynika, że zarząd spółki jest trzyosobowy, a do
składania oświadczeń i podpisywania w imieniu spółki dokumentów są upoważnieni
dwaj członkowie zarządu łącznie lub członek zarządu z prokurentem. Najwyższą
cenę w czasie licytacji zaofiarowała "K.G.I.". Po zamknięciu licytacji Sąd Rejonowy
w Kielcach odroczył ogłoszenie o przybiciu do dnia 20 lutego 2007 r., a następnie
do dnia 21 lutego 2007 r. W dniu 20 lutego 2007 r. "K.G.I.", reprezentowana przez
pełnomocnika umocowanego przez dwóch członków zarządu, złożyła pismo
procesowe, w którym wniosła o odmowę udzielenia przybicia na rzecz "K.G.I.". Jako
przyczynę żądania odmowy wskazano naruszenie przez "K.G.I." przepisu art. 228
pkt 4 k.s.h., gdyż umowa spółki nie wyłączała z przepisu kompetencji wspólników
sprawy nabycia prawa wieczystego użytkowania nieruchomości. Do pisma został
dołączony odpis umowy spółki oraz oświadczenie podpisane przez dwóch członków
zarządu, że zgromadzenie wspólników "K.G.I." nie podjęło uchwały o wyrażeniu
zgody na nabycie prawa użytkowania wieczystego będącego przedmiotem licytacji,
a ponadto wspólnicy nie zamierzają wyrazić zgody na takie nabycie.
Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska licytanta, że w toku przetargu doszło
do naruszenia przepisów o licytacji, polegającego na dopuszczeniu do udziału w
niej zarządu spółki niemającego umocowania do nabycia prawa użytkowania
wieczystego gruntu. Wskazał, powołując się na art. 999 § 1 k.p.c., że do nabycia
prawa dochodzi dopiero na skutek przysądzenia własności i dopiero na tym etapie
niezbędna jest uchwała, o jakiej mowa w art. 228 k.s.h. Z kolei art. 976 § 1 k.p.c.
wyraźnie wskazuje podmioty, które w przetargu nie mogą uczestniczyć. Komornik
nie mógłby nie dopuścić do udziału w licytacji zarządu spółki, która nie
legitymowałaby się uchwałą wspólników, ponieważ - zgodnie z art. 17 § 2 k.s.h. -
braki te mogą zostać usunięte. Dodatkowo Sąd Rejonowy zauważył, że w przetargu
brało udział pięciu licytantów, a każdy z nich wpłacił wadium, które jest
zabezpieczeniem w razie niewykonania warunków licytacji. Zmiana stanowiska
licytanta wygrywającego licytację nie powinna powodować dodatkowych kosztów
związanych z wyznaczeniem kolejnego terminu licytacji.
Przy rozpoznawaniu zażalenia "K.G.I." na postanowienie Sądu Rejonowego w
Kielcach z dnia 21 lutego 2007 r. Sąd Okręgowy w Kielcach powziął wątpliwość
wyrażoną w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Egzekucja z nieruchomości została uregulowana w art. 921-1003 k.p.c., które
stosuje się odpowiednio do egzekucji z prawa użytkowania wieczystego gruntu (art.
1004 k.p.c.). Zgodnie z art. 987 k.p.c., sąd wydaje na posiedzeniu jawnym
postanowienie w sprawie udzielenia przybicia na rzecz tego licytanta, który
zaofiarował najwyższą cenę. Na tym etapie postępowania egzekucyjnego kontroli
podlega jedynie sam przebieg licytacji, jeżeli zostaną ujawnione uchybienia w tym
zakresie, każdy z licytantów może złożyć skargę albo zaskarżyć postanowienie o
udzieleniu przybicia. Rozumowanie to znajduje potwierdzenie w art. 991 k.p.c.,
który określa podstawy odmowy udzielenia przybicia przez sąd. Takimi podstawami
są: naruszenie przepisów postępowania w toku licytacji mogące mieć istotny wpływ
na wynik przetargu, podleganie postępowania umorzeniu lub zawieszeniu oraz co
do zasady nieotrzymanie zawiadomienia o licytacji przez jej uczestnika.
W związku z tym należy rozważyć, czy do naruszenia przepisów
postępowania w rozumieniu art. 991 § 1 k.p.c. może dojść przez dopuszczenie do
licytacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w sytuacji, w której w trakcie
licytacji ani w chwili wydawania postanowienia o udzieleniu przybicia nie było
uchwały wspólników wyrażającej zgodę na nabycie przez spółkę własności
nieruchomości (użytkowanie wieczyste gruntu), stosownie do art. 228 pkt 4 k.s.h.
Dopuszczenie do udziału w licytacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
wadliwie reprezentowanej może stanowić naruszenie przepisów postępowania
uzasadniające odmowę udzielenia przybicia, wymaga zatem zbadania sposób
reprezentowania uczestniczącej w licytacji spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, jeżeli przedmiotem licytacji jest własność nieruchomości lub
prawo użytkowania wieczystego gruntu.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest reprezentowana przez zarząd,
co expressis verbis wynika z art. 201, 204 i 205 k.s.h. Odstępstwa od reguły
reprezentowania spółki przez zarząd wymagają wyraźnej podstawy ustawowej.
Niewątpliwie art. 228 k.s.h. stanowi ograniczenie swobody zarządu w zakresie
reprezentowania spółki, określa mianowicie czynności, do dokonania których
niezbędne jest uzyskanie uchwały zgromadzenia wspólników. Sankcję związaną z
naruszeniem tego przepisu przewiduje art. 17 k.s.h., zgodnie z którym dokonanie
czynności prawnej przez zarząd bez uchwały wspólników wymaganej przez ustawę
prowadzi do nieważności takiej czynności. Uchwała wspólników zawierająca zgodę
może być podjęta zarówno przed dokonaniem czynności przez zarząd, jak i po jej
dokonaniu.
Artykuł 228 pkt 4 k.s.h. przewiduje obowiązek uzyskania zgody przez zarząd
m.in. do nabycia nieruchomości (użytkowania wieczystego). Zgodnie z szerokim
(funkcjonalnym) ujęciem tego przepisu, obowiązek wyrażenia zgody przez
wspólników odnosi się nie tylko do finalnego nabycia nieruchomości (użytkowania
wieczystego gruntu), ale także do podjęcia jakichkolwiek działań prowadzących do
takiego nabycia, np. rozpoczęcia negocjacji czy uczestniczenia w licytacji. Można
twierdzić, że skoro ustawodawca zakazał nabycia nieruchomości (użytkowania
wieczystego) bez uchwały wspólników, to nielogiczne jest przyjmowanie, iż nie
zakazał działań prowadzących do takiego nabycia, trudno bowiem przyjąć, że udział
w takich działaniach miałby jakikolwiek sens, gdyby nie mógł zakończyć się
finalnym przeniesieniem prawa.
Według ścisłej (literalnej) wykładni art. 228 pkt 4 k.s.h., w przepisie tym
jednoznacznie mówi się o ,,nabyciu", zatem o skutku rozporządzającym.
Ograniczanie zarządu w prawie do reprezentacji, przez wymaganie uzyskania
zgody w postaci uchwały wspólników, ma charakter wyjątkowy. Znajduje tu
zastosowanie zasada exceptiones non sunt extendendae, która zabrania
wymagania od zarządu, aby legitymował się zgodą zgromadzenia wspólników przy
dokonywaniu jakichkolwiek działań niemających charakteru rozporządzenia prawem
własności nieruchomości. Zgodnie z tą interpretacją, zarówno wszczęcie przez
zarząd negocjacji w sprawie nabycia nieruchomości (użytkowania wieczystego
gruntu), jak i przystąpienie do licytacji, której przedmiotem jest własność
nieruchomości (użytkowanie wieczyste gruntu), nie wymaga uchwały wspólników.
Akceptacja szerokiego rozumienia art. 228 pkt 4 k.s.h. prowadzi do wniosku,
że zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przystępując do licytacji,
powinien przedstawić uchwałę wspólników zezwalającą na nabycie nieruchomości
(użytkowania wieczystego). W konsekwencji brak takiej zgody można uznać za
wadliwe reprezentowanie spółki, a więc naruszenie przepisów postępowania o
licytacji, co daje sądowi podstawę do odmowy udzielenia przybicia. Taka wykładnia
oznacza odwołanie się do wątpliwej koncepcji, że konsekwencją zastosowania art.
17 k.s.h. jest nieistnienie czynności prawnej. Zgodnie z tą koncepcją, w
szczególnych wypadkach, gdy wymaga tego przepis prawa, spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością musi być reprezentowana na zewnątrz przez współdziałanie
dwóch jej organów. Jeżeli oświadczenie woli złoży tylko jeden z nich, np. zarząd
bez uchwały wspólników, to nie można uznać takiego oświadczenia za złożone
przez osobę prawną. Można więc twierdzić, że w istocie spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością nie uczestniczyła w licytacji egzekucyjnej, nie jest zatem
możliwe udzielenie na jej rzecz przybicia, gdyż w ten sposób udzielono by przybicia
podmiotowi niebiorącemu udziału w licytacji. Koncepcja ta została jednoznacznie
odrzucona w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 14 września 2007 r., III CZP 31/07 (OSNC 2008, nr 2, poz. 14), dotyczącej
skutków działania zarządu spółdzielni bez uchwały walnego zgromadzenia w
sprawach, w których ustawa wymaga takiej uchwały.
Sytuacja przedstawia się inaczej w razie akceptacji ścisłego rozumienia art.
228 pkt 4 k.s.h., ponieważ wówczas do udziału w licytacji żadna zgoda wspólników
nie jest wymagana. W konsekwencji trzeba przyjąć, że spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością była prawidłowo reprezentowana, a zatem nie ma podstaw do
odmowy udzielenia przybicia.
Należy zdecydowanie opowiedzieć się ścisłą interpretacją art. 228 pkt 4 k.s.h.
Poza wskazanymi już argumentami, rozstrzygające znaczenie ma określenie przez
ustawodawcę sankcji za naruszenie tego przepisu. Choć w piśmiennictwie sporny
jest charakter prawny sankcji wynikającej z art. 17 k.s.h., istotne jest umożliwienie
wyrażenia przez wspólników zgody ex post. Sprawia to, że nieistotne jest, czy w
chwili dokonywania czynności prawnej, nawet będącej wprost rozporządzeniem
prawem, zarząd dysponuje stosowną zgodą wspólników, w tej chwili bowiem
czynność taka jest ważna i dopuszczalna, a dopiero upływ dwóch miesięcy od jej
dokonania i brak w tym czasie zgody czyni z niej czynność bezwzględnie nieważną.
W konsekwencji nie można wymagać od zarządu okazywania zgody wspólników na
nabycie prawa w chwili dokonywania czynności, a tym bardziej w chwili
przystępowania do działań, które dopiero mogą doprowadzić do takiego
nabycia. (...)
Drugie przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie sprowadza się do tego,
czy upływ terminu dwóch miesięcy, w którym zgromadzenie wspólników może
wyrazić zgodę na nabycie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością
nieruchomości (użytkowania wieczystego), powinien być uwzględniony przez sąd
drugiej instancji, na podstawie art. 382 k.p.c., jako nowa okoliczność będąca
przesłanką odmowy udzielenia przybicia.
Skutkiem udzielenia przybicia jest, według art. 995 k.p.c., przede wszystkim
to, że osoba, na rzecz której przybicie nastąpiło, może żądać przysądzenia jej
własności nieruchomości (użytkowania wieczystego), jeżeli wykona warunki
licytacyjne, określone w art. 962-971 k.p.c., w tym w szczególności złoży na
rachunek depozytowy sądu cenę nabycia z potrąceniem rękojmi złożonej w
gotówce (art. 967 k.p.c.). Na niewydanie przez sąd na podstawie art. 998 § 1 k.p.c.
postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości (prawa użytkowania
wieczystego gruntu), które - zgodnie z art. 999 § 1 k.p.c. - przenosi własność
(użytkowanie wieczyste), może więc mieć wpływ nie ewentualny brak zgody
wspólników, lecz niezapłacenie ceny nabycia przez spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością. W takiej sytuacji przepada wpłacona przez nabywcę rękojmia
(art. 969 § 1 w związku z art. 963 k.p.c.).
Wykładnia art. 987 i 991 k.p.c. prowadzi do wniosku, że udzielenie przybicia
nie oznacza nabycia własności nieruchomości (prawa użytkowania wieczystego
gruntu), zatem w chwili wydawania przez sąd postanowienia o udzieleniu przybicia
na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest konieczna uchwała
wspólników wyrażająca zgodę na takie nabycie (art. 228 pkt 4 k.s.h.). Skoro
udzielenie przybicia nie wywołuje skutków rzeczowych (rozporządzających), zgoda
wspólników jest dla niego obojętna. W konsekwencji upływ terminu dwóch miesięcy
określonego w art. 17 § 2 k.s.h. nie jest nową okolicznością, która mogłaby
uzasadniać odmowę udzielenia przybicia, również bowiem sąd drugiej instancji,
utrzymując w mocy zaskarżone postanowienie o udzieleniu przybicia, nie
doprowadzi do nabycia własności nieruchomości przez spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością, nie musi zatem brać pod uwagę ograniczenia przewidzianego
art. 228 pkt 4 k.s.h.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.