Uchwała SN - III CZP 13/07
Izba: | Izba Cywilna |
Sygnatura: | III CZP 13/07 |
Typ: | Uchwała SN |
Opis: | Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2008/2/22 |
Data wydania: | 2007-03-22 |
Uchwała z dnia 22 marca 2007 r., III CZP 13/07
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzycieli Banku Spółdzielczego w G.,
Artura P., Jolanty P. (...) przeciwko dłużnikom Janowi Z. i Janinie Z. o egzekucję z
nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 22
marca 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Szczecinie postanowieniem z dnia 20 listopada 2006 r.:
"1. Czy przepis art. 976 § 1 k.p.c. zawierający wyliczenie podmiotów, których
udział w licytacji nieruchomości dłużnika jest wyłączony - m.in. dziecka dłużnika -
dopuszcza rozszerzenie kręgu tych podmiotów na małżonka dziecka dłużnika
(zięcia), jeżeli nabywana w drodze licytacji publicznej nieruchomość wejdzie w skład
majątku wspólnego licytanta będącego zięciem dłużnika i dziecka dłużnika?
2. w przypadku przyjęcia, że udział w licytacji publicznej nieruchomości zięcia
dłużnika nie jest wyłączony w świetle przepisu art. 976 § 1 k.p.c. to, czy do
skutecznego nabycia własności nieruchomości zbywanej w trybie postępowania
egzekucyjnego, która to nieruchomość wejdzie w skład majątku wspólnego
konieczna jest zgoda małżonka osoby uczestniczącej w przetargu - w rozumieniu
przepisu art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o.? Jeżeli tak, kiedy i w jakiej formie zgoda ta powinna
być wyrażona?"
podjął uchwałę:
1. Przepis art. 976 § 1 k.p.c. określa wyczerpująco podmioty, których
udział w licytacji nieruchomości dłużnika jest wyłączony.
2. Do nabycia własności nieruchomości w toku egzekucji sądowej art. 37
k.r.o. nie ma zastosowania.
Uzasadnienie
Postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zostało wydane w
postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia Tomasza M. na postanowienie
Sądu Rejonowego z dnia 28 lutego 2006 r., odmawiające przybicia nieruchomości
rolnej, będącej przedmiotem licytacji w postępowaniu egzekucyjnym toczącym się
przeciwko dłużnikom Janowi Z. oraz Janinie Z. Licytację tę wygrał skarżący jako
jedyny licytant uczestniczący w przetargu. Sąd Rejonowy, uzasadniając
postanowienie wskazał, że źródłem wątpliwości jest brzmienie art. 976 § 1 k.p.c.
niedopuszczającego do przetargu m.in. dzieci dłużnika. Względy celowościowe
tego zakazu sprzeciwiają się udziałowi w przetargu małżonka dziecka dłużnika
pozostającego we wspólności ustawowej małżeńskiej, natomiast nie można - w
przekonaniu Sądu Rejonowego - wyłączyć tego małżonka z udziału w przetargu,
ponieważ w takim wypadku nie miałby on możliwości zaskarżenia odmowy
przybicia. Z tego względu w fazie przybicia należy stosować odpowiednią sankcję
zakazu rozszerzonego nie tylko na dziecko dłużnika, ale także na jego małżonka.
Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można wyłączyć wykładni rozszerzającej art.
976 § 1 k.p.c., gdyż nabycie nieruchomości przez małżonka dziecka dłużnika - ze
względu na ustrój wspólności majątkowej - prowadzi do następstw identycznych z
nabyciem przez samo dziecko, natomiast zapatrywanie przeciwne - dopuszczające
zięcia dłużnika do udziału w przetargu - wywołuje następną wątpliwość dotyczącą
stosowania art. 37 ust. 1 k.r.o., ponieważ udział w przetargu łączy się ze złożeniem
oferty nabycia nieruchomości, a do takiej czynności wymagana jest zgoda
małżonka, przy czym wyłaniają się dalsze wątpliwości dotyczące formy i terminu jej
wyrażenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadą służącą uzyskaniu najwyższej w danych okolicznościach ceny jest
jawność i wolny udział w przetargu dokonywanym w toku licytacji (art. 972 k.p.c.).
Wyjątek od tej zasady został wprowadzony w art. 976 § 1 k.p.c., przede wszystkim
dla ochrony interesu wierzyciela, a także skuteczności, powagi i rzetelności
postępowania egzekucyjnego.
Usprawiedliwione są wątpliwości Sądu Okręgowego, czy dopuszczenie do
przetargu małżonka osoby najbliższej dłużnika pozwala nadal realizować ochronę
wierzyciela, trudno bowiem odrzucić przypuszczenie, że nieruchomość sprzedana
w toku egzekucji pozwala osiągnąć niższą cenę netto. Kierując się tym kryterium
nie można jednak wskazać granicy, która wykluczałaby zmowę między dłużnikiem a
licytantem. Określenie tej granicy należy do ustawodawcy, który w tym zakresie
okazuje wyjątkową stabilność (por. art. 702 § 2 d.k.p.c.). W obowiązującym art. 976
§ 1 k.p.c. powtórzono sformułowania ustaw obowiązujących w pierwszej połowie
ubiegłego wieku i nie ma wątpliwości, że wyjątki od wolnego udziału w przetargu
zostały wskazane wyczerpująco, wobec czego wykładnia językowa pozwala ustalać
treść normy w sposób pewny, a nie zachodzi wypadek nieracjonalnego bądź
absurdalnego skutku takiej interpretacji, usprawiedliwiający zastosowanie innych
metod wykładni. Brak również danych potwierdzających obawę, że dłużnicy
dysponujący gotówką w taki skomplikowany i kosztowny sposób zechcą zaspokajać
swoich wierzycieli.
Można dodać, że zagadnienie związane ze stosowaniem kryterium
pokrewieństwa lub powinowactwa występowało np. w sprawach dotyczących
nabycia nieruchomości przez cudzoziemców zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 24
marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 ze zm.). Rozstrzygając skutki nabycia przez
niebędącego cudzoziemcem małżonka osoby wymagającej zezwolenia, Sąd
Najwyższy w uchwałach z dnia 24 września 1970 r., III CZP 55/70 (OSPiKA 1973,
nr 6, poz. 120) i z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 70/85 (OSNCP 1986, nr 12, poz.
207) wyjaśnił, że nabycie w takich warunkach nieruchomości rodzi skutki prawne z
art. 32 § 1 k.r.o. i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako
nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków. Oznacza to, że
nabycie mienia przez pozostającą w związku małżeńskim osobę nieobjętą zakazem
(ograniczeniem) nie pozbawia jej małżonka uprawnień wynikających z prawa
rodzinnego, a tym samym nie stanowi obejścia ustawy.
Drugie z przedstawionych zagadnień dotyczy zgody przewidzianej w art. 37 §
1 pkt k.r.o. w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 17 czerwca 2004 r. o
zmianie ustawy - kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 162, poz. 1691).
W piśmiennictwie podnosi się, że ustawodawca nowelizując kodeks rodzinny i
opiekuńczy uznał za celowe ustalenie katalogu czynności prawnych, co do których
osoba pozostająca w ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej powinna uzyskać
zgodę drugiego małżonka. Brak zgody w przypadku czynności jednostronnej
powoduje jej nieważność bezwzględną (art. 37 § 4 k.r.o.), a w przypadku umowy jej
ważność pozostaje w zawieszeniu (art. 37 § 2 i 3 k.r.o.). W przepisie wskazanym
przez Sąd Okręgowy konsekwentnie używa się pojęcia czynności prawnej, jako
zdarzenia prawnego z zakresu stosunków cywilnoprawnych, opartego na
oświadczeniu woli w postaci umowy lub czynności jednostronnej. Sąd Okręgowy
dostrzegł tę prawidłowość, określił jednak postąpienia w przetargu jako ofertę.
Nie można zanegować wspólnych cech postąpienia licytanta i oferty, bardziej
istotne są jednak różnice. Udział w licytacji nieruchomości jest działaniem prawnym
zmierzającym do nabycia nieruchomości, jednak skutek, tj. przeniesienie własności
nie następuje w wyniku czynności prawnej, lecz aktu jurysdykcyjnego -
przysądzenia własności, którego podstawą jest uzyskanie przybicia. Konieczność
uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu oraz wykonania warunków
licytacyjnych odrywa skutek (przeniesienie własności) od przetargu, który ponadto
ma swoją specyfikę polegającą na tym, że postąpienia nie są składane
właścicielowi nieruchomości, lecz dokonywane w ramach postępowania
publicznoprawnego przed organem egzekucyjnym nadzorowanym przez sędziego.
Złożenie ,,oferty" - postąpienia nie wywiera zatem skutku w zakresie przejścia
własności, skoro wymaga aktu przybicia i może być "uchylone" przez kolejne
postąpienie innej osoby.
Również skutki przejścia własności nieruchomości są określone odrębnie w
ustawie (art. 999-1003 k.p.c.), a istnienie tej regulacji wyraźnie przemawia na rzecz
odmienności i autonomiczności przysądzenia własności w porównaniu do nabycia
jej w drodze czynności prawnej. Motywy zachowania omawianej odrębności są
zrozumiałe zważywszy na cel postępowania egzekucyjnego, ukierunkowanego na
zaspokojenie wierzyciela. Wprowadzenie ograniczeń wynikających z prawa
rodzinnego powodowałoby niepewność statusu wierzyciela zwłaszcza po podziale
sumy uzyskanej z egzekucji, statusu nabywcy oraz innych osób uczestniczących w
podziale. Konieczność ochrony tej wartości przez państwo usprawiedliwia
zmniejszenie ochrony stabilności majątkowej w stosunkach wewnętrznych między
małżonkami, z których jeden bierze udział w licytacji egzekucyjnej.
Kierując się przytoczonymi względami, Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak
wyżej (art. 390 k.p.c.).
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski
Sędzia SN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzycieli Banku Spółdzielczego w G.,
Artura P., Jolanty P. (...) przeciwko dłużnikom Janowi Z. i Janinie Z. o egzekucję z
nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej w dniu 22
marca 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Szczecinie postanowieniem z dnia 20 listopada 2006 r.:
"1. Czy przepis art. 976 § 1 k.p.c. zawierający wyliczenie podmiotów, których
udział w licytacji nieruchomości dłużnika jest wyłączony - m.in. dziecka dłużnika -
dopuszcza rozszerzenie kręgu tych podmiotów na małżonka dziecka dłużnika
(zięcia), jeżeli nabywana w drodze licytacji publicznej nieruchomość wejdzie w skład
majątku wspólnego licytanta będącego zięciem dłużnika i dziecka dłużnika?
2. w przypadku przyjęcia, że udział w licytacji publicznej nieruchomości zięcia
dłużnika nie jest wyłączony w świetle przepisu art. 976 § 1 k.p.c. to, czy do
skutecznego nabycia własności nieruchomości zbywanej w trybie postępowania
egzekucyjnego, która to nieruchomość wejdzie w skład majątku wspólnego
konieczna jest zgoda małżonka osoby uczestniczącej w przetargu - w rozumieniu
przepisu art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o.? Jeżeli tak, kiedy i w jakiej formie zgoda ta powinna
być wyrażona?"
podjął uchwałę:
1. Przepis art. 976 § 1 k.p.c. określa wyczerpująco podmioty, których
udział w licytacji nieruchomości dłużnika jest wyłączony.
2. Do nabycia własności nieruchomości w toku egzekucji sądowej art. 37
k.r.o. nie ma zastosowania.
Uzasadnienie
Postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zostało wydane w
postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia Tomasza M. na postanowienie
Sądu Rejonowego z dnia 28 lutego 2006 r., odmawiające przybicia nieruchomości
rolnej, będącej przedmiotem licytacji w postępowaniu egzekucyjnym toczącym się
przeciwko dłużnikom Janowi Z. oraz Janinie Z. Licytację tę wygrał skarżący jako
jedyny licytant uczestniczący w przetargu. Sąd Rejonowy, uzasadniając
postanowienie wskazał, że źródłem wątpliwości jest brzmienie art. 976 § 1 k.p.c.
niedopuszczającego do przetargu m.in. dzieci dłużnika. Względy celowościowe
tego zakazu sprzeciwiają się udziałowi w przetargu małżonka dziecka dłużnika
pozostającego we wspólności ustawowej małżeńskiej, natomiast nie można - w
przekonaniu Sądu Rejonowego - wyłączyć tego małżonka z udziału w przetargu,
ponieważ w takim wypadku nie miałby on możliwości zaskarżenia odmowy
przybicia. Z tego względu w fazie przybicia należy stosować odpowiednią sankcję
zakazu rozszerzonego nie tylko na dziecko dłużnika, ale także na jego małżonka.
Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można wyłączyć wykładni rozszerzającej art.
976 § 1 k.p.c., gdyż nabycie nieruchomości przez małżonka dziecka dłużnika - ze
względu na ustrój wspólności majątkowej - prowadzi do następstw identycznych z
nabyciem przez samo dziecko, natomiast zapatrywanie przeciwne - dopuszczające
zięcia dłużnika do udziału w przetargu - wywołuje następną wątpliwość dotyczącą
stosowania art. 37 ust. 1 k.r.o., ponieważ udział w przetargu łączy się ze złożeniem
oferty nabycia nieruchomości, a do takiej czynności wymagana jest zgoda
małżonka, przy czym wyłaniają się dalsze wątpliwości dotyczące formy i terminu jej
wyrażenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadą służącą uzyskaniu najwyższej w danych okolicznościach ceny jest
jawność i wolny udział w przetargu dokonywanym w toku licytacji (art. 972 k.p.c.).
Wyjątek od tej zasady został wprowadzony w art. 976 § 1 k.p.c., przede wszystkim
dla ochrony interesu wierzyciela, a także skuteczności, powagi i rzetelności
postępowania egzekucyjnego.
Usprawiedliwione są wątpliwości Sądu Okręgowego, czy dopuszczenie do
przetargu małżonka osoby najbliższej dłużnika pozwala nadal realizować ochronę
wierzyciela, trudno bowiem odrzucić przypuszczenie, że nieruchomość sprzedana
w toku egzekucji pozwala osiągnąć niższą cenę netto. Kierując się tym kryterium
nie można jednak wskazać granicy, która wykluczałaby zmowę między dłużnikiem a
licytantem. Określenie tej granicy należy do ustawodawcy, który w tym zakresie
okazuje wyjątkową stabilność (por. art. 702 § 2 d.k.p.c.). W obowiązującym art. 976
§ 1 k.p.c. powtórzono sformułowania ustaw obowiązujących w pierwszej połowie
ubiegłego wieku i nie ma wątpliwości, że wyjątki od wolnego udziału w przetargu
zostały wskazane wyczerpująco, wobec czego wykładnia językowa pozwala ustalać
treść normy w sposób pewny, a nie zachodzi wypadek nieracjonalnego bądź
absurdalnego skutku takiej interpretacji, usprawiedliwiający zastosowanie innych
metod wykładni. Brak również danych potwierdzających obawę, że dłużnicy
dysponujący gotówką w taki skomplikowany i kosztowny sposób zechcą zaspokajać
swoich wierzycieli.
Można dodać, że zagadnienie związane ze stosowaniem kryterium
pokrewieństwa lub powinowactwa występowało np. w sprawach dotyczących
nabycia nieruchomości przez cudzoziemców zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 24
marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 ze zm.). Rozstrzygając skutki nabycia przez
niebędącego cudzoziemcem małżonka osoby wymagającej zezwolenia, Sąd
Najwyższy w uchwałach z dnia 24 września 1970 r., III CZP 55/70 (OSPiKA 1973,
nr 6, poz. 120) i z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 70/85 (OSNCP 1986, nr 12, poz.
207) wyjaśnił, że nabycie w takich warunkach nieruchomości rodzi skutki prawne z
art. 32 § 1 k.r.o. i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako
nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków. Oznacza to, że
nabycie mienia przez pozostającą w związku małżeńskim osobę nieobjętą zakazem
(ograniczeniem) nie pozbawia jej małżonka uprawnień wynikających z prawa
rodzinnego, a tym samym nie stanowi obejścia ustawy.
Drugie z przedstawionych zagadnień dotyczy zgody przewidzianej w art. 37 §
1 pkt k.r.o. w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 17 czerwca 2004 r. o
zmianie ustawy - kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 162, poz. 1691).
W piśmiennictwie podnosi się, że ustawodawca nowelizując kodeks rodzinny i
opiekuńczy uznał za celowe ustalenie katalogu czynności prawnych, co do których
osoba pozostająca w ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej powinna uzyskać
zgodę drugiego małżonka. Brak zgody w przypadku czynności jednostronnej
powoduje jej nieważność bezwzględną (art. 37 § 4 k.r.o.), a w przypadku umowy jej
ważność pozostaje w zawieszeniu (art. 37 § 2 i 3 k.r.o.). W przepisie wskazanym
przez Sąd Okręgowy konsekwentnie używa się pojęcia czynności prawnej, jako
zdarzenia prawnego z zakresu stosunków cywilnoprawnych, opartego na
oświadczeniu woli w postaci umowy lub czynności jednostronnej. Sąd Okręgowy
dostrzegł tę prawidłowość, określił jednak postąpienia w przetargu jako ofertę.
Nie można zanegować wspólnych cech postąpienia licytanta i oferty, bardziej
istotne są jednak różnice. Udział w licytacji nieruchomości jest działaniem prawnym
zmierzającym do nabycia nieruchomości, jednak skutek, tj. przeniesienie własności
nie następuje w wyniku czynności prawnej, lecz aktu jurysdykcyjnego -
przysądzenia własności, którego podstawą jest uzyskanie przybicia. Konieczność
uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu oraz wykonania warunków
licytacyjnych odrywa skutek (przeniesienie własności) od przetargu, który ponadto
ma swoją specyfikę polegającą na tym, że postąpienia nie są składane
właścicielowi nieruchomości, lecz dokonywane w ramach postępowania
publicznoprawnego przed organem egzekucyjnym nadzorowanym przez sędziego.
Złożenie ,,oferty" - postąpienia nie wywiera zatem skutku w zakresie przejścia
własności, skoro wymaga aktu przybicia i może być "uchylone" przez kolejne
postąpienie innej osoby.
Również skutki przejścia własności nieruchomości są określone odrębnie w
ustawie (art. 999-1003 k.p.c.), a istnienie tej regulacji wyraźnie przemawia na rzecz
odmienności i autonomiczności przysądzenia własności w porównaniu do nabycia
jej w drodze czynności prawnej. Motywy zachowania omawianej odrębności są
zrozumiałe zważywszy na cel postępowania egzekucyjnego, ukierunkowanego na
zaspokojenie wierzyciela. Wprowadzenie ograniczeń wynikających z prawa
rodzinnego powodowałoby niepewność statusu wierzyciela zwłaszcza po podziale
sumy uzyskanej z egzekucji, statusu nabywcy oraz innych osób uczestniczących w
podziale. Konieczność ochrony tej wartości przez państwo usprawiedliwia
zmniejszenie ochrony stabilności majątkowej w stosunkach wewnętrznych między
małżonkami, z których jeden bierze udział w licytacji egzekucyjnej.
Kierując się przytoczonymi względami, Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak
wyżej (art. 390 k.p.c.).
Izba Cywilna - inne orzeczenia: