Uchwała z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CZP 13/04

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "L.C.", S.A. w W. przeciwko Annie K.,
Ryszardowi K. i Dariuszowi J. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 21 kwietnia 2004 r., przy udziale prokuratora
Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego, zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 24
września 2003 r.:
"Czy zamieszczenie na odwrocie weksla oświadczenia indosanta podpisanego
przez jego pełnomocnika bez wskazania na wekslu stosunku pełnomocnictwa
stanowi przeniesienie praw z weksla przez indos w okolicznościach, gdy podpisany
za indosanta pełnomocnik legitymuje się upoważnieniem indosanta do dokonania
indosu?"
podjął uchwałę:

Zamieszczenie na wekslu oświadczenia indosanta, podpisanego przez jego
pełnomocnika bez wskazania stosunku pełnomocnictwa, nie przenosi praw z
weksla przez indos.

Uzasadnienie

Powodowa spółka "L.C." wniosła o wydanie nakazu zapłaty, dołączając do
pozwu weksel wystawiony przez pozwaną Annę K. oraz pełnomocnictwo udzielone
Dariuszowi N. przez spółkę "E." do ,,indosowania na spółkę >>L.C.<< S.A. weksli".
Weksel zawierał przyrzeczenie zapłacenia przez wystawcę spółce "E." sumy
pięćdziesięciu tysięcy złotych, poręczenie Ryszarda K. oraz Dariusza J. za
wystawcę i wzmiankę: ,,w dniu 10 stycznia 2000 r. "E." S.A. ustępuje na zlecenie
>>L.C.<<", a poniżej - podpis Dariusza N.
Uwzględniając powództwo, Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy wydał nakaz
zapłaty, w którym zasądził na rzecz strony powodowej solidarnie od pozwanych
kwotę 50 000 zł z odsetkami. Po rozpoznaniu zarzutów pozwanego Dariusza J. Sąd
Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 4 września 2002 r. utrzymał nakaz w
mocy.
Od tego wyroku wniósł apelację pozwany Dariusz J. Podtrzymał m.in. zarzut, że
powodowa spółka nie ma legitymacji przewidzianej w art. 16 ustawy z dnia 28
kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282, dalej: ,,Pr.weksl."), gdyż
pierwszy indos nie pochodzi od remitenta. Sąd Apelacyjny w Warszawie,
przystępując do rozpoznania apelacji powziął poważne wątpliwości prawne, które
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w formie zagadnienia
przytoczonego na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Według art. 1 pkt 1 oraz art. 2 ust. 1 Pr.weksl. zobowiązanie wekslowe jest
zobowiązaniem pisemnym. Indos polega na przeniesieniu praw z weksla i
zaciągnięciu zobowiązania wekslowego przez indosanta przez wydanie weksla z
odpowiednią wzmianką (art. 11 Pr.weksl.). Indosatariusz nabywa względem
dłużników wekslowych prawa w rozmiarze, wynikającym z treści weksla. Formalizm
prawa wekslowego powoduje, że decyduje w tym zakresie treść dokumentu.
Również zakres odpowiedzialności dłużników wekslowych zostaje określony przez
treść dokumentu.
Zgodnie z art. 13 zdanie pierwsze Pr.weksl., indos musi być podpisany przez
indosanta. W świetle tego przepisu zasadniczo jedynym koniecznym elementem
indosu jest podpis, który może pochodzić bezpośrednio od indosanta lub od
reprezentującej go osoby (art. 8 Pr.weksl.). Jeszcze na tle przepisów
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 listopada 1924 r. o prawie
wekslowym (Dz.U. Nr 100, poz. 926) w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwaliło
się stanowisko, że pojęcie podpisu mieści w sobie własnoręczne umieszczenie na
wekslu imienia i nazwiska lub co najmniej nazwiska podpisującego (por. np.
orzeczenia pełnego kompletu Izby Trzeciej Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1928
r., Rw. 2483/27, OSP 1928, poz. 419, z dnia 22 maja 1930 r., Rw. 2663/29, OSP
1930, poz. 323, z dnia 5 listopada 1930 r., III 1 Rw. 613/30, Zb. Urz. 1930 r., poz.
232, z dnia 22 września 1932 r., III 1 Rw. 1386/32, Zb. Urz. 1932, poz. 158 oraz z
dnia 12 maja 1933 r., C II 603/33, Zb. Urz. 1934, poz. 33). Prawo wekslowe nie
wymaga, aby podpis na wekslu był czytelny, podpis nieczytelny powinien jednak
być złożony w formie zwykle używanej przez wystawcę (por. uzasadnienie uchwały
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1993 r., III CZP 146/93,
OSNC 1994, nr 5, poz. 94).
Istota przedstawionego zagadnienia prawnego sprowadza się do odpowiedzi na
pytanie, w jaki sposób ma się podpisywać umocowany pełnomocnik indosanta,
ażeby zobowiązać przez ten podpis osobę reprezentowaną. Prawo wekslowe nie
zawiera żadnych przepisów w tym zakresie.
Zagadnienie dotyczące sposobu złożenia podpisu na wekslu przez
umocowanego pełnomocnika początkowo należało do dyskusyjnych, a
orzecznictwo nie było jednolite. Stopniowo, jeszcze na gruncie art. 8
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 listopada 1924 r. o prawie
wekslowym, przeważał pogląd, że pełnomocnik, który podpisuje weksel w cudzym
imieniu, musi zamieścić swój własny podpis z wyrażeniem uzyskanego
pełnomocnictwa. Ostatecznie w orzeczeniu pełnego kompletu Izby Trzeciej Sądu
Najwyższego z dnia 19 maja 1928 r., Rw. 2483/27 wyjaśniono, że jeżeli ktoś
podpisuje weksel w cudzym imieniu, to nie może umieszczać bez dodatku imienia i
nazwiska zastąpionej osoby, ale musi umieścić swój własny podpis z wyrażeniem
stosunku pełnomocnictwa lub zastępstwa do zastąpionej osoby. Tak też rozumie
zastępstwo art. 8 Pr.weksl. Za przytoczonym stanowiskiem opowiedziała się także
późniejsza judykatura (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1929
r., III Rw. 508/29, Zb.Urz. 1929, poz. 245, orzeczenie Sądu Apelacyjnego we
Lwowie, Bc. I 858/28, orzeczenie Sądu Okręgowego we Lwowie, Cw. IV 1299/28,
"Przegląd Prawa i Administracji" 1939, poz. 28, z dnia 23 maja 1930 r. Rw.
2663/29). Także w piśmiennictwie współczesnym powszechnie przyjmuje się, że
poprawna forma podpisu pełnomocnika na wekslu powinna zawierać jego podpis
oraz wskazywać stosunek pełnomocnictwa, przy czym dodatki wskazujące na taki
stosunek i wymienienie osoby reprezentowanej mogą być wyrażone w sposób
mechaniczny.
W ramach przedstawionego zagadnienia prawnego problemem kluczowym jest
kwestia, co należy rozumieć przez wskazanie w treści weksla stosunku
pełnomocnictwa (zastępstwa). Chodzi o to, czy wskazanie stosunku
pełnomocnictwa w treści weksla należy rozumieć jako konieczność zamieszczenia
w dokumencie słowa ,,pełnomocnik" (ewentualnie słów ,,zastępca", ,,w imieniu...",
,,per procura" itp.). W doktrynie postuluje się zamieszczenie zwrotu np. ,,jako
pełnomocnik...". Zauważa się też, że występowanie w charakterze pełnomocnika
musi wynikać z treści weksla, co niekoniecznie jednak może oznaczać, że
zamieszczenie tego rodzaju zwrotu jest nieodzowne.
W rezultacie stwierdzić należy, że poprawny sposób podpisu pełnomocnika na
wekslu powinien zawierać, oprócz jego podpisu, wskazanie ,,stosunku
pełnomocnictwa", które z reguły sprowadza się do zamieszczenia na wekslu wprost
słowa ,,pełnomocnik" lub jego synonimów. W ogólniejszym ujęciu można
powiedzieć, że przy podpisie z reguły musi być wyrażony stosunek
przedstawicielstwa. Nie jest to konieczne tylko wtedy, gdy ze sformułowania treści
wzmianki przy podpisie następni posiadacze weksla nie mają wątpliwości, że
osoba, która ten podpis złożyła, zobowiązała się nie w swoim imieniu, wówczas
bowiem byłyby podstawy do uznania, że na wekslu stosunek pełnomocnictwa został
uwidoczniony.
Skoro zatem podpis jest koniecznym elementom indosu, to zamieszczenie na
wekslu oświadczenia indosanta podpisanego przez jego pełnomocnika bez
wskazania umocowania, nie przenosi praw z weksla.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).