Uchwała z dnia 21 grudnia 2006 r., III CZP 127/06

Sędzia SN Zbigniew Strus (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Antoni Górski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny C. przeciwko Wiktorowi K.,
Jadwidze B., Jackowi K., Emilii K., Albinie N., Adamowi K., Joannie T., Tomaszowi
K. i Irenie C. o ustalenie nieważności umowy, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 21 grudnia 2006 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia 23
sierpnia 2006 r.:
"Czy biegłemu sądowemu podatnikowi podatku od towarów i usług przysługuje
wynagrodzenie tylko w wysokości wynikającej z treści Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia
dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz.U. 46 poz. 254 ze zm.), czy
też stosownie powiększone o należny podatek VAT?"
podjął uchwałę:

Sąd przyznaje biegłemu będącemu podatnikiem w zakresie podatku od
towarów i usług wynagrodzenie bez uwzględnienia tego podatku.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Olkuszu postanowieniem z dnia 29 maja 2006 r. przyznał
biegłemu geodecie Henrykowi Ż. wynagrodzenie za opracowanie opinii w kwocie
3681,14 zł., akceptując w całości wystawiony przez niego rachunek, w którym
biegły uwzględnił także podatek od towarów i usług w wysokości 663,81 zł.
Rozpoznając zażalenie uczestniczki Albiny N., w którym zarzuciła, że
przyznane biegłemu wynagrodzenie jest zawyżone m.in. o bezpodstawne
uwzględnienie podatku od towarów i usług płaconego przez biegłego, Sąd
Okręgowy w Krakowie przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
przytoczone zagadnienie prawne. Podkreślił, że wątpliwości istniejące na gruncie
poprzedniego stanu prawnego wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22
kwietnia 1997 r., III CZP 11/97 (OSNC 1997, nr 8, poz. 102), udzielając na podobne
pytanie odpowiedzi przeczącej. Wątpliwości te pojawiły się jednak znowu w świetle
nowych uregulowań prawnych; chodzi zwłaszcza o aktualny zakres obowiązku
płacenia podatku od towarów i usług, określony w art. 5 w związku z art. 8 ustawy z
dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535, ze
zm.). (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podatek od towarów i usług (VAT) należy do tzw. podatków pośrednich,
którymi określa się podatki skonstruowane w ten sposób, że ten kto jest
podatnikiem podatku z punktu widzenia formalnoprawnego, w rzeczywistości nie
ponosi jego ciężaru ekonomicznego, gdyż podatkiem zostaje obciążony inny
podmiot. W odniesieniu do podatku od towarów i usług tym podmiotem jest
konsument dostarczanego towaru lub usługi. Usługa w postaci wykonanej przez
biegłego na zlecenie sądu opinii ma wyraźną specyfikę, odróżniającą ją od
typowych usług opodatkowanych podatkiem od towarów i usług.
Należy podkreślić, że źródłem powołania biegłego nie jest stosunek
cywilnoprawny dwóch równoprawnych podmiotów; jest to stosunek o charakterze
publicznoprawnym, zawiązany na podstawie norm procesowych (por. m.in. w
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1974 r., II CZ 39/74, OSNC
1975, nr 6, poz. 93, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1974 r., III CZP
76/74, OSNC 1975, nr 7-8, poz. 108 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11
października 2000 r., II UKN 36/00, OSNP 2002, nr 12, poz. 289). Prezentowane w
tej kwestii w judykaturze stanowisko odmienne jest nieprzekonujące (por. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1996 r., III CZP 22/96, "Monitor Prawniczy"
1996, nr 8, s. 290, lub postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1997 r., III
CKU 24/97, OSP 1998, nr 3, poz. 61).
Odmienność omawianej usługi w rozpatrywanym kontekście polega jeszcze
na tym, że trudno wskazać konsumenta, którego obciążać powinien podatek od
towarów i usług. Nie jest nim sąd, który powołał biegłego, gdyż dopuszczenie
dowodu z opinii biegłego nie następuje w interesie lub na rzecz sądu, lecz dla
wyjaśnienia okoliczności wymagających wiadomości specjalnych, a więc w interesie
publicznym, którym jest dobro wymiaru sprawiedliwości; z tych samych względów
nie jest też konsumentem tej usługi strona (uczestnik postępowania). Dlatego nie
sposób na podstawie powołanych przepisów regulujących podatek od towarów i
usług obciążyć nim sąd, nawet w przypadku dopuszczenia dowodu z opinii biegłego
z urzędu, albo stronę (uczestnika), ponoszącą ostatecznie koszty postępowania w
sprawie. Podkreślenia wymaga, że - wbrew sugestii Sądu Okręgowego - dodany
do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie
wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 97,
poz. 970 ze zm.) rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r.
zmieniającym rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o
podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 95, poz. 797) przepis § 3 ust. 2 nie nakłada
obowiązku płacenia tego podatku na inne podmioty (sąd, strony procesu), lecz
przesuwa jedynie moment powstania obowiązku jego płacenia z chwili wykonania
usługi na, korzystniejszą dla biegłych, chwilę wypłaty im wynagrodzenia za
sporządzoną opinię. Należy więc stwierdzić, że w tym stanie rzeczy podstawą
obciążenia sądu lub strony podatkiem od towarów i usług mogłaby być tylko
regulacja prawna zaliczająca wyraźnie ten podatek do kosztów sądowych, podobnie
jak to się stało z podatkiem od towarów i usług należnym od wynagrodzenia
adwokata lub radcy prawnego ponoszonego przez Skarb Państwa za czynności
nieopłaconej pomocy prawnej, udzielanej z urzędu. Obowiązek uwzględniania
podatku od towarów i usług od przyznawanego wynagrodzenia za te czynności
został wprowadzony rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 27
października 2005 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 219, poz. 1872) i rozporządzeniem Ministra
Sprawiedliwości z dnia 27 października 2005 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 219, poz. 1873). W obowiązującym stanie
prawnym nie ma analogicznego rozwiązania dotyczącego podatku od towarów i
usług, płaconego przez biegłych sądowych.
Przetransponowania tego podatku na sąd lub strony (uczestników) nie
przewiduje w szczególności rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18
grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w
postępowaniu sądowym (Dz.U. Nr 49, poz. 445 ze zm.). Przepis § 1 rozporządzenia
stanowi, że do kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych należy
wynagrodzenie za wykonaną pracę, koszty zużycia materiałów oraz inne wydatki
niezbędne do wydania opinii. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22
kwietnia 1997 r., III CZP 11/97, nie można do kategorii ,,inne wydatki" zaliczyć
podatku od towarów i usług, tym bardziej, że obecnie - jeżeli obciąża biegłego -
obowiązek jego płacenia powstaje dopiero po wypłacie należnego wynagrodzenia,
a nie po wydaniu opinii. Przyznając wynagrodzenie biegłemu, sąd nie ma zatem
podstawy do uwzględnienia tego podatku. Jest to sytuacja dla biegłych
niekorzystna, jej zmiana może być jednak dokonana tylko przez zmianę
obowiązującej regulacji prawnej, dotyczącej wynagrodzenia biegłych.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).