Uchwała z dnia 10 stycznia 2007 r., III CZP 134/06

Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Iwona Koper

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Teresy P. przeciwko Piotrowi G. i
Bernadetcie D.-G. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 10 stycznia 2007 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Krakowie
postanowieniem z dnia 27 września 2006 r.:
"Czy opłata podstawowa wymieniona w art. 11 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398) jest opłatą w
wysokości stałej, o jakiej mowa w przepisie art. 1302 § 3 k.p.c.?"
podjął uchwałę:

Opłata podstawowa wymieniona w art. 11 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398) jest
opłatą w wysokości stałej w rozumieniu art. 1302 § 3 k.p.c.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu wyłoniło się przy
rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny w Krakowie zażalenia na postanowienie Sądu
Okręgowego w Tarnowie odrzucające apelację powódki. Przyczyną odrzucenia
apelacji, wniesionej przez adwokata reprezentującego powódkę zwolnioną od
kosztów sądowych, było nieuiszczenie opłaty podstawowej. Jako podstawę prawną
swego rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji wskazał art. 1302 § 3 k.p.c.
Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość, czy opłata podstawowa wymieniona w art.
11 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) jest opłatą w wysokości stałej, o jakiej mowa w
art. 1302 § 3 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pojęcie opłaty w wysokości stałej zostało wprowadzone do polskiego porządku
prawnego w 1938 r. wraz z wejściem w życie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 21 listopada 1938 r. o usprawnieniu postępowania sądowego (Dz.U. Nr 89,
poz. 609). Dekretem tym dodano do kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r.
(jedn. tekst: Dz.U. z 1932 r. Nr 112, poz. 934 ze zm.) przepis art. 141 § 4, zgodnie z
którym, jeżeli pismo, podlegające opłacie w wysokości stałej, wniesione przez
adwokata nie jest należycie opłacone, przewodniczący zwróci pismo bez wzywania
do uiszczenia należnej opłaty. Jednocześnie dodano do art. 13 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Przepisy o kosztach
sądowych (Dz.U. Nr 93, poz. 837 ze zm.) następujące zdania: ,,Przepisu co do
wezwania o uiszczenie należnej opłaty nie stosuje się do pism wnoszonych przez
adwokata, podlegających opłacie w wysokości stałej. Pisma takie, jeżeli nie są
należycie opłacone, będą od razu zwrócone". Przepis art. 141 § 4, oznaczony w
1950 r. jako art. 137 § 4, obowiązywał do czasu wejścia w życie kodeksu
postępowania cywilnego z 1964 r., który nie normował już postępowania z
nienależycie opłaconymi pismami. Przytoczony fragment art. 13 Przepisów o
kosztach sądowych z 1934 r. przejęty został natomiast w niezmienionej redakcji -
jako art. 13 ust. 2 - przez dekret z dnia 6 grudnia 1946 r. - Przepisy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 70, poz. 382) oraz - również jako art. 13
ust. 2 - przez ustawę z dnia 30 grudnia 1950 r. - Przepisy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 58, poz. 528).
W ustawie z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110) zawarto przepis art. 17 stanowiący, że pisma
wnoszone przez adwokata, które nie są należycie opłacone, zwraca się bez
wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej. Bez
wezwania o uiszczenie opłaty należy również odrzucić wnoszone przez adwokata
środki zaskarżenia podlegające opłacie w wysokości stałej. Przepis ten nie był
zmieniany aż do uchylenia ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z
1967 r.
W ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych przeniesiono regulację
rygorów nieuiszczenia należnych opłat do kodeksu postępowania cywilnego,
dodając do niego m.in. art. 1302. Przepis art. 1302 § 1 k.p.c. stanowi, że pismo
wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie
zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie
opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej
od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu. W myśl natomiast art. 1302 §
3 k.p.c., sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez
adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub
środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku
zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza
sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od
wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia.
Zwrot ,,opłata w wysokości stałej" nie został zdefiniowany ani w kodeksie
postępowania cywilnego, ani w przepisach o kosztach sądowych, nie ulega jednak
wątpliwości, że pojęcie opłaty w wysokości stałej odwołuje się do opłat
przewidzianych w przepisach o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Należy
zauważyć, że w obowiązującej ustawie o kosztach sądowych nie posłużono się
pojęciem "opłaty w wysokości stałej", lecz wyróżniono trzy rodzaje opłat: stałą,
stosunkową i podstawową. Ze względu na istotną różnicę między pojęciem "opłaty
w wysokości stałej", użytym w art. 1302 § 1 i 3 k.p.c., a pojęciem "opłaty stałej",
którym posłużono się w ustawie o kosztach sądowych, niedopuszczalne na gruncie
wykładni językowej byłoby traktowanie tych terminów jako równoznacznych,
sprzeciwia się temu bowiem akceptowany powszechnie w judykaturze i
piśmiennictwie zakaz wykładni polegającej na nadawaniu różnym zwrotom tego
samego znaczenia.
Nie ma jednocześnie podstaw do odstąpienia od wypracowanej w judykaturze w
okresie obowiązywania poprzedniej ustawy o kosztach sądowych definicji pojęcia
opłaty w wysokości stałej jako opłaty, której wysokość jest stała, taka sama,
jednakowa (por. uchwały z dnia 13 września 2000 r., III CZP 34/00, OSNC 2001, nr
1, poz. 4 i z dnia 20 maja 2003 r., III CZP 16/03, OSNC 2004, nr 3, poz. 33 oraz
niepublikowane postanowienia z dnia 5 kwietnia 2001 r., IV CZ 133/00, z dnia 11
lipca 2001 r., V CZ 93/01, z dnia 18 października 2001 r., IV CZ 133/01, z dnia 19
marca 2002 r., IV CZ 24/02 i z dnia 27 czerwca 2002 r., IV CZ 76/02). Kryterium
takie spełnia obecnie opłata stała, która określona została w art. 12 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jako opłata w
wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości
przedmiotu zaskarżenia. Kryterium stałej, takiej samej wysokości spełnia także
opłata podstawowa, która - w myśl art. 14 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych -
wynosi 30 zł. Na gruncie wykładni językowej przyjąć zatem trzeba, że opłata
podstawowa jest opłatą w wysokości stałej w rozumieniu art. 1302 § 3 k.p.c.
Ubocznie tylko należy dodać, że takie rozumienie pojęcia opłaty w wysokości stałej
nie stanowi - wbrew poglądowi wyrażanemu niekiedy w piśmiennictwie -
rozszerzającej wykładni art. 1302 § 3 k.p.c., niedopuszczalnej ze względu na
wyjątkowy charakter tego przepisu. Wykładnia rozszerzająca jest wykładnią, która
daje szerszy wynik niż wykładnia językowa, pojęcie "opłaty podstawowej" mieści się
natomiast w zakresie znaczeniowym pojęcia "opłaty w wysokości stałej".
Za uznaniem opłaty podstawowej za opłatę w wysokości stałej w rozumieniu art.
1302 § 3 k.p.c. przemawiają również względy celowościowe. Przypomnieć należy,
że celem nowej ustawy o kosztach sądowych było usprawnienie i przyspieszenie
postępowania cywilnego. Jako jeden ze środków prowadzących do osiągnięcia tego
celu przewidziano obowiązek "samoobliczania" opłat przez profesjonalnych
pełnomocników i uiszczania ich bez wezwania pod rygorem zwrotu pisma (art. 1302
§ 1 k.p.c.) albo odrzucenia środka zaskarżenia lub środka odwoławczego (art. 1302
§ 3 k.p.c.). Nałożenie na profesjonalnych pełnomocników takiego obowiązku
opierało się na założeniu, że można od nich wymagać samodzielnego określenia
opłaty należnej od wnoszonego pisma. Odnosząc te uwagi do opłaty podstawowej,
należy stwierdzić, że przyjęcie istnienia obowiązku profesjonalnych pełnomocników
uiszczania bez wezwania również tej opłaty służy z pewnością usprawnieniu i
przyspieszeniu postępowania. Obowiązek ten nie wydaje się także nadmierny,
skoro wysokość opłaty podstawowej jest zawsze taka sama i wynosi 30 zł, a
obowiązek "samoobliczania" dotyczy również opłaty stosunkowej, której ustalenie
wiąże się z dokonaniem pewnych operacji arytmetycznych.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.,
rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak w uchwale.